Pora roku
 | Ten artykuł od 2013-10 wymaga zweryfikowania podanych informacji. |
Pory roku – okresy roku, będące następstwem ruchu obiegowego Ziemi wokół Słońca i nachylenia osi ziemskiej do płaszczyzny orbity tego ruchu. Ruch obiegowy Ziemi przy stałym nachyleniu osi obrotu sprawia, że warunki oświetlenia Ziemi zmieniają się w rytmie rocznym, co pociąga za sobą zmiany klimatyczne oraz wpływa na wegetację roślin i tryb życia zwierząt. Nauka o wpływie pór roku na świat roślin i zwierząt to fenologia.
W klimacie umiarkowanym tradycyjnie wyróżnia się cztery pory roku: wiosnę, lato, jesień i zimę, ale już teraz zaczęto wyróżniać przejściowe pory roku: przedwiośnie, polecie i przedzimie. W innych strefach klimatycznych może być wyróżniona inna liczba pór roku np. w strefie klimatów podzwrotnikowych: pora sucha (lato) i pora deszczowa (zima).
Astronomiczne pory roku
W ciągu całego roku szerokość geograficzna, w której Słońce góruje w zenicie, zmienia się. Podstawą wyznaczenia dat zmian astronomicznych pór roku jest górowanie Słońca w zenicie nad równikiem bądź zwrotnikami. Ich występowaniu towarzyszą zmiany długości trwania dnia i nocy.
Podział na pory roku pod względem astronomicznym odbywa się w następujący sposób (dla północnej półkuli Ziemi):
- Wiosna (92–93 dni) zaczyna się 20 marca (rzadziej 21 marca) (równonoc wiosenna) i trwa do początku lata
- Lato (92–93 dni) zaczyna się 21 czerwca (rzadziej 20 czerwca) (przesilenie letnie) i trwa do początku jesieni
- Jesień (89–90 dni) zaczyna się 22 lub 23 września (równonoc jesienna) i trwa do początku zimy
- Zima (88–89 dni) zaczyna się 21 lub 22 grudnia (przesilenie zimowe) i trwa do początku wiosny
Każdy moment zmiany pory roku wyznaczany jest za pomocą specjalnych obliczeń i obserwacji astronomicznych i w rzeczywistości co roku wypada o innej porze dnia, a nawet innego dnia. W związku z tym np. początek wiosny wypada czasami nie 20., a 21. lub 22. dnia marca. Podobnie jest z początkiem innych pór roku.
Kalendarzowe pory roku
Astronomiczne pory roku, zależne od położenia Słońca na tle gwiazdozbiorów zodiaku, występują jednocześnie na półkuli północnej i południowej. Nazwy kalendarzowych pór roku na półkuli północnej zgadzają się z nazwami pór astronomicznych, natomiast na półkuli południowej są przesunięte o pół roku[1]. W przeciwieństwie do astronomicznych pór roku, daty początku pór kalendarzowych są stałe – każdego roku wypadają tego samego dnia.
Termin kalendarzowe pory roku używany jest między innymi w nauczaniu podstaw geografii. Z wykorzystaniem horyzontarium porównuje się miejsca wschodu i zachodu Słońca na widnokręgu oraz długości dziennych łuków widomej drogi Słońca na początku każdej z kalendarzowych pór roku.
| Kalendarzowa pora roku na półkuli pn. | Kalendarzowa wiosna | Kalendarzowe lato | Kalendarzowa jesień | Kalendarzowa zima |
|---|---|---|---|---|
| Data początku na półkuli pn. | 21 III | 22 VI | 23 IX | 22 XII |
| Nazwa daty początku astronomicznej pory roku | równonoc wiosenna | przesilenie letnie | równonoc jesienna | przesilenie zimowe |
| Miejsce wschodu Słońca na horyzoncie | wschód | [2] | wschód | [3] |
| Miejsce zachodu Słońca na horyzoncie | zachód | [4] | zachód | [5] |
| Kąt wysokości Słońca nad horyzontem danego dnia | największy w roku | najmniejszy w roku | ||
| Cień w południe danego dnia | najkrótszy w roku | najdłuższy w roku | ||
| Dzień na początku pory roku jest | równy z nocą | najdłuższy w roku | równy z nocą | najkrótszy w roku |
| W czasie pory roku dni są[6] | dłuższe od nocy | dłuższe od nocy | krótsze od nocy | krótsze od nocy |
| W czasie pory roku dni są[7] | coraz dłuższe | coraz krótsze | coraz krótsze | coraz dłuższe |
| Kalendarzowa pora roku na półkuli pd. | kalendarzowa jesień | kalendarzowa zima | kalendarzowa wiosna | kalendarzowe lato |
Meteorologiczne pory roku
Meteorologiczne pory roku zostały ustalone dla potrzeb meteorologów i klimatologów do obliczania średnich statystycznych, aby zawsze porównywać ten sam okres. Ponieważ pory astronomiczne i termiczne mają „ruchome” daty, nie nadają się do tego. W różnych krajach, regionach i instytucjach pory meteorologiczne mogą mieć ustalone różne przedziały czasowe. Najczęściej przyjmuje się:
Półkula północna:
- Wiosna: 1 marca do 31 maja
- Lato: 1 czerwca do 31 sierpnia
- Jesień: 1 września do 30 listopada
- Zima: 1 grudnia do 28 lutego
Półkula południowa:
- Wiosna: 1 września do 30 listopada
- Lato: 1 grudnia do 28 lutego
- Jesień: 1 marca do 31 maja
- Zima: 1 czerwca do 31 sierpnia[8]
Fenologiczne pory roku dla Europy Środkowej według J. Sokołowskiej (1980)
- początek wiosny – początek topnienia śniegu; kwitnienie: leszczyna, wierzba iwa, przylaszczka
- wczesna wiosna – kwitnienie: mniszek lekarski, czeremcha zwyczajna; pojawienie się liści: kasztanowiec zwyczajny, brzoza brodawkowata
- pełnia wiosny – zazielenienie się lasu liściastego; kwitnienie: kasztanowiec zwyczajny, bez
- wczesne lato – kwitnienie: bez lekarski, żyto ozime
- lato – kwitnienie: lipa; dojrzewanie: bez lekarski, jarząb pospolity
- wczesna jesień – kwitnienie: wrzos zwyczajny; dojrzewanie: kasztanowiec zwyczajny, borówka brusznica
- jesień – zmiana barwy i opadanie liści
- zima – okres spoczynku roślin – przerwa w wegetacji.
Temperatury progowe klimatogenicznych pór roku w Polsce według Romera
Źródło:[9]: Okres wegetacyjny wyszczególniono na zielono.
| Pory roku | Średnia dobowa temperatura °C |
|---|---|
| zima | ≤ 0 °C |
| przedwiośnie | 0 °C do 5 °C |
| wiosna | 5 °C do 15 °C |
| lato | ≥ 15 °C |
| jesień | 5 °C do 15 °C |
| przedzimie | 0 °C do 5 °C |
| zima | ≤ 0 °C |
Temperatury progowe klimatogenicznych pór roku w Polsce według IMiGW
Źródło:[10]
| Pory roku | Średnia dobowa temperatura °C |
|---|---|
| zima | ≤ 0 °C |
| przedwiośnie | 0 °C do 5 °C |
| wiosna | 5 °C do 10 °C |
| przedlecie | 10 °C do 15 °C |
| lato | ≥ 15 °C |
| polecie | 10 °C do 15 °C |
| jesień | 5 °C do 10 °C |
| przedzimie | 0 °C do 5 °C |
| zima | ≤ 0 °C |
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Jan Flis: Szkolny słownik geograficzny. Wyd. 3. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1985, s. 32.
- ↑ 22 VI w szerokościach geograficznych Polski Słońce wschodzi na północo-wschodzie.
- ↑ 22 XII w szerokościach geograficznych Polski Słońce wschodzi na południo-wschodzie.
- ↑ 22 VI w szerokościach geograficznych Polski Słońce zachodzi na północo-zachodzie.
- ↑ 22 XII w szerokościach geograficznych Polski Słońce zachodzi na południo-zachodzie.
- ↑ Ogólne porównanie długości dni i nocy.
- ↑ Kierunek zmian długości dni.
- ↑ Pory roku Kalendarz-365.pl.
- ↑ Termiczne pory roku – WIEM, darmowa encyklopedia. portalwiedzy.onet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-23)]..
- ↑ Astronomiczne lato; termiczne, astronomiczne, meteorologiczne i fenologiczne pory roku, synoptyka.blog.onet.pl, 20 czerwca 2014 [zarchiwizowane z adresu 2015-04-02]..
Linki zewnętrzne
- The Change of Seasons: Views From Space. nasa.gov. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-10)]. (ang.) – strona edukacyjna o zmianach wyglądu Ziemi wraz ze zmianami pór roku – JPL, NASA Jet Propulsion Laboratory
Media użyte na tej stronie
Autor: Meinolf Wewel, Licencja: CC BY 3.0
Seasons /Annual rings
The six ecological seasons. From bottom, clockwise:
prevernal, vernal, estival, serotinal, autumnal, hibernal