Ponurnik aksamitny

Ponurnik aksamitny
Ilustracja
Młody okaz ponurnika aksamitnego
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

grzyby

Typ

podstawczaki

Klasa

pieczarniaki

Rząd

pieczarkowce

Rodzina

ponurnikowate

Rodzaj

ponurnik

Gatunek

ponurnik aksamitny

Nazwa systematyczna
Tapinella atrotomentosa (Batsch) Šutara
Česká Mycol. 46(1-2): 50 (1992)
Kapelusz starszego ponurnika aksamitnego
Trzon i blaszki starszego ponurnika aksamitnego

Ponurnik aksamitny (Tapinella atrotomentosa (Batsch) Šutara) – gatunek grzybów z rodziny ponurnikowatych (Tapinellaceae)[1].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Tapinella, Tapinellaceae, Boletales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1783 r. August Johann Batsch nadając mu nazwę Agaricus atrotomentosus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1992 r. Josef Šutara, przenosząc go do rodzaju Tapinella[1].

Niektóre synonimy[2]:

  • Agaricus atrotomentosus Batsch, Elench. fung. 1783
  • Agaricus atrotomentosus Batsch, Elench. fung. var. atrotomentosus
  • Paxillus atrotomentosus (Batsch) Fr. 1838
  • Paxillus atrotomentosus (Batsch) Fr. var. atrotomentosus
  • Rhymovis atrotomentosa (Batsch) Rabenh. 1844
  • Sarcopaxillus atrotomentosus (Batsch) Zmitr., Malysheva & E.F. Malysheva

W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był w 1960 r. przez Alinę Skirgiełło jako krowiak aksamitny (Paxillus atramentosus)[3]. Jednak według Index Fungorum należy on obecnie do rodzaju Tapinella, tak więc nazwa ta jest już niespójna z nazwą naukową[2]. Dawniej inni polscy mykolodzy podawali także inne nazwy tego gatunku: aksamitka, krowia warga, krowi łeb, mięsicha, pieczaryca, pieczeń, psi łeb, świnka czarnokutnerowata, krowiak aksamitka, świnka kutnerowata, gwoździak czarnokutnerowaty, gwoździak kutnerowaty[3]. Nową polską nazwę ponurnik aksamitny podają atlasy grzybów[4][5].

Morfologia

Kapelusz

Dorasta do dużych rozmiarów – średnica do 30 cm[6]. U młodych okazów brzeg podwinięty, skórka matowa i zamszowa, u starszych staje się gładka. Kolor od oliwkowego do ciemnobrązowego, czasami także rdzawobrązowy. Często ma nieregularny kształt[4].

Blaszki

Gęste i wyraźnie zbiegające po trzonie (szczególnie u młodych okazów). Mają kolor początkowo biały, z wiekiem ochrowożółty. Często połączone są poprzecznymi anastomozami. W uszkodzonych miejscach brązowieją[4].

Trzon

Grubość ok. 2-4 cm, wysokość ok. 3–7 cm. Jest pełny, twardy, sprężysty i pokryty jest ciemnobrązowym lub czarnym, aksamitnym kutnerem. Zazwyczaj jest ekscentryczny[4].

Miąższ

Kolor biały lub białożółty, soczysty, kruchy. Smak lekko gorzkawy, zapachu brak[4]

Wysyp zarodników

Brązowawy lub bladoochrowy. Zarodniki szerokoelipsoidalne, o gładkiej powierzchni i niemal bezbarwne. Rozmiar: 5–7 × 4–4,5 μm[6].

Występowanie i siedlisko

Występuje w Europie i Ameryce Północnej[7]. W Polsce jest dość częsty[8].

Owocniki wyrastają od sierpnia do października, głównie w lasach iglastych i mieszanych. Rośnie zwykle na obumarłych korzeniach i na znajdującym się w ziemi spróchniałym drewnie. Występuje na różnych gatunkach drzew, ale najczęściej na sosnach i świerkach[4].

Zastosowanie

Saprotrof[3]. Grzyb niejadalny. Mimo dużych rozmiarów nie znajduje zastosowania w życiu człowieka. Andreas Gminder, autor przewodnika dla grzybiarzy pisze: „… ma tak okropny smak, że jeszcze nikomu nie udało się przyrządzić go tak, by był zjadliwy"[5]. Jego gorzki smak nie zanika podczas gotowania, smażenia, suszenia, ani innych znanych sposobów przetwarzania grzybów[8].

Przypisy

  1. a b c Index Fungorum [dostęp 2013-03-05] (ang.).
  2. a b Species Fungorum [dostęp 2013-04-15] (ang.).
  3. a b c Władysław Wojewoda, Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1
  4. a b c d e f Pavol Škubla Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, ISBN 978-83-245-9550-1
  5. a b Andreas Gminder, Atlas grzybów jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej, 2008, ISBN 978-83-258-0588-3
  6. a b Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, ISBN 83-09-00714-0, OCLC 69482403.
  7. Discover Life. [dostęp 2015-12-05]. (ang.).
  8. a b Marek Snowarski, Grzyby, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010, ISBN 978-83-7073-776-4, OCLC 750880306.

Media użyte na tej stronie

Tapinella atrotomentosa BW40.1.jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Tapinella atrotomentosa
Samtfusskrempling.jpg
Autor: Walter J. Pilsak, Waldsassen at de.wikipedia. Uploaded to Commons by Körnerbrötchen., Licencja: CC-BY-SA-3.0
Samtfusskrempling
Tapinella atrotomentosa BW40.jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Tapinella atrotomentosa