Poręba Żegoty

Artykuł

50°03'30"N 19°33'49"E

- błąd

39 m

WD

50°4'N, 19°34'E, 50°6'N, 19°36'E

- błąd

2327 m

Odległość

1006 m

Poręba Żegoty
wieś
Ilustracja
Oficyny pałacu Szembeków, widok od drogi.
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Powiat

chrzanowski

Gmina

Alwernia

Liczba ludności (2018)

1209

Strefa numeracyjna

12

Kod pocztowy

32-566[1]

Tablice rejestracyjne

KCH

SIMC

0314709

Położenie na mapie gminy Alwernia
Mapa konturowa gminy Alwernia, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Poręba Żegoty”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Poręba Żegoty”
Położenie na mapie powiatu chrzanowskiego
Mapa konturowa powiatu chrzanowskiego, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Poręba Żegoty”
Ziemia50°03′30″N 19°33′49″E/50,058333 19,563611
Kościół pw. św. Marcina i św. Małgorzaty przy DW 780 (widok z 2008)

Poręba Żegoty – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie chrzanowskim, w gminie Alwernia.

Położenie

Przez wieś przebiega droga wojewódzka nr 780 Kraków – Chełm Śląski, wieś znajduje się w odległości 2 km na wschód od Alwerni.

Części wsi

Integralne części wsi Poręba Żegoty[2][3]
SIMCNazwaRodzaj
0314721Nawsieczęść wsi
0314738Potokczęść wsi
0314744Psia Górkaczęść wsi
0314773Szwabyczęść wsi

Historia i zabytki

Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi XIV wieku. W latach 1325–1327 miejscowa parafia wymieniona jest w wykazie zbiórki świętopietrza. Pierwszą wzmiankę o miejscowości spotykamy w dyplomie z 18 września 1373 roku (Kodeks Małopolski Piekosińskiego), w którym Krzywosąd, dziedzic Czarnej Poręby, sprzedaje sołtystwo w Porębie Czarnej braciom Michałowi i Mikołajowi, zaś między świadkami występuje Szegotha de Poramba. Pierwszy dokładny opis wsi pochodzi z aktu rozgraniczenia między Kamieniem, a Brodłami Piotra Szafrańca z 25 listopada 1419 roku. Długosz w opisie parafii w Tłuczani wymienia jako właściciela Kossowej Andrzeja de Zegoczina Poremba de domo et familia Waldroph. W XV wieku Poręba lub jej część nazywana wtedy Porąbką stanowiła własność biskupów krakowskich i należała do parafii św. Wojciecha w Jaworznie. Z łanów kmiecych, karczmy i zagród odprowadzano dziesięcinę w połowie plebanowi w Mysłowicach, zaś drugą plebanowi w Jaworznie. W 1581 roku wieś była własnością Piotra Porębskiego. Po Porębskich przeszła na rzecz rodziny Czernych, a później jako wiano w ręce Szembeków.

Na przełomie XIX wieku i XX wieku Poręba miała 182 domy, w których mieszkało 1454 osób (1437 wyznania rzymskokatolickiego, oraz 17 wyznania mojżeszowego). Oprócz tego w posiadłości Zygmunta hrabiego Szembeka mieszkało 118 osób w 10 budynkach (111 wyznania rzymskokatolickiego, oraz 7 wyznania mojżeszowego).

Parafia Poręba Żegoty obejmowała wtedy oprócz Poręby miejscowości: Alwernia, Okleśna, Brodła, Mirów i Podłęże z ogólną liczbą 4058 mieszkańców wyznania rzymskokatolickiego oraz 292 wyznania mojżeszowego. Obecnie parafia rzymskokatolicka obejmuje wsie: Poręba Żegoty, Brodła i Mirów. Ponad 1% mieszkańców stanowią Świadkowie Jehowy należący do zboru Tenczynek i korzystający z zebrań religijnych w Sali Królestwa w Rudnie[4][5].

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krakowskiego.

Kościół

Obecny murowany kościół pw. św. Marcina i św. Małgorzaty, który powstał w miejscu wcześniejszego, drewnianego, ufundował Franciszek Czerny-Szwarzenberg wraz z biskupem krakowskim Szembekiem w roku 1762. W 1898 roku projekt rozbudowy przygotował krakowski architekt Zygmunt Hendel[6]. Budową kierował Miller z Krakowa. 11 listopada 1900 roku odbyło się poświęcenia kościoła[7].

Kościół jest jednonawowy, z wieżą zwieńczoną baniastym hełmem. Wewnątrz warto zwrócić uwagę na marmurowe ołtarze pochodzące z katedry wawelskiej, a przeniesione tu na przełomie XIX–XX wieku. Wyróżniają się także obrazy takich mistrzów jak: Michał Stachowicz i Wojciech Eljasz-Radzikowski[8].

Pałac Szembeków

Drugim ważnym zabytkiem Poręby są ruiny pałacu należącego kolejno do Korycińskich, Szwarcenberg-Czernych oraz (do II wojny światowej) Szembeków. Pierwszy drewniany dwór powstał w tym miejscu w XVII stuleciu. Obecny rokokowo-klasycystyczny pałac powstał w kilku etapach pomiędzy końcem XVII wieku, a początkiem XX wieku, kiedy przebudował go architekt Tadeusz Stryjeński[6]. W pałacu spalonym w 1945 roku i częściowo rozebranym, znajdowała się cenna biblioteka oraz bogate zbiory sztuki. W ostatnim czasie podjęto prace zmierzające do odbudowy pałacu[9]. Zostały one jednak przerwane ze względu na wycofanie się nowego właściciela. W całości zachowała się jedynie oficyna. W parku dworskim znajduje się zdewastowana kaplica-mauzoleum Szembeków z lat 1920–1922, z posągiem Matki Boskiej z Dzieciątkiem. W parku istniała też sztuczna grota z posągiem Neptuna. W otoczeniu pałacu, przy drodze w kierunku Alwerni widoczne są stawy rybne oraz kamienna figura św. Jana Nepomucena z 1782 roku[10].

Gaudynowskie Skały

Pomiędzy Porębą-Żegoty a Brodłami znajdują się Gaudynowskie Skały, część Jury Krakowsko-Częstochowskiej. Skały podzielone są głębokim i szerokim wąwozem.

Zabytki

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[11]

  • układ przestrzenny wsi (krajobraz kulturowy)
  • kościół parafialny pw. św. Marcina i św. Małgorzaty;
    • ogrodzenie;
    • plebania;
  • cmentarz rzymsko–katolicki;
    • kaplica, po 1890;
    • ogrodzenie;
  • zespół pałacowy;
    • pałac (ruina);
    • kaplica–mauzoleum Szembeków;
    • park;
  • zespół folwarczny;
    • spichrz;
    • rządcówka;
    • stodoła.

Przypisy

  1. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 955 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  2. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013–02–15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09]. 
  3. ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
  4. ↑ Wykaz parafii w Polsce 2006: (według diecezji), Tom 1, Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC, 2006, s. 277.
  5. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2022-10-21].
  6. ↑ a b Krasnowolski 2013 ↓, s. 235.
  7. ↑ Poświęcenie kościoła], „Czas”, 13 listopada 1900, s. 2.
  8. ↑ Kornecki 1993 ↓, s. 51.
  9. ↑ Marzanna Raińska, Czy ruiny pałacu Szembeków w Porębie Żegoty zostaną odbudowane?, dworymalopolski.pl, 5 grudnia 2009 [dostęp 2011-03-20].
  10. ↑ Kornecki 1993 ↓, s. 86.
  11. ↑ Rejestr ↓, s. 13.

Bibliografia

  • Filip Sulimierski i Władysław Walewski – „Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich”, Warszawa 1880–1914, tom VIII, strona 818.
  • Marian Kornecki, Sztuka Sakralna, Kraków: Zarząd Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych w Krakowie, 1993.
  • Bogusław Krasnowolski, Leksykon zabytków architektury Małopolski, Kraków: Arkady, 2013, ISBN 978-83-2134744-8.
  • Rejestr zabytków nieruchomych woj. małopolskiego, Narodowy Instytut Dziedzictwa [dostęp 2017-11-17].

Linki zewnętrzne

Gmina Alwernia
Siedziba gminy
Wsie
Integralne
części wsi

Herb gminy Alwernia

Media użyte na tej stronie

Lesser Poland Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Lesser Poland Voivodeship, Poland. Geographic limits of the map:
  • N: 50.59 N
  • S: 49.07 N
  • W: 18.92 E
  • E: 21.55 E
Poręba Żegoty. Pałac Szembeków. Budynki gospodarcze.JPG
Autor: Olerys, Licencja: CC BY-SA 3.0
Widok od strony drogi. (zabytek nr rejestr. A/508/M)
Poręba Ż. kościół.JPG
Autor: Beemwej, Licencja: CC BY-SA 3.0
Poręba Żegoty. Kościół pw. św. Marcina z XVIII wieku.