Ponurnik aksamitny
 Młody okaz ponurnika aksamitnego | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | ponurnikowate |
| Rodzaj | ponurnik |
| Gatunek | ponurnik aksamitny |
| Nazwa systematyczna | |
| Tapinella atrotomentosa (Batsch) Šutara Česká Mycol. 46(1-2): 50 (1992) | |
Ponurnik aksamitny (Tapinella atrotomentosa (Batsch) Šutara) – gatunek grzybów z rodziny ponurnikowatych (Tapinellaceae)[1].
Systematyka i nazewnictwo
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Tapinella, Tapinellaceae, Boletales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1783 r. August Johann Batsch nadając mu nazwę Agaricus atrotomentosus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1992 r. Josef Šutara, przenosząc go do rodzaju Tapinella[1].
- Agaricus atrotomentosus Batsch, Elench. fung. 1783
- Agaricus atrotomentosus Batsch, Elench. fung. var. atrotomentosus
- Paxillus atrotomentosus (Batsch) Fr. 1838
- Paxillus atrotomentosus (Batsch) Fr. var. atrotomentosus
- Rhymovis atrotomentosa (Batsch) Rabenh. 1844
- Sarcopaxillus atrotomentosus (Batsch) Zmitr., Malysheva & E.F. Malysheva
W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był w 1960 r. przez Alinę Skirgiełło jako krowiak aksamitny (Paxillus atramentosus)[3]. Jednak według Index Fungorum należy on obecnie do rodzaju Tapinella, tak więc nazwa ta jest już niespójna z nazwą naukową[2]. Dawniej inni polscy mykolodzy podawali także inne nazwy tego gatunku: aksamitka, krowia warga, krowi łeb, mięsicha, pieczaryca, pieczeń, psi łeb, świnka czarnokutnerowata, krowiak aksamitka, świnka kutnerowata, gwoździak czarnokutnerowaty, gwoździak kutnerowaty[3]. Nową polską nazwę ponurnik aksamitny podają atlasy grzybów[4][5].
Morfologia
Dorasta do dużych rozmiarów – średnica do 30 cm[6]. U młodych okazów brzeg podwinięty, skórka matowa i zamszowa, u starszych staje się gładka. Kolor od oliwkowego do ciemnobrązowego, czasami także rdzawobrązowy. Często ma nieregularny kształt[4].
Gęste i wyraźnie zbiegające po trzonie (szczególnie u młodych okazów). Mają kolor początkowo biały, z wiekiem ochrowożółty. Często połączone są poprzecznymi anastomozami. W uszkodzonych miejscach brązowieją[4].
Grubość ok. 2-4 cm, wysokość ok. 3–7 cm. Jest pełny, twardy, sprężysty i pokryty jest ciemnobrązowym lub czarnym, aksamitnym kutnerem. Zazwyczaj jest ekscentryczny[4].
Kolor biały lub białożółty, soczysty, kruchy. Smak lekko gorzkawy, zapachu brak[4]
Brązowawy lub bladoochrowy. Zarodniki szerokoelipsoidalne, o gładkiej powierzchni i niemal bezbarwne. Rozmiar: 5–7 × 4–4,5 μm[6].
Występowanie i siedlisko
Występuje w Europie i Ameryce Północnej[7]. W Polsce jest dość częsty[8].
Owocniki wyrastają od sierpnia do października, głównie w lasach iglastych i mieszanych. Rośnie zwykle na obumarłych korzeniach i na znajdującym się w ziemi spróchniałym drewnie. Występuje na różnych gatunkach drzew, ale najczęściej na sosnach i świerkach[4].
Zastosowanie
Saprotrof[3]. Grzyb niejadalny. Mimo dużych rozmiarów nie znajduje zastosowania w życiu człowieka. Andreas Gminder, autor przewodnika dla grzybiarzy pisze: „… ma tak okropny smak, że jeszcze nikomu nie udało się przyrządzić go tak, by był zjadliwy"[5]. Jego gorzki smak nie zanika podczas gotowania, smażenia, suszenia, ani innych znanych sposobów przetwarzania grzybów[8].
Przypisy
- ↑ a b c Index Fungorum [dostęp 2013-03-05] (ang.).
- ↑ a b Species Fungorum [dostęp 2013-04-15] (ang.).
- ↑ a b c Władysław Wojewoda, Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1
- ↑ a b c d e f Pavol Škubla Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, ISBN 978-83-245-9550-1
- ↑ a b Andreas Gminder, Atlas grzybów jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej, 2008, ISBN 978-83-258-0588-3
- ↑ a b Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, ISBN 83-09-00714-0, OCLC 69482403.
- ↑ Discover Life. [dostęp 2015-12-05]. (ang.).
- ↑ a b Marek Snowarski, Grzyby, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010, ISBN 978-83-7073-776-4, OCLC 750880306.
Media użyte na tej stronie
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Tapinella atrotomentosa
Autor: Walter J. Pilsak, Waldsassen at de.wikipedia. Uploaded to Commons by Körnerbrötchen., Licencja: CC-BY-SA-3.0
Samtfusskrempling
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Tapinella atrotomentosa