Portulaka

Portulaka
Ilustracja
Portulaka wielkokwiatowa
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządgoździkopodobne
Rządgoździkowce
Rodzinaportulakowate
Rodzajportulaka
Nazwa systematyczna
Portulaca L.
Sp. Pl. 445. 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

Portulaca oleracea L.[3]

Portulaka warzywna

Portulaka (Portulaca L.) – rodzaj roślin z rodziny portulakowatych. Obejmuje ok. 100–150 gatunków rozprzestrzenionych szeroko na całym świecie, ale najbardziej zróżnicowanych w strefie tropikalnej i subtropikalnej, zwłaszcza w Afryce i Ameryce Południowej[4][5]. Szeroko rozprzestrzenionym gatunkiem w uprawie jest ozdobna portulaka wielkokwiatowa (P. grandiflora) pochodząca z Brazylii i Urugwaju. W Polsce rośnie dziko tylko portulaka pospolita (P. oleracea) (jako zadomowiony antropofit)[6]. Nazwa naukowa pochodzi od łacińskiego słowa portula oznaczającego "małe drzwi, drzwiczki" w nawiązaniu do wieczka torebki (owocu)[5]. Rośliny z tego rodzaju rosną głównie w miejscach skalistych i ruderalnych, często na przydrożach[7].

Morfologia

Pokrój
Zwykle niewielkie (o średnicy do 30 cm), zwykle płożące rośliny jednoroczne[7]. Jedyną byliną jest P. suffrutescens. Łodygi pokładające się lub rzadziej wzniesione, rozgałęzione, mięsiste i zazwyczaj nagie, czasem z włoskami w węzłach i w obrębie kwiatostanu[5].
Liście
Mięsiste, skrętoległe lub pozornie naprzeciwległe[5], zazwyczaj siedzące[5]. Blaszka cylindryczna lub spłaszczona[5].
Kwiaty
Pojedyncze na końcach rozgałęzień, często bardzo skróconych, stąd bywają skupione w końcowych odcinkach pędów[5], czasem na kształt główki[4]. Wsparte są okrywą z liści. Pozorny kielich tworzą dwie niewielkie, ale trwałe przysadki, zachodzące na siebie. Właściwe działki kielicha w liczbie 6–7 wykształcają się w postaci barwnych, czasem efektownych listków okwiatu i często bywają określane mianem płatków korony, które w istocie są zredukowane i nieobecne[7]. Efektowne listki okwiatu otwierają się zwykle tylko w pełnym słońcu[5]. Pręcików jest 7 lub więcej. Zalążnia jest jednokomorowa, wpółdolna lub dolna, z pojedynczą szyjką zwieńczoną 3–9 znamionami[7][5].
Owoce
Błoniaste torebki, zwykle o kształcie zbliżonym do kulistego, zawierające liczne nasiona[4].

Systematyka

Portulaca gilliesii
Portulaca filifolia
Portulaca molokiniensis
Portulaca pilosa
Portulaca villosa
Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany systemu APG IV z 2016)

Rodzaj zaliczany do monotypowej w tym ujęciu rodziny portulakowatych, wchodzącej w skład rzędu goździkowców (Caryophyllales) w obrębie dwuliściennych właściwych.

Pozycja systematyczna w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa Caryophyllidae Takht., nadrząd Caryophyllanae Takht., rząd goździkowce (Caryophyllales Perleb), podrząd Portulacineae Engl., rodzina portulakowate (Portulacaceae Juss.), podrodzina Portulacoideae Burnett, plemię Portulaceae Dumort., rodzaj portulaka (Portulaca L.)[8]. W tym ujęciu portulaka jest jednym z 25 rodzajów.

Wykaz gatunków[9]
  • Portulaca amilis Speg.
  • Portulaca argentinensis Speg.
  • Portulaca biloba Urb.
  • Portulaca brevifolia Urb.
  • Portulaca californica D. Legrand
  • Portulaca canariensis Danin & Reyes-Bet.
  • Portulaca cardenasiana D. Legrand
  • Portulaca caulerpoides Britton & P. Wilson
  • Portulaca centrali-africana R.E. Fr.
  • Portulaca chacoana D. Legrand
  • Portulaca collina Dinter
  • Portulaca colombiana D.Legrand
  • Portulaca columbiana Poelln.
  • Portulaca confertifolia Hauman
  • Portulaca conzattii P.Wilson
  • Portulaca costata Poelln.
  • Portulaca cryptopetala Speg.
  • Portulaca cubensis Britton & P. Wilson
  • Portulaca cyanosperma Egler
  • Portulaca cypria Danin
  • Portulaca echinosperma Hauman
  • Portulaca elatior Mart. ex Rohrb.
  • Portulaca elongata Rusby
  • Portulaca eruca Hauman
  • Portulaca expatriata Poelln.
  • Portulaca fascicularis Peter
  • Portulaca fluvialis D. Legrand
  • Portulaca foliosa Ker Gawl.
  • Portulaca fragilis Poelln.
  • Portulaca frieseana Poelln.
  • Portulaca fulgens Griseb.
  • Portulaca gilliesii Hook.
  • Portulaca gracilis Poelln.
  • Portulaca grandiflora Hook. – portulaka wielkokwiatowa
  • Portulaca granulatostellulata (Poelln.) Ricceri & Arrigoni
  • Portulaca guanajuatensis Ocampo
  • Portulaca halimoides L.
  • Portulaca hatsbachii D. Legrand
  • Portulaca hatschbachii D.Legrand
  • Portulaca hawaiiensis O.Deg.
  • Portulaca hereroensis Schinz
  • Portulaca hirsutissima Cambess.
  • Portulaca hoehnei D. Legrand
  • Portulaca howellii (D. Legrand) Eliasson
  • Portulaca humilis Peter
  • Portulaca insignis Steyerm.
  • Portulaca insularis Hosok.
  • Portulaca kermesina N.E. Br.
  • Portulaca lanuginosa Kunth
  • Portulaca longiusculotuberculata Poelln.
  • Portulaca lutea Sol. ex G. Forster
  • Portulaca macbridei D. Legrand
  • Portulaca macrantha Ricceri & Arrigoni
  • Portulaca macrosperma D. Legrand
  • Portulaca masonii D. Legrand
  • Portulaca matthewsii G. Ocampo
  • Portulaca mauritiensis Poelln.
  • Portulaca mexicana P. Wilson
  • Portulaca meyeri D. Legrand
  • Portulaca minensis D. Legrand
  • Portulaca mucronata Link
  • Portulaca mucronulata D. Legrand
  • Portulaca nicaraguensis (Danin & H.G.Baker) Danin
  • Portulaca nitida (Danin & H.G.Baker) Ricceri & Arrigoni
  • Portulaca nivea Poelln.
  • Portulaca obtusa Poelln.
  • Portulaca obtusifolia D. Legrand
  • Portulaca oleracea L. – portulaka pospolita
  • Portulaca papillatostellulata (Danin & H.G.Baker) Danin
  • Portulaca papulifera D. Legrand
  • Portulaca papulosa Schltdl.
  • Portulaca pedicellata D. Legrand
  • Portulaca perennis R.E. Fr.
  • Portulaca philippii I.M. Johnst.
  • Portulaca pilosa L.
  • Portulaca pilosissima Hook.
  • Portulaca psammotropha Hance
  • Portulaca pusilla Kunth
  • Portulaca pygmaea Steyerm.
  • Portulaca quadrifida L.
  • Portulaca ragonesi D. Legrand
  • Portulaca rausii Danin
  • Portulaca rosae Speg.
  • Portulaca rotundifolia R.E. Fr.
  • Portulaca rubricaulis Kunth
  • Portulaca rzedowskiana G. Ocampo
  • Portulaca samoensis Poelln.
  • Portulaca sanctae-martae Poelln.
  • Portulaca saxifragoides Welw. ex Oliv.
  • Portulaca sclerocarpa A. Gray
  • Portulaca sedifolia N.E.Br.
  • Portulaca sedoides Welw. ex Oliv.
  • Portulaca simpliciuscula Mart. ex Rohrb.
  • Portulaca smallii P. Wilson
  • Portulaca stellulatotuberculata Poelln.
  • Portulaca striata Poelln.
  • Portulaca suffrutescens Engelm.
  • Portulaca teretifolia Kunth
  • Portulaca thellusonii Lindl.
  • Portulaca tingoensis J.F. Macbr.
  • Portulaca trianthemoides Bremek.
  • Portulaca trituberculata Danin, Domina & Raimondo
  • Portulaca tuberculata León
  • Portulaca umbraticola Kunth
  • Portulaca villosa Cham.
  • Portulaca werdermannii Poelln.
  • Portulaca wightiana Wall. ex Wight & Arn.
  • Portulaca yecorensis Henrickson & T. Van Devender
  • Portulaca zaffranii Danin

Zastosowanie

Rozpowszechnioną w uprawie, zwłaszcza w strefie tropikalnej jest jednoroczna portulaka wielkokwiatowa (P. grandiflora) pochodząca z Brazylii i Urugwaju. Ozdobna z powodu efektownych, barwnych kwiatów otwierających się w pełnym słońcu[7]. Gatunkiem uprawianym dawniej (w starożytności i średniowieczu) jako warzywo jest portulaka pospolita (P. oleracea subsp. sativa). Współcześnie rzadko jest wykorzystywana, głównie w krajach Beneluksu i Francji, gdzie spożywana jest na surowo w sałatkach lub przyrządzana jest tak jak szpinak warzywny[10].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-04] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-04] (ang.).
  3. ↑ a b Index Nominum Genericorum (ING). Smithsonian Institution. [dostęp 2013-11-26].
  4. ↑ a b c Portulaca (ang.). W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-11-28].
  5. ↑ a b c d e f g h i James F. Matthews: Portulaca (ang.). W: Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-11-28].
  6. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  7. ↑ a b c d e Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 88. ISBN 0-333-74890-5.
  8. ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Portulaca (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-02-22].
  9. ↑ Portulaca. W: The Plant List (2013). Version 1.1. [on-line]. [dostęp 2017-01-21].
  10. ↑ Dorothee Seeliger (red.): Owoce i warzywa. Monachium: Teubner, 2008, s. 231.

Media użyte na tej stronie

Portulaca grandiflora a1.jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Portulaca grandiflora
Portulaca villosa (5311697120).jpg
Autor: David Eickhoff from Pearl City, Hawaii, USA, Licencja: CC BY 2.0

ʻIhi or Hairy purslane Portulacaceae Endemic to the Hawaiian Islands Vulnerable Oʻahu (Cultivated)

nativeplants.hawaii.edu/plant/view/Portulaca_villosa
Portulaca gilliesii (8677405266).jpg
Autor: Dick Culbert from Gibsons, B.C., Canada, Licencja: CC BY 2.0

A Flor de Seda with succulent leaves in northwestern Argentina.


In context at www.dixpix.ca/sth_cordillera/flora/purslane/index.html
Starr 080602-5375 Portulaca oleracea.jpg
(c) Forest & Kim Starr, CC BY 3.0
Portulaca oleracea (flowers). Location: Midway Atoll, Along coast east of Bulky Dump Sand Island
Starr 021108-0055 Portulaca pilosa.jpg
(c) Forest & Kim Starr, CC BY 3.0
Portulaca pilosa (flower and leaves). Location: Maui, Molokini
Portulaca filifolia flower.jpg
Autor: Mark Marathon, Licencja: CC BY-SA 3.0
Portulaca filifolia flower