Pomorze Gdańskie

Pomorze Gdańskie

Państwa	Polska
Stolica	Gdańsk
Ważniejsze miasta	Gdynia, Sopot, Wejherowo, Tczew, Starogard Gdański, Pelplin, Puck, Skarszewy

Pomorze Gdańskie – zachodnia część Pomorza Nadwiślańskiego, historyczna dzielnica Polski^[1] nad dolną Wisłą nad Morzem Bałtyckim w przybliżeniu obejmująca swym obszarem szeroki pas na zachód od dolnej Wisły, tj. centralną i większość zachodniej części województwa pomorskiego, północno-zachodnią część województwa kujawsko-pomorskiego^[2] oraz skrawek we wschodniej części województwa zachodniopomorskiego. Od wschodu Pomorze Gdańskie sąsiaduje z Pomezanią/Powiślem, od południa z Wielkopolską (Krajna), Kujawami i ziemią chełmińską, a od zachodu z Pomorzem Zachodnim.

W obrębie Pomorza Gdańskiego wyróżnia się regiony kulturowe, etnograficzne bądź historyczne: Kociewie, Kaszuby (w tym ziemię lęborsko-bytowską) oraz Bory Tucholskie.

Zarys historyczny

Pomorze i Prusy do 1125 r.

Na początku II wieku n.e. obszar Pomorza Gdańskiego zajęli przybyli ze Skandynawii Gepidzi i Goci, których ślady określane przez archeologów są jako kultura wielbarska. Plemiona germańskie wywędrowały na południe i po V wieku osiedlili się tu Słowianie^[3]. Istnieją również teorie autochtoniczne mówiące o słowiańskim charakterze np. kultury łużyckiej^[4].

W X wieku Pomorze Gdańskie zamieszkiwali Pomorzanie, od których wywodzą się współcześni Kaszubi. Istotne przeobrażenia struktur terytorialno-osadniczych miały miejsce na przełomie X i XI w. Manifestowały się głównie wznoszeniem nowej sieci grodów piastowskich. Część funkcjonujących wcześniej zespołów grodowych, jak na przykład obiekty w Garcu Wielkim, Gniewie, Lignowach Szlacheckich, została zniszczona już na początku XI w.^[5] Jeszcze wcześniej bo pod koniec X w. lub na przełomie X i XI w. upadł gród w Sopocie. W ich miejsce powstawały nowe zajmujące miejsce w strukturach administracyjnych państwa piastowskiego grody w Owidzu, Ciepłem czy też warownia na wschodnim brzegu Wisły w Podzamczu koło Kwidzyna. Lata 60.^[6] lub 90. X wieku to czas realnego uzależnienia i włączenia Pomorza Wschodniego w skład państwa Piastów^[5].

Pierwsza wiadomość historyczna o Gdańsku pochodzi z 997 roku dzięki wysłaniu św. Wojciecha przez Bolesława Chrobrego w celu szerzenia wiary chrześcijańskiej – dotarł on do osady o nazwie Gyddanyzc. Dowodzić ma ta wiadomość, że Gdańsk z okolicznymi terenami należał do pierwszego historycznego władcy Polski Mieszka I^[7]. Po śmierci Bolesława Chrobrego, w trakcie tzw. kryzysu dynastycznego nastąpił upadek władzy centralnej i usamodzielnienie się Pomorza Wschodniego. Istnieją pewne przesłanki wskazujące na uzyskanie kontroli nad Pomorzem w czasach drugiej monarchii piastowskiej. Pokonanie w 1046 lub w 1048 r. Pomorzan pozwoliło Kazimierzowi Odnowicielowi rozszerzyć domenę państwa o Pomorze Wschodnie, które sięgało ówcześnie na wschodzie w okolice grodu w Węgrach koło Malborka^[5]. Być może odzwierciedleniem tych wydarzeń była realizacja inwestycji wznoszenia nowego grodu w widłach Wisły i Motławy w Gdańsku, co nastąpiło w latach 50.–60. XI stulecia. Przyjmuje się, że już u progu swojego panowania Bolesław Śmiały stracił zwierzchność nad Pomorzem. Próby przywrócenia zwierzchnictwa nad tym obszarem podjął Władysław Herman. Na krótko Pomorze zostało opanowane przez palatyna Sieciecha w 1090 r. Jeszcze tego samego roku w wyniku buntu lokalnych elit odzyskało niezależność. W 1091 r. próba przywrócenia poprzedniego stanu przez Władysława Hermana nie przyniosła powodzenia^[8][9].

W latach 1109–1119 podejmowane były kolejne próby ustanowienia podległości Pomorza Gdańskiego Polsce. Polski książę, Bolesław III Krzywousty, pokonał Pomorzan w bitwie pod Nakłem (1109), kolejny najazd wojsk polskich nastąpił w 1112. W 1119 roku Krzywousty pokonał dwóch książąt pomorskich – sądzi się, że jednym z nich mógł być Świętopełk^[10]. Od tego momentu datuje się podległość Pomorza Gdańskiego wobec Polski, zaś gwarantami zależności mieli być namiestnicy książąt krakowskich, od drugiej połowy XII w. tworzący dynastię Sobiesławiców.

W 1186 władcy Pomorza przyjęli wyznanie chrześcijańskie od duńskich cystersów, którym przewodził Bernard Dithard^[11]; w 1188 roku nastąpiło w Gdańsku uroczyste podpisanie aktu fundacyjnego Opactwa Cystersów w Oliwie, którego Dithard został pierwszym opatem.

W 1210 roku książę Mściwoj I złożył hołd lenny królowi Danii Waldemarowi II. Zależność ta trwała krótko i skończyła staraniem Leszka Białego w 1211. W kolejnych latach książę Świętopełk II Wielki podejmował kolejne próby usamodzielnienia, do którego doszło po śmierci Leszka Białego (1227). W 1231 Świętopełk uzyskał dla siebie, swojej rodziny i swojego księstwa protekcję papieską. Stolica państwa (Gdańsk) uzyskała w tym okresie prawa miejskie według prawa lubeckiego.

Herb przedrozbiorowego województwa pomorskiego

W 1282 między księciem gdańskim Mściwojem II a księciem wielkopolskim Przemysłem II zawarty został układ w Kępnie; umowa głosiła, że ten z książąt, który przeżyje drugiego, będzie po nim dziedziczył. Od śmierci Mściwoja II w 1294 roku datuje się ponowne podporządkowanie Pomorza Gdańskiego Polsce. Zjednoczenie dwóch dzielnic umożliwiło Przemysłowi II koronację na króla Polski; został on zamordowany w 1296 roku, wskutek czego przez następne kilkanaście lat Pomorze przechodziło z rąk do rąk. Kolejnymi władcami stali się: książę Władysław Łokietek; w roku 1300 królem Polski został panujący w Czechach Wacław II; w 1305 roku jego następcą został Wacław III, który zginął w zamachu w 1306 roku. Wówczas Pomorze przejął ponownie Władysław Łokietek, jednak wkrótce je utracił. W roku 1308 Gdańsk został zajęty przez Brandenburczyków. Wezwani przez Łokietka do pomocy przy usunięciu Brandenburczyków Krzyżacy zajęli w tym samym roku część grodu i po nadejściu posiłków zaatakowali miasto. 13 listopada 1308, po wycofaniu się Brandenburczyków, doszło do rzezi gdańszczan i zajęcia miasta przez zakon na okres niemal 150 lat.

W 1343 w wyniku układu pokojowego krzyżacko-polskiego (pokój kaliski) król Polski Kazimierz III Wielki zrzekł się faktycznej władzy nad Pomorzem Gdańskim, zachowując jednakże tytuł jego „Pana i Dziedzica”. W tym samym roku Gdańsk ponownie otrzymał prawa miejskie (w dwa lata później działanie prawa lubeckiego całkowicie zastąpiono prawem chełmińskim).

Gdańsk był w XV-XVII w. największym miastem Polski

Herb współczesnego województwa pomorskiego

W 1454 r. zostało utworzone województwo pomorskie, które ostatecznie ukształtowało się po II pokoju toruńskim w 1466 r. Było zwyczajowo zaliczane do obszaru Prus Królewskich.

Przez następne stulecia będący formalnie pod wpływami Polski Gdańsk, jak również inne miasta Prus Królewskich – tzw. trzy wielkie miasta pruskie (Gdańsk, Toruń i Elbląg)^[12], posiadały znaczną samodzielność i przywileje.

W wyniku rozbiorów Polski Pomorze Gdańskie przeszło pod panowanie Prus, a później zjednoczonych Niemiec, jako prowincja Prusy Zachodnie (niem. Westpreußen). Jej stolicą był początkowo Kwidzyn, a po II rozbiorze Polski – Gdańsk. Stan ten trwał do zakończenia I wojny światowej, oprócz okresu 1807–1814, kiedy istniało Wolne Miasto Gdańsk. Po wojnie w wyniku traktatu wersalskiego Pomorze Gdańskie wróciło do Polski oprócz Gdańska i ziem do niego przylegających, które ponownie utworzyły Wolne Miasto Gdańsk, istniejące w latach 1920–1939. W lutym 1920 w Pucku odbyły się symboliczne zaślubiny Polski z morzem.

II wojna światowa przyniosła kolejne zmiany terytorialne: Pomorze Gdańskie i Gdańsk wcielono do III Rzeszy jako Gdańsk-Prusy Zachodnie. W 1945 roku całe Pomorze Gdańskie razem z Gdańskiem znalazło się w Polsce.

Miasta

Gdańsk

Gdynia

Tczew

Wejherowo

Galeria

• 

  Bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Pelplinie

• 

  (c) Diego Delso, CC BY-SA 3.0

  Droga Królewska w Gdańsku

• 

  Dwór Wybickich w Będominie, ob. Muzeum Hymnu Narodowego

• 

  Pomnik gen. Józefa Hallera w Pucku

• 

  ORP „Błyskawica” w Gdyni

• 

  (c) rysnal, CC BY-SA 3.0

  Pałac Marysieńki w Gniewie

• 

  Cypel Rewski

• 

  Pałac Przebendowskich w Wejherowie

• 

  Most drogowy w Tczewie

• 

  Zabytkowa chata rybacka w Jastarni

• 

  Liceum Ogólnokształcące w Chojnicach, jedna z najstarszych szkół w Polsce

• 

  Ratusz w Świeciu

Zobacz też

• Władcy Pomorza Gdańskiego

Uwagi

Przypisy