Portal:Socjologia/Artykuł miesiąca/archiwum

Archiwum artykułów miesiąca w Wikiportalu Socjologia.

Bieżący artykuł miesiąca można znaleźć w szablonie artykuł miesiąca.

Archiwum

Relatywizm kulturowy - pogląd głoszący, iż żadna praktyka kulturowa nie jest dobra ani zła sama w sobie, ale musi być oceniona w kontekście w jakim funkcjonuje. Takie spojrzenie doprowadziło obserwatorów do powstrzymania się od ocen oraz sądów wartościujących obce praktyki z punktu widzenia własnej kultury. Relatywizm kulturowy odrzuca więc możliwość wartościowania obcej kultury przez pryzmat własnych wartości, prowadząc do większego obiektywizmu w postrzeganiu "swojej" i "obcej" kultury.

Z punktu widzenia metodologicznego przyjęcie relatywizmu kulturowego przez badacza kultury oznacza odrzucenie wartości własnej kultury jako miernika kultury obcej. Badacz powinien wyjść poza kulturę, aby móc obiektywnie porównać dwa różne systemy kulturowe.

Za prekursorską pracę wobec ujęcia relatywizmu kulturowego uznaje się Próby Monteskiusza z 1580 roku. Epoka nowożytnych Odkryć geograficznych zapoczątkowana przez Krzysztofa Kolumba otworzyła drogę do badania i porównywania różnych kultur, minęło jednak wiele czasu zanim europejscy badacze odeszli od wartościowania innych kultur poprzez porównywanie ich do własnej uważanej za najwyżej rozwiniętą i wobec tego najlepszą.

Człowiek zboczeniec, jedna z kategorii typologicznych osobowości społecznej przedstawiona przez Floriana Znanieckiego w pracy Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości.

W koncepcji Znanieckiego wyróżnione zostały w tej kategorii dwa podtypy: zboczeniec nadnormalny i zboczeniec podnormalny. Oba te typy wyłamywały się z kategorii typologicznej, do której zaliczył ludzi zabawy, ludzi pracy i ludzi dobrze wychowanych. Oba typy ludzi zboczeńców w całej ich biografii odchylają się od przyjętych w środowisku norm, buntując się przeciwko nim oraz przeciw narzucanym im funkcjom społecznym we wszystkich kręgach społecznych w jakich się znajdują.

Klasa społeczna jeden w podstawowych terminów określających stratyfikację społeczeństwa, wprowadzony przez Georga Wilhelma Friedricha Hegla, który wyróżniał klasy: rolniczą, przemysłową i myślącą.

Pojęcie to rozwinięte zostało przez Karola Marksa dla którego klasa społeczna była nie tylko kategorią analityczną, lecz miała (lub mogła mieć) znamiona wspólnoty. W ujęciu marksowskim podział społeczeństwa ogranicza się do dwóch klas, proletariatu i burżuazji, między którymi zachodzi immanentny konflikt.

Szkoła chicagowska nurt w socjologii empirycznej związany z Uniwersytetem w Chicago, rozwijający się od lat 20. XX wieku.

Przedstawiciele szkoły koncentrowali się na badaniach empirycznych, w szczególności na badaniach terenowych. Badania te dotyczyły w szczególności miasta jako obszaru działania społecznego i jego problemów społecznych oraz przyczyniły się do rozwoju socjologii miasta a przede wszystkim socjologii dewiacji. Chicago potraktowane zostało przez badaczy jako naturalne laboratorium, w którym obserwowali oni różne przejawy miejskiego życia społecznego.

Wielki zespół mieszkaniowy (zespół mieszkaniowy z fr. Grand Ensemble), w skrócie wzm, forma urbanistyczna, w której na małej przestrzeni znajduje się duże skupisko bloków wielorodzinnych bez innych budynków mieszkalnych, a liczba mieszkańców wynosi od kilku do kilkudziesięciu tysięcy.

Zespoły mieszkaniowe pojawiły się po raz pierwszy we Francji. Pierwszym było osiedle Sarcelle pod Paryżem, którego budowa rozpoczęła w 1954 roku. Tego typu formy urbanistyczne stały się powszechne w drugiej połowie XX wieku, szczególnie w państwach, gdzie proces urbanizacji rozpoczął się z opóźnieniem i rozwijał się w sposób gwałtowny. Budowa wzm podyktowana była wielkimi zapotrzebowaniem intensywnie rozwijającego się przemysłu na siłę roboczą.

Teoria systemu światowego - koncepcja rozwoju społecznego zaproponowana przez Immanuela Wallersteina, według której w procesie globalizacji państwa i społeczeństwa coraz bardziej się od siebie uzależniają, przy czym wytwarza się globalny brak równowagi w rozwoju oraz w tym procesie świat coraz wyraźniej zaczyna dzielić się na centrum, do którego należą kraje bogate oraz peryferia z najbiedniejszymi państwami.

Stadium systemu światowego rozpoczyna się od momentu pojawiania się zaczątków systemu kapitalistycznego w XV w. Do tego czasu istniały jedynie stadia minisystemów oraz imperiów światowych.

Organizacja nieformalna - to typ organizacji, który powstaje na obszarze organizacji formalnej w celu uzupełnienia efektywności i uzyskania marginesu swobody w obrębie organizacji formalnej.

Cechą specyficzną organizacji nieformalnej są silne więzi osobowe powodujące spontaniczne działania mogące dać lepsze efekty, niż sztywne działanie zgodnie z przyjętymi zasadami. Jej struktura społeczna jest elastyczna i powstaje spontanicznie. Po raz pierwszy zwrócono uwagę na istnienie organizacji nieformalnych podczas badań w Hawthorne w latach 20. XX wieku.

Grupa społeczna - zaliczany do zbiorowości społecznej zbiór co najmniej trzech osób (w niektórych ujęciach dwóch), którego członkowie współdziałają ze sobą w celu zaspokajania własnych potrzeb, charakteryzujący się trwałą strukturą i względnie jednolitym systemem norm i wartości. W najszerszym rozumieniu jest to zbiór jednostek, między którymi zachodzą istotne stosunki społeczne.

W grupach społecznych wyróżnić można trzy typy struktur: strukturę komunikacji, strukturę przywództwa oraz strukturę socjometryczną.

Ruch społeczny to forma zbiorowego, spontanicznego działania pewnych kategorii społecznych lub zbiorowości zmierzającego do określonego celu i często do wywołania zmiany społecznej.

Podejmowane przez członków ruchów społecznych akcje mają zazwyczaj charakter spektakularny, aby wywołać duże wrażenie zarówno na społeczeństwie, jak i na aparacie władzy, który kontroluje to społeczeństwo.

W socjologii humanistycznej upatruje się ruchy społeczne jako główne, najbardziej istotne czynniki zmiany społecznej.

Aktor społeczny w socjologii jest to jednostka, grupa społeczna lub instytucja w rozumieniu podmiotu społecznego odgrywająca w danej sytuacji społecznej określoną rolę społeczną i oddziałująca przez swoje działanie na innych.

W podejściu interakcyjnym, a w szczególności w etnometodologii aktor społeczny ujmowany jest jako jednostka manipulująca wrażeniami innych uczestników interakcji, narzucając im własną definicję sytuacji, przez co może kontrolować sam proces interakcji, przekonywać innych do swoich racji i wymuszać odpowiednie dla siebie zachowania.

Sokal hoax (mistyfikacja Sokala) - określenie odnoszące się do wydarzenia z 1996, które polegało na publikacji przez amerykańskiego fizyka Alana Sokala w recenzowanym socjologicznym piśmie naukowym Social Text pracy pod tytułem "Transgressing the Boundaries: Towards a Transformative Hermeneutics of Quantum Gravity" (Transgresja granic: ku transformatywnej hermeneutyce ciążenia kwantowego).

Zamierzonym celem publikacji tego artykułu było obnażenie braku konieczności jakichkolwiek treści czy znaczenia tekstów publikowanych w recenzowanym piśmie socjologicznym.

Jak pisał później w "Modnych bzurach" jego celem nie był atak na lewicę, emancypację, czy nauki społeczne, lecz na prądy, które szkodzą tym naukom i stanowiskom ideologicznym, ponieważ ich przedstawiciele przyjmują "na wiarę" tezy sformułowane przez uznane w ich środowiskach autorytety.

Struktura społeczna w socjologii jest to układ wzajemnie powiązanych elementów składowych społeczeństwa np. ról społecznych czy pozycji, między którymi zachodzą mniej lub bardziej dynamiczne procesy oraz występuje hierarchia. Jest to też układ stosunków społecznych pomiędzy poszczególnymi osobami, kategoriami społecznymi lub organizacjami.

Pojęcie struktury w socjologii zaczerpnięte zostało z biologii przez Herberta Spencera, który porównywał społeczeństwo do organizmu (zwierzęcego).

Struktura społeczna danej grupy czy społeczeństwa nie jest zjawiskiem trwałym. Społeczeństwo ciągle podlega własnej restrukturyzacji.

Gender to termin pierwotnie zamienny z sex (dosł. płeć), obecnie często wykorzystywany do określenia płci kulturowej (w odróżnieniu od płci biologicznej, którą obecnie często określa się po angielsku właśnie jako sex). Gender oznacza sposób pojmowania, postrzegania i przypisywania pewnych cech i zachowań kobiecie i mężczyźnie przez społeczeństwo i kulturę. Inaczej, gender nazywa się społeczno-kulturową tożsamością płci.

Studia i badania nad płcią kulturową na wielu uczelniach uprawia się na kierunku gender studies. Ten kierunek narodził się w latach 80. XX wieku w USA, a obecnie można go studiować na wielu wyższych uczelniach, także w Polsce, pod tą samą nazwą.

Dewiacja społeczna - odchylenie od reguł działania społecznego, postępowanie niezgodne z normami a także z wartościami przyjętymi w społeczeństwie lub w grupie społecznej. Zachowania dewiacyjne nie są jednoznacznie interpretowane i ich określenie jest zależne od przyjętych systemów normatywnych w danym społeczeństwie.

Jednym z pierwszym przedstawicieli nauk społecznych, którzy podejmowali problem odstępstw od norm, był Émile Durkheim, który w pracy Zasady metody socjologicznej poświęcił jeden rozdział na kwestię odróżniania faktów normalnych i patologicznych.

Taśma z posiłkami

Makdonaldyzacja – proces stopniowego upowszechniania się zasad działania znanych z barów szybkiej obsługi (uosabianych przez sieć McDonald’s) we wszystkich dziedzinach życia społecznego w Stanach Zjednoczonych i na całym świecie.

Tematem makdonaldyzacji zainteresował się George Ritzer już w latach 60. XX wieku. Zjawisko makdonaldyzacji, powiązane z procesem globalizacji, szybko rozpowszechniło się w większości krajów. Makdonaldyzację poprzedziła racjonalizacja i biurokracja. Teoria makdonaldyzacji została sformułowana przez Ritzer’a w 1993 w książce pt. "Mcdonaldyzacja społeczeństwa", który stwierdził, że zjawisko to dotyczy wszystkiego, zarówno życia codziennego, politycznego, jak i kościoła.

Podstawowymi wyznacznikami makdonaldyzacji są:

• Kalkulacyjność (kwantytatywność) – liczą się cechy kwantytatywne (cena, jakość, ilość czasu potrzebna na wykonanie usługi), wszystko zostaje przeliczone.
• Efektywność – to optymalna (szybka) metoda przejścia z jednego punktu do następnego, gdzie nie liczy się podmiot tylko przedmiot sprawy oraz pracownik.
• Przewidywalność – wszędzie i zawsze za te same pieniądze dostaniemy ten sam towar i usługę, niezależnie od godziny, czy miejsca geograficznego.
• Możliwość manipulacji - cecha ta wynika z pozostałych.

Przemoc domowa zachodzi, kiedy członek rodziny, mąż, żona lub partner próbuje zdominować fizycznie lub psychicznie drugiego partnera, dzieci, rodziców, dziadków, teściów itp., używając przewagi fizycznej, gróźb, szantażu, w celu zranienia moralnie lub fizycznie.

Niektóre formy przemocy w domu:

• Destruktywna krytyka i słowne ubliżanie: np. krzyki, drwiny, oskarżanie, wyzwiska, werbalne groźby;
• Taktyka nacisków: dąsanie się, grożenie (niedawaniem pieniędzy, wyłączaniem telefonu, zabraniem samochodu, popełnieniem samobójstwa, zabraniem dzieci, złożeniem skargi do instytucji socjalnych);
• Brak szacunku: ustawiczne upokarzanie ofiary przy innych, nieodpowiadanie na pytania ofiary, zabieranie pieniędzy bez pytania, odmowa pomocy przy dzieciach czy pracach domowych;
• Nękanie: śledzenie i sprawdzanie ofiary, otwieranie listów, ustawiczne sprawdzanie, z kim ofiara się kontaktuje, zawstydzanie ofiary przed innymi;
• Groźby: agresywna gestykulacja, wykorzystywanie przewagi fizycznej do zastraszania ofiary, niszczenie rzeczy ofiary, tłuczenie przedmiotów, walenie w ściany, grożenie zabiciem lub skrzywdzeniem ofiary albo dzieci;
• Przemoc seksualna: gwałcenie (zmuszanie siłą i groźbą czy zastraszaniem do współżycia płciowego, współżycie wtedy, gdy ofiara tego nie chce), upokarzające traktowanie z powodu orientacji seksualnej;
• Przemoc fizyczna.

Różnokolorowe wstążeczki stały się popularnymi symbolami manifestującymi poparcie dla nowych ruchów społecznych.

Nowe ruchy społeczne – określenie rozmaitych ruchów powstałych na fali kontestacji młodzieżowej lat 60. XX wieku, przede wszystkim ekologicznych, feministycznych, pacyfistycznych, antynuklearnych oraz ruchów mniejszości seksualnych i ruchów działających na rzecz praw człowieka. W odróżnieniu od starych ruchów społecznych, które instytucjonalizowały się w postaci partii politycznych i związków zawodowych, a więc masowych, hierarchicznych organizacji, nowe ruchy przyjmują bardzo zróżnicowane formy organizacyjne, od grup nieformalnych i stowarzyszeń po ponadnarodowe sieci. Od lat 80. często znajdują polityczną reprezentację w partiach Zielonych, obecnie często włączają się w działania ruchu alterglobalistycznego. Problematyka nowych ruchów społecznych zajmuje ważne miejsce m.in. w teoriach socjologicznych Alaina Touraine’a, Clausa Offego, Ernesto Laclaua i Chantal Mouffe oraz Immanuela Wallersteina.

Centrum handlowe w Singapurze

Konsumpcjonizm – postawa polegająca na nieusprawiedliwionej (rzeczywistymi potrzebami oraz kosztami ekologicznymi, społecznymi czy indywidualnymi) konsumpcji dóbr materialnych i usług, lub pogląd polegający na uznawaniu tej konsumpcji za wyznacznik jakości życia (lub za najważniejszą, względnie jedyną wartość) – hedonistyczny materializm.

Współczesna kultura konsumpcji stała się jednym z centralnych przedmiotów uwagi kulturoznawstwa – dyscypliny, która szczególnie na gruncie filozofii postmodernistycznej wypiera socjologię.

Rozbuchana konsumpcja stanowi odejście od dawnej etyki społeczeństwa kapitalistycznego. Swoimi korzeniami sięga boomów gospodarczych po II wojnie światowej. Od tego też czasu jednocześnie towarzyszą mu negatywne reakcje i krytyka.

Bezdomność - problem społeczny (zjawisko społeczne), charakteryzujący się brakiem miejsca stałego zamieszkania (brakiem domu). Jako stan ewidentnej i trwałej deprywacji potrzeb mieszkaniowych, w sytuacji, gdy dotknięta bezdomnością osoba nie jest w stanie jej zapobiec, wiąże się z poważnym upośledzeniem psychicznego i społecznego funkcjonowania człowieka.

Natura bezdomności wyklucza zamkniętą i jednoznaczną klasyfikację jej przyczyn, ponieważ doprowadza do niej cały zespół nakładających się na siebie sił sprawczych, zespół postaw, zachowań determinowanych predyspozycjami osobowościowymi, którym sprzyjają sytuacje społeczne i sposób funkcjonowania służb socjalnych.

• Socjologia prawa