Portal:Psychologia/Artykuł miesiąca/archiwum

Portal

Archiwum artykułów miesiąca w Portalu Psychologia (wcześniej artykuł tygodnia).

Bieżący artykuł miesiąca można znaleźć w szablonie artykuł miesiąca.

Archiwum

Teoria miłości R. J. Sternberga – według Sternberga, miłość można opisać przy pomocy trzech zasadniczych składników. Są to namiętność, zaangażowanie i intymność. Cechy te ulegają ciągłej przemianie w czasie trwania związku.

Kryzys to szczególnie trudne doświadczenie, często przekracza możliwości samodzielnego poradzenia sobie jednostki. Teorię psychospołeczną dotyczącą kryzysów tożsamości w cyklu życia stworzył Erik Erikson, zakładając, że każda faza rozwoju jest swoistym kryzysem, sprowadzającym się do konfliktu.

ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) czyli Zespół nadpobudliwości psychoruchowej, określany w literaturze jako zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi lub zaburzenia hiperkinetyczne, jest to grupa zaburzeń charakteryzujących się „wczesnym początkiem (zazwyczaj w pierwszych pięciu latach życia), brakiem wytrwałości w realizacji zadań wymagających zaangażowania poznawczego, tendencją do przechodzenia od jednej aktywności do drugiej bez ukończenia żadnej z nich oraz zdezorganizowaną, słabo kontrolowaną nadmierną aktywnością” (ICD-10 Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów).

Temperament to podstawowe, względnie stałe czasowo cechy osobowości, które manifestują się w formalnej charakterystyce zachowania. Cechy te występują już we wczesnym dzieciństwie i są wspólne dla człowieka i zwierząt. Będąc pierwotnie zdeterminowany przez wrodzone mechanizmy fizjologiczne, temperament podlega zmianom zachodzącym pod wpływem dojrzewania (i starzenia się) oraz niektórych czynników środowiskowych (regulacyjna teoria temperamentu Strelau).

Bezdomność w ujęciu socjologicznym to problem społeczny (zjawisko społeczne) charakteryzujące się brakiem miejsca stałego pobytu - brakiem domu.

Bezdomność w ujęciu psychologicznym to kryzysowy stan egzystencji osoby nie posiadającej faktycznego miejsca zamieszkania, pozbawionej środków niezbędnych by zaspokoić elementarne potrzeby, trwale wykorzenionej ze środowiska i akceptującej swoją rolę społeczną.

Sens życia to jedno z podstawowych zagadnień różnych systemów filozoficznych i religijnych. W psychologii pojęcie to dotyczy klarownego i możliwego do zaaprobowania kierunku działania na przyszłość, co implikuje normalne funkcjonowanie człowieka. Badaniami nad sensem życia zajmował się psychiatra Victor Frankl, który wprowadził pojęcie nerwicy neogennej (bądź noogennej).

Posiadanie sensu życia przez człowieka jest koniecznym warunkiem rozwoju i samorealizacji. Włączenie tego problemu do psychologii osobowości przyczyniło się do lepszego zrozumienia uwarunkowań zachowań samobójczych.

Analiza Transakcyjna (AT) - to stworzona przez Erica Bernea psychologiczna koncepcja stosunków międzyludzkich, opierająca się na idei wyodrębnienia w Ja trzech współistniejących schematów zachowania i odczuwania przybierających formę:

• Ja-Dorosły
• Ja-Dziecko
• Ja-Rodzic

Psychoterapia Gestalt to stworzona przez Fredericka Perlsa metoda psychoterapii czerpiąca podstawy z teorii pola Kurta Lewina oraz psychoanalizy.

Najistotniejsze w tej metodzie (wg Perlsa, Goodmana i Hefferline), są:

• elastyczna, niedogmatyczna sytuacja terapeutyczna;
• holistyczne ujmowanie organizmu (ciało i psychika);
• skupienie się na TU i TERAZ – doświadczanie siebie i otoczenia;
• rozszerzanie świadomości, rozumianej jako zdawanie sobie sprawy z tego co sie dzieje, na wszystkie sfery przeżyć, myśli, działań, ciała.

Dezintegracja pozytywna to teoria zdrowia psychicznego sformułowana przez Kazimierza Dąbrowskiego. Choroba to w jego ujęciu stan wyłączenia się jednostki z procesu transgresji (np. psychopatia).

W jego koncepcji konstytucja człowieka jest oparta o trzy główne czynniki:

• fizjologię organizmu
• uwarunkowania społeczne
• Czynnik Trzeci, wewnętrzną siłę autokreacji

Norma w seksuologii to konstrukt naukowy wyznaczający granice normalnych zachowań seksualnych. Ponieważ nie da się określić ich jednoznacznie, analizuje się każdy przypadek pod kątem szeregu wyznaczników norma statystyczna, norma optymalna, norma akceptowana, norma tolerowana, norma indywidualna.

Zdrowie pozytywne to pełny rozwój osobowości, z odpornością na frustrację i stres, z umiejętnością rozwiązywania konfliktów, radzenia sobie w życiu. Jednostka zdrowa psychicznie, to: jednostka aktywnie przystosowująca się do otoczenia, usiłująca spełniać wymagania otoczenia bez utraty indywidualności, charakteryzująca się spójną, zintegrowaną osobowością, postrzegająca siebie i świat adekwatnie do sytuacji i własnych możliwości, czasami niezależnie od własnych potrzeb (brak egoizmu z zachowaniem egocentryzmu).

Psychopatia, to zaburzenie struktury osobowości o charakterze trwałym, dotyczące 2–3% każdego społeczeństwa. Zaburzenie to wiąże się z obecnością trzech deficytów psychicznych: lęku, uczenia się i relacji interpersonalnych. Skutkami tych cech są m.in.: niedostateczna adaptacja, zachowania antyspołeczne bez wyraźnej motywacji, brak sumienia i poczucia odpowiedzialności, ubóstwo emocjonalne, brak stałych związków rodzinnych, uleganie nałogom, częste konflikty z prawem, raczej drobne i przypadkowe.

Autyzm jest skomplikowanym zespołem upośledzenia rozwoju, w którym istotną rolę odgrywa funkcjonowanie mózgu. Jest to choroba neurologiczna, a nie czysto psychiczna, chociaż wśród typowych cech są problemy z komunikacją uczuć i związkami społecznymi. Występują również kłopoty z integracją wrażeń zmysłowych. W typowych przypadkach pojawia się w pierwszych trzech latach życia. Ocenia się, że występuje u około 2 do 6 na 1000 osób, przy czym jest cztery razy częstszy u mężczyzn niż u kobiet.

Autyzm jest także objawem występowania innych zaburzeń psychicznych, np. schizofrenii.

Świadomy sen (ang. Lucid Dreaming lub jako akronim LD) jest to stan podobny do zwykłego snu, jednak osoba śniąca zachowuje pełną świadomość i w ten sposób może kontrolować swoje sny. Uzyskanie świadomości we śnie pozwala kontrolować bieg wydarzeń. Może to służyć do przerwania powtarzających się koszmarów sennych lub zwykłej rozrywce - w takim kontrolowanym śnie można odwiedzić dalekie miejsce, spotkać kogoś czy sprawdzić się w sytuacji trudnej do uzyskania w rzeczywistości.

Samotność to subiektywnie odczuwane zjawisko, stan emocjonalny człowieka wynikający najczęściej z braku pozytywnych relacji z innymi osobami. Istnieje szereg czynników psychologicznych, które zwiększają prawdopodobieństwo poczucia samotności. Takim czynnikiem jest niska samoocena, która powoduje unikanie kontaktów z innymi z obawy przed odrzuceniem. Czynnikiem sprzyjającym powstawaniu samotności jest słaby rozwój umiejętności komunikowania się. Osoby o niskim poziomie umiejętności interpersonalnych cechuje wycofanie społeczne oraz zahamowanie. Samotności sprzyja również obawa przed bliskością emocjonalną oraz unikanie społecznego ryzyka, które wiąże się z nawiązaniem więzi z drugą osobą.

Potrzeba psychiczna, motyw to stan osoby doznającej poczucie niespełnienia (napięcie motywacyjne), czyli frustrację potrzeb, działający jako czynnik motywujący, to znaczy skłaniający jednostkę do aktywności, które mogą tę potrzebę zaspokoić. Z potrzebami wiąże się pozytywna lub negatywna charakterystyka afektywna.

Pojęcie potrzeba jest wyrażeniem mylnie używanym zamiennie z pojęciami popęd, instynkt.

Mechanizmy obronne to w psychologii metody radzenia sobie z wewnętrznymi konfliktami w celu ochrony osobowości (ego), zmniejszenia lęku, frustracji i poczucia winy. Na ogół są one nawykowe i nieuświadomione.

W pewnym nasileniu występują u każdego człowieka i pełnią rolę przystosowawczą.

Imprinting (z ang. wdrukowanie, wpojenie) to pojęcie określające utrwalenie się w świadomości ludzi i zwierząt bodźca wzrokowego dotykowego lub z innych organów zmysłów.

Wczesna młodość oznacza większą podatność na bodźce stąd większość uwarunkowań, które będą prowadzić organizm aż do jego biologicznej śmierci, "wdrukowuje się" właśnie w niej.

Faza falliczna – w psychoanalizie freudowskiej to trzecie stadium rozwoju psychoseksualnego zachodzące między trzecim a piątym rokiem życia. Występuje w nim eksploracja i stymulacja własnych narządów płciowych.

Zygmunt Freud podkreślał, że u chłopców kompleks kastracji pojawia się po kompleksie Edypa. Odwrotnie jest u dziewczynek, gdzie kompleks kastracji poprzedza kompleks Edypa.

Nieświadomość zbiorowa - strukturalna część ludzkiej psychiki, której istnienie postulował Carl Gustav Jung. Ma ona zawierać podstawowe wzorce reagowania (instynkty) oraz myślenia, przeżywania i zachowania człowieka (archetypy). Została ona ukształtowana w toku ewolucji człowieka, pod wpływem powtarzających się przez wiele pokoleń doświadczeń. Odziedziczona po przodkach nieświadomość instynktowa i archetypowa wyraża się w mitach, sztuce, ceremoniale religijnym, obyczajach.

Mięśnie wyrazowe twarzy

Mimika - ruchy mięśni twarzy, wyrażające myśli, emocje, przeżycia, nastroje a także postawy wobec innych ludzi oraz bieżące komentarze do toczącej się komunikacji (szerzej zobacz: komunikacja niewerbalna). W teatrze towarzyszy wypowiadanym słowom jako środek gry aktorskiej. W pantomimie jest najważniejszym obok ruchu środkiem wyrazu.

Kompleks - zbiór myśli, słów, wyobrażeń silnie skojarzonych z pewną inną ważną i silnie zabarwioną emocjonalnie myślą, która zwykle bywa wyparta ze świadomości, stłumiona (myśl taką zwie się niekiedy jądrem kompleksu). Powrót do świadomości tego jądra kompleksu wywołuje zwykle nieprzyjemne afekty, takie jak lęk, niepokój, wstyd.

W psychologii opisuje się dzisiaj około pięćdziesięciu różnych kompleksów, które systematycznie pojawiają się u ludzi obdarzonych pewnymi cechami charakteru, bądź charakterystyczne dla pewnego okresu rozwojowego lub płci.

Seksualność jest wrodzoną, naturalną funkcją organizmu ludzkiego i jednym z zasadniczych czynników motywujących do podejmowania więzi i kontaktów interpersonalnych, mającym wymiar biologiczny, psychiczny, społeczno-kulturowy i hedonistyczny. Seksualny potencjał fizjologiczny człowieka ulega kształtowaniu przez doświadczenia życiowe.

Człowiek jest świadomy własnej seksualności.

Agresja, to pojęcie wieloznaczne, a psychologowie rozumieją ją różnie w zależności od przyjętych założeń teoretycznych. Można mówić o agresji instrumentalnej, wrogiej, werbalnej, agresji przemieszczonej itp. Jej przyczyn poszukuje się zarówno w uczenie się, popędzie, instynktach, ewolucji itd. Pojęcie agresji pełni kluczową rolę wielu teoriach psychologicznych - psychoanalizie, teorii społecznego uczenia się, etologii i in.

Palacze mają inne zdanie na temat szkodliwości palenia niż osoby niepalące, mimo równego dostępu wszystkich ludzi do rzetelnych badań na temat konsekwencji palenia.

Dysonans poznawczy to stan nieprzyjemnego napięcia psychicznego, pojawiający się wtedy, gdy dana osoba posiada jednocześnie dwa elementy poznawcze (np. myśli lub sądy), które są niezgodne ze sobą. Dysonans może pojawić się także wtedy, gdy zachowania nie są zgodne z postawami. Stan dysonansu wywołuje napięcie motywacyjne i związane z nim zabiegi, mające na celu zredukowanie lub złagodzenie napięcia.

Podstawowym założeniem w teorii dysonansu poznawczego jest twierdzenie o pojawianiu się nieprzyjemnego napięcia psychicznego wtedy, gdy dana osoba posiada (lub dotrą do niej) sprzeczne elementy poznawcze.

Nieświadomość zbiorowa to strukturalna część ludzkiej psychiki, której istnienie postulował Carl Gustav Jung. Odziedziczona po przodkach nieświadomość instynktowa i archetypowa wyraża się w mitach, sztuce, ceremoniale religijnym, obyczajach, marzeniach sennych, a także w doświadczeniach granicznych (przeżyciach mistycznych, paranormalnych czy stanach chorobowych wywołanych stymulacją nieświadomości).

Terapia racjonalno-emotywna (REBT - z ang. Rational Emotive Behaviour Therapy) została stworzona przez Alberta Ellisa w 1955 roku. Zaliczana jest do grona terapii poznawczo-behawioralnych. Ten styl terapii skupia się na odkrywaniu nieracjonalnych przekonań, które mogą prowadzić do negatywnych emocji. W toku pracy z pacjentem dysfunkcjonalne przekonania zastępowane są przez te bardziej produktywne i racjonalne.

Terapia racjonalno-emotywna jest zgodna z filozofią stoików. Oparta jest na założeniu, że reakcje emocjonalne w dużej mierze spowodowane są świadomymi i nieświadomymi ocenami, interpretacjami i filozofiami.

Inteligencja - rozumiana jako sprawność umysłowa ma wiele odcieni znaczeniowych i co za tym idzie ma wiele różnych definicji.

• Inteligencja to konstrukt teoretyczny odnoszący się do względnie stałych warunków wewnętrznych człowieka, determinujących efektywność działań, wymagających procesów poznawczych. Warunki te kształtują się w wyniku interakcji genotypu, środowiska i własnej aktywności człowieka. (Strelau)
• Inteligencja to ogólna zdolność adaptacji do nowych warunków i wykonywania nowych zadań. (Stern)
• Inteligencja to to, co mierzą testy inteligencji. (E. Boring)

Faza oralna – pojęcie zaczerpnięte z psychoanalizy. Jest to jedna z faz rozwoju psychoseksualnego, rozpoczynająca się tuż po fazie autyzmu pierwotnego. W odniesieniu do psychologii rozwojowej faza oralna odpowiada mniej więcej okresowi niemowlęctwa.

W fazie tej dziecko zaczyna wyróżniać pewną rzeczywistość zewnętrzną. Odczuwa to poprzez przykre bodźce, które zakłócają jego wcześniejszą autystyczną doskonałość. Stąd pierwszą reakcją na jakiekolwiek pobudzenie (wywołane głodem, chłodem, dotykiem) jest u dziecka agresja.