Pomorskie Zakłady Przemysłu Skórzanego „Kobra”

Pomorskie Zakłady Przemysłu Skórzanego „Kobra”
Dawna fabryka „Kobry” przy ul. Chocimskiej
Państwo	Polska
Adres	85-950 Bydgoszcz ul. Kościuszki 27
Data założenia	1876
Data likwidacji	1992
Forma prawna	przedsiębiorstwo państwowe
Nr KRS	0000249382
Zatrudnienie	200-4000
Położenie na mapie Bydgoszczy Kobra
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Kobra
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego (c) SANtosito, CC BY-SA 4.0 Kobra
53°08′08″N 18°00′33″E/53,135556 18,009167

Fabryka Obuwia „Minerwa” przy ul. Chrobrego w Bydgoszczy, założona w 1922, po 1945 filia Bydgoskich Zakładów Obuwniczych „Kobra”

Dawna Garbarnia Buchholza, założona w 1845, od 1945 w strukturze Zakładów Obuwniczych „Kobra”

Obuwie męskie – główny produkt zakładu

Tablica pamiątkowa zakładu przy ul. Kościuszki 27

Pomorskie Zakłady Przemysłu Skórzanego „Kobra” – byłe przedsiębiorstwo z siedzibą w Bydgoszczy produkujące obuwie, jedno z największych w Polsce, istniało do 1992 roku.

Charakterystyka

Przedsiębiorstwo wytwarzało obuwie skórzane, głównie męskie i dla służb mundurowych oraz wykonywało usługi w zakresie produkcji i napraw wyrobów skórzanych.

Historia

Okres pruski

Historia fabryki sięga 1876 roku, kiedy Wiktor Weynerowski założył wytwórnię obuwia filcowego^[1]. Rodzinna firma rozwijała się w budynkach przy ul. św. Trójcy nabytych po byłej fabryce wyrobów opatrunkowych Byringa. Od 1891 firmę prowadził ojciec z synem Antonim Weynerowskim, zatrudniając kilkanaście osób. W 1906 właściciel zakupił działkę przy ul. Chocimskiej w Śródmieściu Bydgoszczy, gdzie wybudował nowoczesny kompleks fabryczny według projektu architekta Paula Sellnera. W 1912 do trzykondygnacyjnego budynku z zapleczem socjalnym i windą towarową przeniesiono całą produkcję przedsiębiorstwa i 300 pracowników^[2]. Po śmierci założyciela w 1917, firmę prowadził jego syn Antoni Weynerowski^[1]. Surowca do produkcji obuwia dostarczała m.in. istniejąca od 1845 Fabryka Skór Ludwiga Buchholza Spółka Akcyjna w Bydgoszczy, która należała do największych fabryk skór na wschód od Łaby^[3].

Dwudziestolecie międzywojenne

W latach 20. XX w. zatrudnienie sięgało 200 osób, a produkcja dzienna 200 par obuwia skórzanego, pilśniowego, sportowego i pantofli^[1]. Do produkcji obuwia używano skór m.in. z garbarni Buchholza w Bydgoszczy, a do eleganckiego obuwia sprowadzano skóry z Anglii, Francji i Holandii^[1]. O 1929 firmą zarządzali synowie Antoniego Weynerowskiego – Henryk (inżynier) i Witold (prawnik i ekonomista). W 1932 firmę przekształcono w spółkę akcyjną pod nazwą „LEO”, co nawiązywało do imion najstarszego syna (poległego w bitwie pod Verdun) oraz żony Antoniego Weynerowskiego^[1]. W okresie wielkiego kryzysu produkcję ograniczono o 70%, a zatrudnienie o 80%^[3]. Od 1934 fabryka odnotowała znaczny rozwój zaliczając się do największych w Polsce przedsiębiorstw obuwniczych. Zatrudnienie sezonowo wzrastało do 400 osób, we wszystkich większych miastach Polski otwarto sklepy firmowe, a marka obuwia „LEO” znana była na rynku europejskim za sprawą dużego eksportu wyrobów. Logo marki przedstawiało stylizowaną głowę lwa^[4]. W Warszawie założono filię fabryki produkującą buty wojskowe oraz zakupiono grunty pod Mielcem, gdzie planowano budowę nowego zakładu na terenie Centralnego Okręgu Przemysłowego^[1]. Buty „Leo” jakością i poziomem produkcji konkurowały w Europie Środkowej z czeską fabryką obuwia „Bata”^[a].

Fabryka wchłonęła niektóre mniejsze wytwórnie obuwnicze, lecz w Bydgoszczy ponadto funkcjonowały: Mechaniczna Fabryka Obuwia „Standard” (ul. Dolina, 100 zatrudnionych) oraz Fabryka Obuwia „Minerwa” Sigurski i Tucholski (zał. 1922, ul. Chrobrego, 400 par butów dziennie)^[3].

Okres II wojny światowej

Po wkroczeniu Niemców do Bydgoszczy, fabryka została przejęta przez władze okupacyjne, a następnie skonfiskowana. Nowym właścicielem został bydgoski Niemiec Walter Krause^[1]. Jak większość fabryk, jej produkcję przestawiono częściowo na potrzeby armii niemieckiej^[5]. Rodzina Weynerowskich uciekła z Bydgoszczy przed represjami hitlerowskimi. 25 października 1939 w Brześciu nad Bugiem zmarł Antoni Weynerowski, Witold wraz z rodziną przedostał się do Holandii, a Henryk spędził kilka miesięcy w areszcie gestapo, skąd został zwolniony dzięki protekcji swoich byłych pracowników Niemców^[1].

Okres PRL

Po wyzwoleniu Bydgoszczy fabryka przeszła pod zarząd państwowy, a następnie została znacjonalizowana^[1]. W skład przedsiębiorstwa włączono majątek byłej garbarni Buchholza, jednego z największych w Polsce producentów skór, a ponadto wiele drobnych zakładów prywatnych o rodowodzie przedwojennym. W skład wielozakładowego przedsiębiorstwa wchodziły fabryki branży skórzanej i obuwniczej z całego województwa bydgoskiego: garbarnie w: Bydgoszczy, we Włocławku, Rypinie, Chojnicach, Lidzbarku koło Działdowa oraz zakłady obuwnicze w Bydgoszczy („Leo”, „Minerwa”, „Junak”, „Helios”), Barcinie i Solcu Kujawskim^[6]. W 1948 zatrudnienie w przedsiębiorstwie (Pierwsza Państwowa Fabryka Skór) wynosiło 246 osób, a w 1954 – 1674 osób, w tym 1050 kobiet^[7]. W latach 50. przedsiębiorstwo włączono do Zjednoczenia Przemysłu Skórzanego w Łodzi. W 1956 rozbudowano zakład przy Chocimskiej^[8]. Przy zakładzie działała szkoła zawodowa i Technikum Skórzane przy ul. Garbary^[8].

W latach 60. XX w. większość maszyn i urządzeń była przestarzała i nie pozwalała na wprowadzanie nowoczesnych technologii^[9]. Przedsiębiorstwo było deficytowe ekonomicznie, na co wpływ miały sztywno skalkulowane ceny zbytu, niegospodarność oraz rozbudowana baza pozaprodukcyjna^[10].

W latach 1975–1980 podjęto na szerszą skalę modernizację parku maszynowego w zakładach w Bydgoszczy i Solcu Kujawskim, gdzie wprowadzono importowane taśmy montażowe. Rozpoczęto produkcję butów systemem klejonym oraz na spodach poliuretanowych^[9]. Nie udało się natomiast przeprowadzić budowy nowego zakładu obuwniczego, który miał zastąpić stare wyeksploatowane obiekty oraz zmodernizować garbarni w Bydgoszczy i Włocławku, które z uwagi na wyziewy i lokalizację w centrach miast były uciążliwe dla środowiska^[9]. W zakładach „Kobra” panowały trudne warunki pracy z powodu ciasnoty starych, przedwojennych budynków fabrycznych, zagęszczenia maszyn, słabej wentylacji, wyziewów klejów, hałasu^[11]. W celu poprawy sytuacji lokalowej w latach 70. obok budynku produkcyjnego przy ul. Kościuszki postawiono m.in. biurowiec oraz nową halę produkcyjną. Główne magazyny przedsiębiorstwa znajdowały się przy ul. Gdańskiej 102^[12]. Fabryka należała do najbardziej sfeminizowanych zakładów w Bydgoszczy^[b][13].

Wysoką starannością wykonania charakteryzowały się produkty przeznaczane na eksport, które kilkakrotnie przechodziły kontrolę jakości. Natomiast obuwie dostarczane do handlu wewnętrznego zazwyczaj miało obniżone parametry jakościowe, ponieważ wytwarzano je z niższej jakości skór^[14]. W 1976 reklamacje dotyczyły 26–33% wyprodukowanego obuwia^[c][14]. W latach 70. doskonalono technologie produkcji, które wykorzystywały importowane surowce i półfabrykaty^[9]. Obuwie przeznaczone dla kontrahenta z RFN wytwarzano pod nadzorem inżynierów niemieckich^[15]. Mimo tego jedynie 22% partii produkcyjnej zdołało wypełnić zachodnioniemieckie normy jakościowe^[15]. Buty „Kobry” bez trudu sprzedawano w kraju, gdzie panowała tzw. gospodarka niedoboru. Marka zakładu była znana i ceniona w Polsce i krajach socjalistycznych. Buty chwalono za trwałość i design^[16]. Przed sklepem firmowym „Kobry” przy ul. Gdańskiej 62, gdzie sprzedawano m.in. tzw. odrzuty z eksportu, stały kolejki klientów nie tylko z Bydgoszczy.

W latach 70. i 80. produkowano głównie obuwie męskie w klasycznym wzornictwie. Fabryka produkowała ok. 13 tys. par butów dziennie, w tym 1600 par dla służb mundurowych (PKP, Państwowa Straż Pożarna, MO i ZOMO)^[8]. Stałymi odbiorcami zagranicznymi był ZSRR oraz Wielka Brytania^[17], do której w latach 70. wysyłano 53% produkcji z zakładu w Solcu Kujawskim^[15]. Mniejsze ilości obuwia wysyłano na eksport do RFN, Francji, Holandii, Afganistanu, Kuwejtu, Barbadosu, Angoli, Libii i Ghany^[17]. Obywatele PRL często wywozili obuwie „Kobry” za granicę (do ZSRR, na Węgry), gdzie w ramach handlu wymiennego uzyskiwano deficytowe w Polsce towary^[18] (złoto, kolorowe telewizory, swetry, zegarki elektroniczne itp.)^[19]

Upadek przedsiębiorstwa

W 1991 r., w warunkach gospodarki rynkowej, konkurencji taniego obuwia z Dalekiego Wschodu^[d] i załamania eksportu do ZSRR, przedsiębiorstwo obciążone rozległą infrastrukturą i liczną załogą znalazło się w trudnej sytuacji ekonomicznej. Związki zawodowe nie chciały dopuścić do redukcji załogi, nie przeprowadzono komercjalizacji, ani prywatyzacji przedsiębiorstwa. W kwietniu 1992 ogłoszono upadłość PZPS „Kobra”, a 31 sierpnia przedsiębiorstwo zaprzestało działalności i zwolniło całą załogę^[20]. W 2006 r. PZPS „Kobra” została wykreślona z Krajowego Rejestru Sądowego^[21].

We wrześniu 2012 roku, w 100. rocznicę powstania i 20. rocznicę upadku przedsiębiorstwa, z inicjatywy Towarzystwa Miłośników Miasta Bydgoszczy, nad bramą fabryki przy ul. Kościuszki 27 odsłonięto tablicę pamiątkową^[16][22] Od 2013 roku grupa byłych pracowników zakładu zgromadziła eksponaty (narzędzia i urządzenia służące do produkcji obuwia, najróżniejsze pamiątki i dokumenty, elementy obuwnicze, formy, wykrojniki) i przekazała je do izby pamięci polskiego przemysłu skórzanego, która znajduje się na terenie byłego zakładu „Kobry” przy ul. Garbary (campus WSG)^[23].

Nazwy

• 1876-1891 – W. Weynerowski – Fabryka Obuwia w Bydgoszczy
• 1891-1929 – W. Weynerowski i Syn – Fabryka Obuwia w Bydgoszczy
• 1929-1932 – W. Weynerowski i Syn Jawna Spółka Handlowa, Fabryka Obuwia w Bydgoszczy
• 1932-1939 – „LEO” Fabryka Obuwia Spółka Akcyjna
• 1939-1945 – „LEO” Schuhfabrik A.G. Bromberg
• 1945-1960 – Bydgoskie Zakłady Obuwia^[20] (w jego składzie Państwowa Fabryka Skór)
• 1960-1992 – Pomorskie Zakłady Przemysłu Skórzanego „Kobra”^[20]

Ciekawostki

• Przez 80 lat (1912-1992) w fabryce „Leo”, potem „Kobra” wyprodukowano 120 milionów par obuwia^[20];
• W okresie największej świetności wielozakładowe przedsiębiorstwo „Kobra” zatrudniało około 4000 pracowników (w tym 3 tys. w Bydgoszczy) oraz produkowało 3 miliony par butów rocznie^[16];
• Na terenie byłej garbarni Buchholza w Bydgoszczy (od 1945 w filia „Kobry”) znajduje się campus Wyższej Szkoły Gospodarki;
• Przy ul. Kopernika 4 na osiedlu Sielanka znajduje się willa współwłaściciela fabryki „LEO” Witolda Weynerowskiego; dom wybudowano w stylu holenderskim, gdyż żona Witolda była Holenderką^[24];
• Dawne magazyny „Kobry” przy ul. Gdańskiej 102 w latach 90. XX w. przerobiono na mieszkania^[12];
• Reklama prasowa zakładu z lat 80. XX w. brzmiała: „Pomorskie Zakłady Przemysłu Skórzanego „Kobra” w Bydgoszczy polecają wygodne, w szerokim asortymencie, atrakcyjne obuwie męskie ze skór naturalnych na spodach poliuretanowych, gumowych i PCV. Życzymy miłych zakupów w naszym sklepie firmowym przy ul. Al. 1 Maja 62 w Bydgoszczy”^[25];
• Pierwotną nazwą zakładów Kobra miała być Pomerania^[26].

Uwagi

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Kobra w Bydgoszczy – Polska Kronika Filmowa 89/11 1989