Portyk Malowany

Plan Agory Ateńskiej z usytuowaniem Portyku Malowanego (nr 20)

Portyk Malowany (Stoa Poikile, gr. ἡ ποικίλη στοά) – portyk (gr. stoa) na agorze ateńskiej ozdobiony obrazami przedstawiającymi wielkie czyny Ateńczyków (zarówno historyczne, jak i legendarne). Od greckiej nazwy portyku pochodzi nazwa kierunku filozoficznego – stoicyzm.

Portyk został wybudowany około roku 460 p.n.e. z inicjatywy Kimona[1] i sfinansowany przez jego szwagra, Pejsianaksa[2]. Budowla znajdowała się w północnej części agory, mając służyć ochronie przed deszczem[1] i słońcem; odbywały się tam również sądy[3]. Była to zadaszona hala z dorycką kolumnadą[1], zamknięta z tyłu ścianą, którą ozdobiono obrazami przedstawiającymi wielkie czyny Ateńczyków. Nie wiadomo, czy były to freski, czy obrazy na drewnianych tablicach przymocowanych do ścian[1]. Autorami malowideł byli Polignot z Tazos, Mikon i Panajnos[4].

W czasach Pauzaniasza (II wiek n.e.) obrazy na ścianach portyku przedstawiały: bitwę pod Ojnoe, zdobycie Troi, walkę Tezeusza z Amazonkami i bitwę pod Maratonem[5][6]. Wątkiem łączącym wszystkie obrazy były zwycięstwa Ateńczyków nad historycznymi i mitologicznymi przeciwnikami. Malowidło Polignota[6] wymienione przez Pauzaniasza jako pierwsze przedstawiało ateńskich hoplitów ustawionych w szyku bojowym przed bitwą ze Spartanami. Autorem przedstawionej obok Amazonomachii był Mikon[6]. Kolejny obraz, autorstwa Polignota, przedstawiał zburzenie Troi, a także ilustrował mit o znieważeniu Kassandry przez Ajasa. Malarz ukazał zgromadzenie wodzów związane z tą sprawą, a także samych Ajasa i Kassandrę oraz inne branki trojańskie[7]. Według legendy artysta umieścił wśród nich swoją ukochaną Elpinike jako Laodike, najpiękniejszą z córek Priama[8].

Próba rekonstrukcji wyobrażenia bitwy maratońskiej (według Carla Roberta)

Obraz przedstawiający bitwę pod Maratonem albo również był dziełem Polignota[1], albo Panajnosa[6]. Artysta ukazał jednocześnie sceny rozgrywające się w różnych fazach bitwy: wyruszających do ataku Platejczyków i Ateńczyków, następnie uciekających pokonanych Persów, wreszcie – na ostatnim planie – Greków zabijających przeciwników, którzy usiłują wedrzeć się na okręty fenickie. Wśród przedstawionych postaci znaleźli się greccy przywódcy Miltiades[9] i Kallimach oraz tragik Ajschylos, jego brat Kynegejros, któremu odcięto rękę podczas próby uchwycenia się wrogiego okrętu oraz oślepiony podczas bitwy Epizelos, a także perscy wodzowie Datis i Artafernes. Na obrazie znaleźli się również herosi Maraton, Tezeusz i Echetlos oraz Herakles i bogini Atena[10][11].

Ściany udekorowane były również zdobytymi podczas wojen tarczami i elementami uzbrojenia[12] (Pauzaniasz wymienia między innymi tarcze spartańskich jeńców pojmanych pod Sfakterią[13]).

Pod koniec IV wieku p.n.e. działalność w Atenach rozpoczął filozof Zenon z Kition, który nie będąc obywatelem, nie miał możliwości nabycia własnego budynku w mieście. Zaczął więc prowadzić wykłady i dyskusje w portyku, toteż jego szkołę zaczęto nazywać Stoą, a uczniów stoikami[14].

Portyk istniał jeszcze na początku V wieku n.e. Odwiedzający Ateny w 402 roku Synesios z Cyreny pisał w liście: jak po złożonym na ofiarę zwierzęciu pozostaje tylko skóra, po której można poznać istotę dawniej żyjącą, tak po wyniesieniu się stąd filozofii przybysz może podziwiać tylko Akademię, Liceum i Malowaną Stoę[15][16]. Z tego samego źródła wiadomo również, że w tym okresie nie było już obrazów na ścianach budowli[17].

Archeolodzy odkryli pozostałości portyku na początku lat osiemdziesiątych XX wieku[8].

Przypisy

  1. a b c d e Lengauer 1999 ↓, s. 153.
  2. Barwik 2005 ↓, s. 41.
  3. Bravo, Wipszycka et al. 2009 ↓, s. 422.
  4. Krajewski 1974 ↓, s. 398.
  5. Paus. ↓, I, 15, 1-3.
  6. a b c d Pauzaniasz: Wędrówka po Helladzie. W świątyni i w micie. przekł. i oprac. J. Niemirska-Pliszczyńska, kom. archeologiczny B. Filarska. Wrocław: Ossolineum & De Agostini, 2005, s. 58, przypis dolny. ISBN 83-04-04748-9.
  7. Paus ↓, I 15, 2.
  8. a b Barwik 2005 ↓, s. 42.
  9. Według czwartowiecznego mówcy Ajschinesa (Aischin. 3, 186) Miltiades osobiście zażądał upamiętnienia go w portyku, jednak najprawdopodobniej jest to tylko retoryczna figura. Ajschines, Mowy, Włodzimierz Lengauer (tłum.), Warszawa: Prószyński i S-ka (Biblioteka Antyczna), 214 (przypis dolny), ISBN 83-7337-855-3.
  10. Paus ↓, I 15, 3.
  11. Hammond 1973 ↓, s. 271.
  12. Bravo, Wipszycka et al. 2009 ↓, s. 399.
  13. Paus. ↓, I, 15, 4.
  14. Reale 1999 ↓, s. 327.
  15. Sinko 1959 ↓, s. 822.
  16. Barwik 2005 ↓.
  17. Synezjusz, (tłum. na angielski A. Fitzgerald): List 136 (ang.). [dostęp 2014-10-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-06)].Sprawdź autora:1 oraz 2.

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

AgoraAthens5thcentury.png
Autor: User:Madmedea, key corrected by User:LlywelynII, Licencja: CC BY-SA 2.0
Plan of the ancient agora of Athens c. 5th century BC.


Key

  • 01 Square Peristyle, probably used as a courthouse & surrounded by vendors. Built early 4th c. BC, demolished c. 150 BC.
  • 02 Mint, used for Athens's bronze coinage. Built c. 400 BC, destroyed c. 1st century.
  • 03 SE Fountainhouse, misidentified by Pausenias as the Nine-Spouted Fountain (Enneakrounos). Built c. 525 BC.
  • 04 South Stoa I. Built c. 425 BC, dismantled mid-2nd c. BC.
  • 05 Aiakeion, dedicated to the Aeginan hero Aiakos, used as a granary & for the display of legal decisions. Formerly misidentified as the Heliaia. Built early 5th c. BC by order of the Pythia of Delphi.
  • 06 Strategeion, dedicated to the hero Strategos, used as the meeting house of Athens's 10 generals (strategoi). Built mid-5th c. BC.
  • 07 Stone benches of Agora Hill (Kolonos Agoraios). Built late 5th c. BC.
  • 08 Tholos. Also known as the Skias from its supposed resemblance to a straw hat. Also known as the Prytanikon or Prytaneion as the home of the Prytany. Built c. 470 BC.
  • 09 Boundary stone, marking one entrance to the agora. Erected c. 500 BC.
  • 10 Monument of the Eponymous Heroes, the namesakes of the Athenian democracy's 10 tribes, chosen by the Pythia of Delphi. Present structure built late 4th c. BC.
  • 11 Metroon, the Old Bouleuterion, dedicated to Cybele in propitiation after the Plague of Pericles was attributed to the murder of one of her missionary priests. Present structure built mid-2nd c. BC.
  • 12 New Bouleuterion. Built late 5th c. BC.
  • 13 Hephaistion or Theseion, the temple of Hephaestus & Athena the Worker (Athena Ergane), decorated with events in the lives of Hercules & Theseus. Built late 5th c. BC.
  • 14 Temple of Fatherly Apollo (Apollo Patroos), honoring his siring of Ion, eponymous forefather of the Ionian Greeks. Built late 4th c. BC.
  • 15 Stoa of Free Zeus (Zeus Eleutherios), honoring his help in defeating the Persians at Plataia & decorated with the shields of Athenians fallen in battle. Built late 5th c. BC.
  • 16 Altar of the Twelve Gods, sanctuary. Built early 6th c. BC, dedicated 521 BC.
  • 17 Royal Stoa (Stoa Basileios), seat of the royal archon (archon basileus), public copies of the city's laws, & the oath stone used to swear in new officials. Built c. 500 BC.
  • 18 Temple of Heavenly Aphrodite (Aphrodite Urania). Built late 6th c. BC.
  • 19 The Painted Stoa (Stoa Poikile), depicting Athenian victories in paintings & captured arms. Built early 5th c. BC.
  • 20 A former mistaken location of the Painted Stoa used when 19 was mistakenly assumed to be the Stoa of the Herms.