Pomorskie Zakłady Przemysłu Skórzanego „Kobra”

Pomorskie Zakłady Przemysłu Skórzanego „Kobra”
Ilustracja
Dawna fabryka „Kobry” przy ul. Chocimskiej
Państwo Polska
Adres85-950 Bydgoszcz
ul. Kościuszki 27
Data założenia1876
Data likwidacji1992
Forma prawnaprzedsiębiorstwo państwowe
Nr KRS0000249382
Zatrudnienie200-4000
Położenie na mapie Bydgoszczy
Mapa konturowa Bydgoszczy, w centrum znajduje się punkt z opisem „Kobra”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Ziemia53°08′08″N 18°00′33″E/53,135556 18,009167
Fabryka Obuwia „Minerwa” przy ul. Chrobrego w Bydgoszczy, założona w 1922, po 1945 filia Bydgoskich Zakładów Obuwniczych „Kobra”
Dawna Garbarnia Buchholza, założona w 1845, od 1945 w strukturze Zakładów Obuwniczych „Kobra”
Obuwie męskie – główny produkt zakładu
Tablica pamiątkowa zakładu przy ul. Kościuszki 27

Pomorskie Zakłady Przemysłu Skórzanego „Kobra” – byłe przedsiębiorstwo z siedzibą w Bydgoszczy produkujące obuwie, jedno z największych w Polsce, istniało do 1992 roku.

Charakterystyka

Przedsiębiorstwo wytwarzało obuwie skórzane, głównie męskie i dla służb mundurowych oraz wykonywało usługi w zakresie produkcji i napraw wyrobów skórzanych.

Historia

Okres pruski

Historia fabryki sięga 1876 roku, kiedy Wiktor Weynerowski założył wytwórnię obuwia filcowego[1]. Rodzinna firma rozwijała się w budynkach przy ul. św. Trójcy nabytych po byłej fabryce wyrobów opatrunkowych Byringa. Od 1891 firmę prowadził ojciec z synem Antonim Weynerowskim, zatrudniając kilkanaście osób. W 1906 właściciel zakupił działkę przy ul. Chocimskiej w Śródmieściu Bydgoszczy, gdzie wybudował nowoczesny kompleks fabryczny według projektu architekta Paula Sellnera. W 1912 do trzykondygnacyjnego budynku z zapleczem socjalnym i windą towarową przeniesiono całą produkcję przedsiębiorstwa i 300 pracowników[2]. Po śmierci założyciela w 1917, firmę prowadził jego syn Antoni Weynerowski[1]. Surowca do produkcji obuwia dostarczała m.in. istniejąca od 1845 Fabryka Skór Ludwiga Buchholza Spółka Akcyjna w Bydgoszczy, która należała do największych fabryk skór na wschód od Łaby[3].

Dwudziestolecie międzywojenne

W latach 20. XX w. zatrudnienie sięgało 200 osób, a produkcja dzienna 200 par obuwia skórzanego, pilśniowego, sportowego i pantofli[1]. Do produkcji obuwia używano skór m.in. z garbarni Buchholza w Bydgoszczy, a do eleganckiego obuwia sprowadzano skóry z Anglii, Francji i Holandii[1]. O 1929 firmą zarządzali synowie Antoniego Weynerowskiego – Henryk (inżynier) i Witold (prawnik i ekonomista). W 1932 firmę przekształcono w spółkę akcyjną pod nazwą „LEO”, co nawiązywało do imion najstarszego syna (poległego w bitwie pod Verdun) oraz żony Antoniego Weynerowskiego[1]. W okresie wielkiego kryzysu produkcję ograniczono o 70%, a zatrudnienie o 80%[3]. Od 1934 fabryka odnotowała znaczny rozwój zaliczając się do największych w Polsce przedsiębiorstw obuwniczych. Zatrudnienie sezonowo wzrastało do 400 osób, we wszystkich większych miastach Polski otwarto sklepy firmowe, a marka obuwia „LEO” znana była na rynku europejskim za sprawą dużego eksportu wyrobów. Logo marki przedstawiało stylizowaną głowę lwa[4]. W Warszawie założono filię fabryki produkującą buty wojskowe oraz zakupiono grunty pod Mielcem, gdzie planowano budowę nowego zakładu na terenie Centralnego Okręgu Przemysłowego[1]. Buty „Leo” jakością i poziomem produkcji konkurowały w Europie Środkowej z czeską fabryką obuwia „Bata”[a].

Fabryka wchłonęła niektóre mniejsze wytwórnie obuwnicze, lecz w Bydgoszczy ponadto funkcjonowały: Mechaniczna Fabryka Obuwia „Standard” (ul. Dolina, 100 zatrudnionych) oraz Fabryka Obuwia „Minerwa” Sigurski i Tucholski (zał. 1922, ul. Chrobrego, 400 par butów dziennie)[3].

Okres II wojny światowej

Po wkroczeniu Niemców do Bydgoszczy, fabryka została przejęta przez władze okupacyjne, a następnie skonfiskowana. Nowym właścicielem został bydgoski Niemiec Walter Krause[1]. Jak większość fabryk, jej produkcję przestawiono częściowo na potrzeby armii niemieckiej[5]. Rodzina Weynerowskich uciekła z Bydgoszczy przed represjami hitlerowskimi. 25 października 1939 w Brześciu nad Bugiem zmarł Antoni Weynerowski, Witold wraz z rodziną przedostał się do Holandii, a Henryk spędził kilka miesięcy w areszcie gestapo, skąd został zwolniony dzięki protekcji swoich byłych pracowników Niemców[1].

Okres PRL

Po wyzwoleniu Bydgoszczy fabryka przeszła pod zarząd państwowy, a następnie została znacjonalizowana[1]. W skład przedsiębiorstwa włączono majątek byłej garbarni Buchholza, jednego z największych w Polsce producentów skór, a ponadto wiele drobnych zakładów prywatnych o rodowodzie przedwojennym. W skład wielozakładowego przedsiębiorstwa wchodziły fabryki branży skórzanej i obuwniczej z całego województwa bydgoskiego: garbarnie w: Bydgoszczy, we Włocławku, Rypinie, Chojnicach, Lidzbarku koło Działdowa oraz zakłady obuwnicze w Bydgoszczy („Leo”, „Minerwa”, „Junak”, „Helios”), Barcinie i Solcu Kujawskim[6]. W 1948 zatrudnienie w przedsiębiorstwie (Pierwsza Państwowa Fabryka Skór) wynosiło 246 osób, a w 1954 – 1674 osób, w tym 1050 kobiet[7]. W latach 50. przedsiębiorstwo włączono do Zjednoczenia Przemysłu Skórzanego w Łodzi. W 1956 rozbudowano zakład przy Chocimskiej[8]. Przy zakładzie działała szkoła zawodowa i Technikum Skórzane przy ul. Garbary[8].

W latach 60. XX w. większość maszyn i urządzeń była przestarzała i nie pozwalała na wprowadzanie nowoczesnych technologii[9]. Przedsiębiorstwo było deficytowe ekonomicznie, na co wpływ miały sztywno skalkulowane ceny zbytu, niegospodarność oraz rozbudowana baza pozaprodukcyjna[10].

W latach 1975–1980 podjęto na szerszą skalę modernizację parku maszynowego w zakładach w Bydgoszczy i Solcu Kujawskim, gdzie wprowadzono importowane taśmy montażowe. Rozpoczęto produkcję butów systemem klejonym oraz na spodach poliuretanowych[9]. Nie udało się natomiast przeprowadzić budowy nowego zakładu obuwniczego, który miał zastąpić stare wyeksploatowane obiekty oraz zmodernizować garbarni w Bydgoszczy i Włocławku, które z uwagi na wyziewy i lokalizację w centrach miast były uciążliwe dla środowiska[9]. W zakładach „Kobra” panowały trudne warunki pracy z powodu ciasnoty starych, przedwojennych budynków fabrycznych, zagęszczenia maszyn, słabej wentylacji, wyziewów klejów, hałasu[11]. W celu poprawy sytuacji lokalowej w latach 70. obok budynku produkcyjnego przy ul. Kościuszki postawiono m.in. biurowiec oraz nową halę produkcyjną. Główne magazyny przedsiębiorstwa znajdowały się przy ul. Gdańskiej 102[12]. Fabryka należała do najbardziej sfeminizowanych zakładów w Bydgoszczy[b][13].

Wysoką starannością wykonania charakteryzowały się produkty przeznaczane na eksport, które kilkakrotnie przechodziły kontrolę jakości. Natomiast obuwie dostarczane do handlu wewnętrznego zazwyczaj miało obniżone parametry jakościowe, ponieważ wytwarzano je z niższej jakości skór[14]. W 1976 reklamacje dotyczyły 26–33% wyprodukowanego obuwia[c][14]. W latach 70. doskonalono technologie produkcji, które wykorzystywały importowane surowce i półfabrykaty[9]. Obuwie przeznaczone dla kontrahenta z RFN wytwarzano pod nadzorem inżynierów niemieckich[15]. Mimo tego jedynie 22% partii produkcyjnej zdołało wypełnić zachodnioniemieckie normy jakościowe[15]. Buty „Kobry” bez trudu sprzedawano w kraju, gdzie panowała tzw. gospodarka niedoboru. Marka zakładu była znana i ceniona w Polsce i krajach socjalistycznych. Buty chwalono za trwałość i design[16]. Przed sklepem firmowym „Kobry” przy ul. Gdańskiej 62, gdzie sprzedawano m.in. tzw. odrzuty z eksportu, stały kolejki klientów nie tylko z Bydgoszczy.

W latach 70. i 80. produkowano głównie obuwie męskie w klasycznym wzornictwie. Fabryka produkowała ok. 13 tys. par butów dziennie, w tym 1600 par dla służb mundurowych (PKP, Państwowa Straż Pożarna, MO i ZOMO)[8]. Stałymi odbiorcami zagranicznymi był ZSRR oraz Wielka Brytania[17], do której w latach 70. wysyłano 53% produkcji z zakładu w Solcu Kujawskim[15]. Mniejsze ilości obuwia wysyłano na eksport do RFN, Francji, Holandii, Afganistanu, Kuwejtu, Barbadosu, Angoli, Libii i Ghany[17]. Obywatele PRL często wywozili obuwie „Kobry” za granicę (do ZSRR, na Węgry), gdzie w ramach handlu wymiennego uzyskiwano deficytowe w Polsce towary[18] (złoto, kolorowe telewizory, swetry, zegarki elektroniczne itp.)[19]

Upadek przedsiębiorstwa

W 1991 r., w warunkach gospodarki rynkowej, konkurencji taniego obuwia z Dalekiego Wschodu[d] i załamania eksportu do ZSRR, przedsiębiorstwo obciążone rozległą infrastrukturą i liczną załogą znalazło się w trudnej sytuacji ekonomicznej. Związki zawodowe nie chciały dopuścić do redukcji załogi, nie przeprowadzono komercjalizacji, ani prywatyzacji przedsiębiorstwa. W kwietniu 1992 ogłoszono upadłość PZPS „Kobra”, a 31 sierpnia przedsiębiorstwo zaprzestało działalności i zwolniło całą załogę[20]. W 2006 r. PZPS „Kobra” została wykreślona z Krajowego Rejestru Sądowego[21].

We wrześniu 2012 roku, w 100. rocznicę powstania i 20. rocznicę upadku przedsiębiorstwa, z inicjatywy Towarzystwa Miłośników Miasta Bydgoszczy, nad bramą fabryki przy ul. Kościuszki 27 odsłonięto tablicę pamiątkową[16][22] Od 2013 roku grupa byłych pracowników zakładu zgromadziła eksponaty (narzędzia i urządzenia służące do produkcji obuwia, najróżniejsze pamiątki i dokumenty, elementy obuwnicze, formy, wykrojniki) i przekazała je do izby pamięci polskiego przemysłu skórzanego, która znajduje się na terenie byłego zakładu „Kobry” przy ul. Garbary (campus WSG)[23].

Nazwy

  • 1876-1891 – W. Weynerowski – Fabryka Obuwia w Bydgoszczy
  • 1891-1929 – W. Weynerowski i Syn – Fabryka Obuwia w Bydgoszczy
  • 1929-1932 – W. Weynerowski i Syn Jawna Spółka Handlowa, Fabryka Obuwia w Bydgoszczy
  • 1932-1939 – „LEO” Fabryka Obuwia Spółka Akcyjna
  • 1939-1945 – „LEO” Schuhfabrik A.G. Bromberg
  • 1945-1960 – Bydgoskie Zakłady Obuwia[20] (w jego składzie Państwowa Fabryka Skór)
  • 1960-1992 – Pomorskie Zakłady Przemysłu Skórzanego „Kobra”[20]

Ciekawostki

  • Przez 80 lat (1912-1992) w fabryce „Leo”, potem „Kobra” wyprodukowano 120 milionów par obuwia[20];
  • W okresie największej świetności wielozakładowe przedsiębiorstwo „Kobra” zatrudniało około 4000 pracowników (w tym 3 tys. w Bydgoszczy) oraz produkowało 3 miliony par butów rocznie[16];
  • Na terenie byłej garbarni Buchholza w Bydgoszczy (od 1945 w filia „Kobry”) znajduje się campus Wyższej Szkoły Gospodarki;
  • Przy ul. Kopernika 4 na osiedlu Sielanka znajduje się willa współwłaściciela fabryki „LEO” Witolda Weynerowskiego; dom wybudowano w stylu holenderskim, gdyż żona Witolda była Holenderką[24];
  • Dawne magazyny „Kobry” przy ul. Gdańskiej 102 w latach 90. XX w. przerobiono na mieszkania[12];
  • Reklama prasowa zakładu z lat 80. XX w. brzmiała: „Pomorskie Zakłady Przemysłu Skórzanego „Kobra” w Bydgoszczy polecają wygodne, w szerokim asortymencie, atrakcyjne obuwie męskie ze skór naturalnych na spodach poliuretanowych, gumowych i PCV. Życzymy miłych zakupów w naszym sklepie firmowym przy ul. Al. 1 Maja 62 w Bydgoszczy”[25];
  • Pierwotną nazwą zakładów Kobra miała być Pomerania[26].

Uwagi

  1. Czeska wytwórnia „Bata” posiadała sklepy firmowe w Bydgoszczy, Krakowie, Warszawie, Lwowie, Toruniu i Poznaniu.
  2. Obok Zakładów Przemysłu Odzieżowego „Modus”, Przedsiębiorstwa Przemysłu Cukierniczego „Jutrzenka”, Zakładów Przemysłu Dziewiarskiego „Dzianotex”, Zakładów Rowerowych „Predom-Romet”, Zakładów Radiowych „Unitra-Eltra” i Zakładów Teletechnicznych „Telkom-Telfa”.
  3. Podobne wskaźniki jakościowe dotyczyły także innych zakładów w realiach gospodarki PRL.
  4. Wykonanego z tanich materiałów syntetycznych i plastiku, a nie garbowanych skór jak buty „Kobra”.

Przypisy

  1. a b c d e f g h i Roman Andrzejewski: „LEO” od Weynerowskich, [w:] Kalendarz Bydgoski 2008.
  2. Przemysłowa historia Bydgoszczy – Bydgoszcz – Turystyka, Oficjalny Serwis Turystyczny, www.visitbydgoszcz.pl [dostęp 2017-11-18] (pol.).
  3. a b c Sudziński Ryszard: Życie gospodarcze Bydgoszczy w okresie II Rzeczypospolitej, [w:] Historia Bydgoszczy tom II część pierwsza 1920-1939. Bydgoskie Towarzystwo Naukowe. Praca zbiorowa pod red. Mariana Biskupa. Bydgoszcz 1999. ​ISBN 83-901329-0-7​.
  4. Były kiedyś Leo i Kobra – expressbydgoski.pl, express.bydgoski.pl [dostęp 2017-11-18] (pol.).
  5. Sudziński Ryszard: Życie gospodarcze Bydgoszczy w okresie II Rzeczypospolitej, [w:] Historia Bydgoszczy tom II część druga 1939-1945. Bydgoskie Towarzystwo Naukowe. Praca zbiorowa pod red. Mariana Biskupa. Bydgoszcz 2004. ​ISBN 83-921454-0-2​.
  6. Kamosiński Sławomir, Przemiany w strukturze gałęziowej i branżowej przemysłu województwa bydgoskiego, [w:] Sławomir Kamosiński, Mikroekonomiczny obraz przemysłu Polski Ludowej w latach 1950–1980 na przykładzie regionu kujawsko-pomorskiego, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2007, s. 21–74, ISBN 978-83-7177-420-1, OCLC 177361790.
  7. Życie gospodarcze miasta 1945-1955, [w:] Historia Bydgoszczy. Tom III. Część pierwsza 1945-1956. Praca zbiorowa. Bydgoskie Towarzystwo Naukowe Bydgoszcz 2015. ​ISBN 978-83-60775-44-8​, s. 199–243.
  8. a b c I tylko tych butów żal... Wspominamy „Kobrę” – expressbydgoski.pl, nowosci.com.pl [dostęp 2017-11-18] (pol.).
  9. a b c d Kamosiński Sławomir, Przemiany w technice i technologii produkcji, [w:] Sławomir Kamosiński, Mikroekonomiczny obraz przemysłu Polski Ludowej w latach 1950–1980 na przykładzie regionu kujawsko-pomorskiego, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2007, s. 75–179, ISBN 978-83-7177-420-1, OCLC 177361790.
  10. Kamosiński Sławomir, Efektywność ekonomiczna przedsiębiorstw, [w:] Sławomir Kamosiński, Mikroekonomiczny obraz przemysłu Polski Ludowej w latach 1950–1980 na przykładzie regionu kujawsko-pomorskiego, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2007, s. 316–334, ISBN 978-83-7177-420-1, OCLC 177361790.
  11. Kamosiński Sławomir, Bezpieczeństwo i higiena pracy, [w:] Sławomir Kamosiński, Mikroekonomiczny obraz przemysłu Polski Ludowej w latach 1950–1980 na przykładzie regionu kujawsko-pomorskiego, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2007, s. 308–315, ISBN 978-83-7177-420-1, OCLC 177361790.
  12. a b „Mieszkańcy zakładów”: tak o sobie mówią lokatorzy pawilonów po Kobrze, Onet.pl, 7 grudnia 2014 [dostęp 2017-11-18] [zarchiwizowane z adresu 2015-07-08] (pol.).
  13. Natalia Kopczyńska: Kobiety w zakładach pracy w Bydgoszczy w latach 1970–1980. Warunki życia i pracy.
  14. a b Kamosiński Sławomir, Jakość produkcji, [w:] Sławomir Kamosiński, Mikroekonomiczny obraz przemysłu Polski Ludowej w latach 1950–1980 na przykładzie regionu kujawsko-pomorskiego, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2007, s. 180–234, ISBN 978-83-7177-420-1, OCLC 177361790.
  15. a b c Kamosiński Sławomir, Kierunki i asortyment eksportu, [w:] Sławomir Kamosiński, Mikroekonomiczny obraz przemysłu Polski Ludowej w latach 1950–1980 na przykładzie regionu kujawsko-pomorskiego, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2007, s. 235–258, ISBN 978-83-7177-420-1, OCLC 177361790.
  16. a b c Tablica przypomni o fabryce butów Kobra – TVP3 Bydgoszcz – Telewizja Polska S.A, bydgoszcz.tvp.pl [dostęp 2017-11-18].
  17. a b Długosz Jerzy: Bydgoskie wyroby znane i cenione za granicą, [w:] Kalendarz Bydgoski 1995.
  18. Kobra | Fabryki w PRL-u, automobileprl.com.pl [dostęp 2017-11-18] [zarchiwizowane z adresu 2017-02-22] (pol.).
  19. Kobra, bydgoszcz.wyborcza.pl [dostęp 2017-11-18] (pol.).
  20. a b c d Treść tablicy pamiątkowej byłych Pomorskich Zakładów Przemysłu Skórzanego „Kobra” w Bydgoszczy na budynku przy ul. Chocimskiej.
  21. Pomorskie Zakłady Przemysłu Skórzanego "Kobra" W Bydgoszczy | Rejestr.Io, rejestr.io [dostęp 2020-07-09] (pol.).
  22. Zaciera się historia Kobry. Zamiast pamiątkowej tablicy – paczkomat.
  23. „Kobra” wróci jako muzeum? Możliwe, że dawna fabryka butów doczeka się wystawy pozostałych po niej pamiątek, nowosci.com.pl [dostęp 2017-11-18] (pol.).
  24. Aleksandra Lewińska, Leo, Minerwa i Kobra... Tak w Bydgoszczy produkowano buty, Wyborcza.pl, 21 września 2015 [dostęp 2017-11-18].
  25. Bydgoskie reklamy w PRL-u – Bydgoszcz – NaszeMiasto.pl, warszawa.naszemiasto.pl [dostęp 2017-11-18] (pol.).
  26. Marcin Kowalski Człowiek, który wymyślił Kobrę, bydgoszcz.wyborcza.pl 10.11.2016.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Bydgoszcz location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa Bydgoszczy, Polska
Kuyavian-Pomeranian Voivodeship location map.svg
(c) SANtosito, CC BY-SA 4.0
Location map of Kuyavian-Pomeranian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.83 N
  • S: 52.28 N
  • W: 17.16 E
  • E: 19.88 E
Industriegebiet.png
Autor: Sal73x, Licencja: CC BY-SA 3.0
Sign for industry
Garbarbia Buchholza Bydg od Brdy 4.jpg
Dawna garbarnia Ludwiga Buchholza, budynek właściciela z 1862 r., ob. budynek należący do Wyższej Szkoły Gospodarki w Bydgoszczy
Bdg Chrobrego Fabryka Obuwia Minerwa 1924 1-2014.jpg
Autor: Pit1233, Licencja: CC0
Ulica Bolesława Chrobrego w Bydgoszczy
Bdg ulChocimska 07-2013.jpg
Autor: Pit1233, Licencja: CC0
Ulica Chocimska w Bydgoszczy
Mens brown derby leather shoes.jpg
Autor: Ch Th Jo, Licencja: CC BY-SA 3.0
Men's Johnston & Murphy brand, derby style, brown, oil finish leather dress shoes with a single piece vamp and a heel cap
Bdg Kobra tablica 2016.jpg
Autor: Pit1233, Licencja: CC0
Tablica pamiątkowa Pomorskich Zakładów Przemysłu Skórzanego „Kobra” przy ul. Kościuszki 27 w Bydgoszczy