Pop Iwan

Pop Iwan

Pop Iwan
Państwo	Ukraina
Położenie	obwód iwanofrankiwski, Ukraina
Pasmo	Pasmo Czarnohory, Beskidy Połonińskie, Beskidy Wschodnie, Karpaty
Wysokość	2022 m n.p.m.
Położenie na mapie Czarnohory Pop Iwan
Położenie na mapie Karpat Pop Iwan
Położenie na mapie Karpat Marmaroskich, Czarnohory i Połonin Hryniawskich Pop Iwan
48°02′49″N 24°37′38″E/48,046944 24,627222

Pop Iwan (ukr. Піп Іван, Pip Iwan) – trzeci co do wysokości (po Howerli i Brebeneskule) szczyt na południowo-wschodnim krańcu pasma Czarnohory – 2022 m n.p.m. Od sąsiedniego Stogu, leżącego już w Górach Czywczyńskich oddzielony jest Przełęczą Szybeńską.

Biały Słoń – ruiny obserwatorium na szczycie Popa Iwana

W okresie międzywojennym przez szczyt przechodziła granica polsko-czechosłowacka.

Obserwatorium astronomiczne na Pop Iwanie

Na szczycie Pop Iwana staraniem rządu Rzeczypospolitej zbudowano w latach 1936–1938 Obserwatorium Astronomiczno-Meteorologiczne nazwane później potocznie „Białym Słoniem”. Na pięciu piętrach obserwatorium znajdowały się czterdzieści trzy pomieszczenia. Był tu obszerny hol, mieszkania personelu, jadalnia i świetlica, biuro, pokoje gościnne, a także pomieszczenia z nowoczesną radiostacją i instrumentami meteorologicznymi. Izolowane termicznie ściany miały metr grubości i były ocieplone impregnowanym korkiem oraz wyłożone od wewnątrz cegłą. W wieży z miedzianą kopułą umieszczono astrograf z lunetą i szukaczem.

Jego kierownikiem do 18 września 1939 był geograf i meteorolog oraz działacz turystyczny Władysław Midowicz, który ewakuując się na Węgry po agresji ZSRR na Polskę zabrał ze sobą, zgodnie z instrukcją, najcenniejsze elementy wyposażenia obserwatorium. 19 września obserwatorium zajęły wojska sowieckie, a w grudniu tegoż roku oficjalnie przejął je w imieniu nauki radzieckiej znany astronom, profesor Aleksander Orłow. Od połowy 1940 funkcjonowała tu stacja meteorologiczna, w której od 10 września 1940 Sowieci prowadzili stałe obserwacje meteorologiczne. Od wiosny 1941 do czasu ataku Niemiec na ZSRR kierownikiem obiektu był Mychajło Karpowicz Korostarenko (1910–1988).

W czerwcu 1941 budynek zajęli Węgrzy, umieszczając w nim swoją placówkę graniczną. Po opuszczeniu przez nich budynku (zapewne jeszcze przed zimą tegoż roku) wyposażenie obiektu zostało rozszabrowane przez miejscową ludność. W marcu 1942 na Pop Iwana dotarł Kurt Walter, komisarz do spraw obserwatoriów astronomicznych w Generalnym Gubernatorstwie. Na jego wniosek zdemontowano i wywieziono z obserwatorium pozostałe jeszcze w nim części astrografu, a sam obiekt pozostawiono swojemu losowi.

Po wojnie środowiska astronomów ukraińskich i rosyjskich zaniechały odbudowy obiektu. Przez dziesięciolecia obserwatorium pozostawało w ruinie. Od 2012 roku pod egidą prezydentów Polski i Ukrainy trwają prace zmierzające do odbudowy budynku z przeznaczeniem na wielofunkcyjny obiekt, mający pomieścić schronisko turystyczne, stację meteorologiczną oraz bliżej niesprecyzowany ośrodek dydaktyczny.

16 września 2017 roku otwarto na szczycie Pop Iwana polsko-ukraińską stację ratownictwa górskiego, partnerem z polskiej strony jest GOPR.

Bibliografia

• Midowicz Władysław: O Białym Słoniu na Czarnohorze, w: „Harnaś” nr 4, wyd. Oddział Uczelniany PTTK Gliwice, 1979, s. 3-13;
• Midowicz Władysław: Twierdza Nauki imienia Wielkiego Marszałka, w: „Lot Polski” nr 3/1939;
• Rymarowicz Leszek, Kreiner Jerzy M.: Działalność naukowo-badawcza Obserwatorium na Pop Iwanie, w: „Płaj. Almanach karpacki. Półrocznik Towarzystwa Karpackiego” nr 45 – jesień 2012 (Warszawa 2013), ISBN 978-83-85258-53-1, ISSN 1230-5898, s. 43–55;
• Rymarowicz Leszek, Wielocha Andrzej: Tajemnica Pop Iwana albo drugie życie Obserwatorium, w: „Płaj. Almanach karpacki. Półrocznik Towarzystwa Karpackiego” nr 45 – jesień 2012 (Warszawa 2013), ISBN 978-83-85258-53-1, ISSN 1230-5898, s. 15-36;
• Wielocha Andrzej: Przedwojenne Bieszczady, Gorgany i Czarnohora. Najpiękniejsze fotografie, Wydawnictwo RM, Warszawa 2013.

Linki zewnętrzne

• O przedwojennym obserwatorium
• Biały słoń, czyli obserwatorium astronomiczne na Popie Iwanie. tpn.vt.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-17)].
• Na Ukrainie otwarto ukraińsko-polska stacje ratownictwa górskiego
• „Observatory” – krótki film promocyjny w j. angielskim, Instytut Polski w Kijowie, 2018
• „Obserwatorium” – film dokumentalny w reż. W. Romanowskiego, 2018