Post bellum

Post Bellum – czeska organizacja pozarządowa, zajmującą się nagrywaniem i archiwizacją wspomnień świadków ważnych wydarzeń historycznych. Na podstawie zebranych materiałów przygotowuje wystawy oraz programy dokumentalne we współpracy z różnymi mediami tj. radio, telewizja, prasa czy Internet. Głównym celem jej działalności jest zachowanie zebranego materiału dźwiękowego, wizualnego i pisanego oraz jego udostępnienie szerokiej publiczności.

Przesłanie organizacji Post Bellum

Zespół pracowników organizacji nagrywa w terenie relacje weteranów II wojny światowej, więźniów politycznych, ofiar kolektywizacji i wielu innych, często zapomnianych świadków wydarzeń historycznych. Oprócz nagrań Post Bellum stara się również zgromadzić od każdego świadka jak najwięcej materiałów fotograficznych i pisanych. Jego zamiarem jest zarchiwizowanie wszystkich wspomnień oraz towarzyszących im materiałów dodatkowych, żeby mogły służyć nie tylko do badań historycznych, ale także społeczeństwu i przyszłym pokoleniom w zachowaniu pamięci o ważnych i często bohaterskich czynach osób, które poza kilkoma wyjątkami są zapominane lub pomijane.

Metody pracy

Zespół Post Bellum

Cały projekt jest oparty na historii mówionej - metodzie badawczej, polegającej na nagrywaniu, archiwizowaniu oraz interpretowaniu ustnych relacji uczestników i świadków badanych wydarzeń i procesów^[1]. Ta metoda nie stanowi jednak bezwzględnych ram nagrywania wywiadów. W praktyce metoda często powstaje sama na miejscu. Ma to związek z tym, że materiał tworzą żywi ludzie o niespotykanych losach i niezwykłych życiowych doświadczeniach. Dużą rolę pełnią także umiejętności narracyjne respondenta. Pojedyncze wywiady składają się zarówno z części historycznej, np. pytań dotyczących suchych faktów i ogólnego kontekstu, jak i psychologicznej, w której świadek otwarcie mówi o swoich motywach, odczuciach (strachu, nadziei). Rozmowy są prowadzone w formie reportażu. Trzon zespołu Post Bellum tworzą tzw. ankieterzy – zbieracze, którzy kontaktują się z poszczególnymi świadkami i odwiedzają ich. Wywiady nie są prowadzone jednak w klasyczny dziennikarski sposób, wręcz przeciwnie, świadkowie są zachęcani do tego, żeby opowiadali swoje historie w najwygodniejszy dla siebie sposób. Rozmowa zazwyczaj przebiega w trakcie dwóch spotkań. Podczas pierwszego świadek opowiada swoją historię, natomiast podczas drugiego spotkania jest konfrontowany z materiałami archiwalnymi oraz są mu zadawane dokładniejsze pytania na temat niektórych wydarzeń z jego życia^[2].

Sposób dokumentacji

W początkowym okresie realizacji programu nagrania były rejestrowane wyłącznie w formie dźwiękowej, a następnie udostępniane w formacie WAV lub MP3. Obecnie OPP Post Bellum ma do dyspozycji mobilne studio oraz specjalny system filmowania Eye Direct, pozwalający na to, żeby świadek utrzymywał kontakt wzrokowy z zadającym pytania, jednocześnie patrząc w obiektyw kamery, co wywołuje u widza unikalne wrażenie bezpośredniej interakcji. „Eye direct działa na zasadzie luster weneckich, dzięki czemu filmowany świadek zamiast patrzeć w obiektyw kamery spogląda prosto w twarz reportera. Jest to szczególnie ważne podczas nagrywania starszych osób, dla których taki sposób kręcenia jest wygodniejszy i bardziej naturalny. Jednocześnie widzowie odnoszą wrażenie, że świadek patrzy prosto na nich, co daje niezwykle imponujący efekt."^[3] Nagrania są następnie udostępniane w całości na portalu Pamięć Narodu. Rozmowy są tam publikowane także w formie tekstu, który w trafny i zwięzły sposób streszcza o czym opowiadał świadek^[2].

Archiwum wspomnień

Archiwum Post Bellum jest otwartym źródłem dla działalności publikacyjnej czy naukowej. Do każdego nagrania jest dołączona pisemna zgoda świadka, pozwalająca na takie wykorzystanie. O ile nie jest zaznaczone inaczej, to zgoda dotyczy również całego materiału wizualnego, który razem z nagraniem audio tworzy jedną archiwalną całość. Post Bellum jest organizacją non-profit i swoje cele realizuje wyłącznie z pieniędzy przekazywanych przez darczyńców lub dotacji publicznych instytucji.

Historia projektu

Założenie oraz projekt Głosy Bohaterów

Mjr Gerhard Singer w 1944 r. i w 2004 r. weteran z Tobruku

Za założeniem OPP Post Bellum w 2001 r. stoi redaktor Mikuláš Kroupa. Projekty Post Bellum przebiegały w pięciu spójnych fazach, jednogłośnie nazwanych projektem Głosy Bohaterów (Hlasy Hrdinů). Do 2006 r. zostało nagranych ponad sześćset, przeważnie dwugodzinnych wywiadów ze świadkami prawdopodobnie wszystkich ważnych wydarzeń z przed- i powojennej historii Czechosłowacji. Na wiosnę 2006 r. została nawiązana bliższa współpraca z Czeskim Radiem (Český rozhlas) (który był też partnerem wcześniejszych projektów), która zaowocowała do dziś trwającym programem radiowym Opowieści z XX w. (Příběhy 20. století). Nazwa projektu Głosy Bohaterów została wkrótce po tym zmieniona na Pamięć Narodu (Paměť národa), ponieważ Post Bellum zdecydowało się rozszerzyć swoją działalność poza grupy weteranów o innych świadków (zarówno bohaterów jak i antybohaterów)^[4]. W ten sposób obrało nowy cel -  zajmowanie się wszystkim co jest związane ze współczesną historią Czech.

Stowarzyszenie Pamięć Narodu

W 2006 r. Post Bellum jako członek założyciel Stowarzyszenia Pamięć Narodu (Společenství paměti národa) podpisała wspólną deklarację z kilkoma instytucjami, także zajmującymi się nagrywaniem świadków o udostępnianiu i uzupełnianiu zbiorów archiwalnych. Deklaracje podpisały: Czeskie Radio, Post Bellum, Instytut Historii Współczesnej RCZ – Centrum Historii Mówionej (Ústav pro soudobé dějiny AV ČR – Centrum pro orální historii), Muzeum Żydowskie w Pradze, Wojskowy Instytut Historyczny RCZ (Vojenský historický ústav AČR), Organizacja Pożytku Publicznego Żywa Pamięć (Živá paměť) oraz Muzeum miasta Uście nad Łabą (Muzeum města Ústí nad Labem) wraz z pracownią Collegium Bohemicum.

Współcześnie

Do głównej grupy świadków, którymi interesuje się Post Bellum należą: weterani II wojny światowej, walczący zarówno na zachodnim, wschodnim, jak i środkowowschodnim froncie, ofiary Holocaustu, uczestnicy krajowego i zagranicznego ruchu oporu z okresu II wojny światowej, świadkowie wydarzeń politycznych w powojennej Czechosłowacji, członkowie antykomunistycznego ruchu oporu (np. agenci, członkowie antykomunistycznych grup dywersyjnych), więźniowie polityczni, szczególnie w latach 50. i 60., osobistości świata kultury i sztuki działający poza oficjalnym obiegiem w latach 60. oraz w okresie normalizacji. Post Bellum stara się nagrywać wspomnienia także drugiej strony np. współpracowników i agentów czechosłowackich komunistycznych Służb Bezpieczeństwa (Státní bezpečnost - StB) oraz przedstawicieli władz komunistycznych. Do najsłynniejszych rozmówców należy Karel Vaš, komunistyczny prokurator wojskowy, jeden z twórców pokazowego procesu generała Heliodora Piki.

Program radiowy Opowieści z XX w.

Ci żołnierze nie zdążyli opowiedzieć swoich wspomnień - Czechosłowacki cmentarz wojskowy w Dunkierce, 1945 r.

Cykl dokumentalny Opowieści z XX w. (Příběhy 20. století) powstał na podstawie opowieści świadków zamieszczonych na portalu Pamięć Narodu i jest transmitowany przez Czeskie Radio. Autorami dokumentu są redaktorzy Mikuláš Kroupa i Adam Drda. Program jest transmitowany regularnie, co tydzień, a każdy odcinek zawsze jest poświęcony innemu tematowi: indywidualnej opowieści lub ciekawemu zjawisku reżimu totalitarnego (np. sposobom więzienia, pracy w łagrach, współpracy z StB). Opowieści z XX w. są programem Czeskiego Radia, a Stowarzyszenie Pamięć Narodu tylko przy nim współpracuje.

Wybrane odcinki autorzy programu Mikuláš Kroupa i Adam Drda wydali w formie książki. W 2008 r. wyszła książka Okrutne stulecie (Kruté století), na podstawie której została oparta publikacja z 2009 r. W komunizmie żyć nie chcieliśmy (V komunismu jsme žít nechtěli). W latach 2014 – 2015 autorzy wzięli też udział w tworzeniu serii Czeskiej Telewizji – Nieznani bohaterowie (Neznámí hrdinové)^[5].

Pamięć Narodu

Obecnie głównym elementem działalności Post Bellum jest duży projekt Pamięć Narodu (Paměť národa), nad którym współpracuje z Czeskim Radiem i Instytutem Badania Reżimów Totalitarnych (Ústav pro studium totalitních režimů). Jest to internetowa baza danych, obejmująca archiwum pełne dźwiękowych, pisanych i wizualnych materiałów. Na stronie internetowej są do dyspozycji zarejestrowanych badaczy i innych głęboko zainteresowanych dokumenty archiwalne oraz naukowe komentarze. W styczniu 2017 r. w bazie danych znajdowało się niecałe 3 500 wspomnień, co oznacza około 4 400 godzin dźwiękowych opowiadań, ok. 8 000 stron standardowego maszynopisu naukowych i biograficznych tekstów autorskich oraz ok. 44 000 fotografii i zeskanowanych dokumentów. Archiwum jest bezustannie uzupełniane, a do jego rozbudowy przyczyniają się także dalsze instytucje z Czech i innych krajów^[6]. Portal jest dostępny na stronie www.pametnaroda.cz oraz www.memoryofnation.eu działającej od 28 października 2008.

Nagrody Pamięci Narodu

Rokrocznie od 2010 r. są przyznawane Nagrody Pamięci Narodu (Ceny Paměti národa). Laureaci są wybierani z archiwum świadków przez jury specjalistów. Są to osoby, których losy nie powinny popaść w zapomnienie, a ich postawy zasłużyły na wyróżnienie, niezależnie od tego, czy są to weterani, ocaleni z Holocaustu, czy byli więźniowie polityczni lub dysydenci.

Projekty edukacyjne

Post Bellum przybliża historię współczesną również młodszym pokoleniom. W ramach projektu Opowieści naszych sąsiadów uczniowie klas 8 i 9 szkół podstawowych spotykają się z ludźmi ze swojej okolicy. Słuchają ich opowieści, które filmują lub nagrywają na dyktafon. Później pod okiem Post Bellum i swoich nauczycieli przygotowują reportaże, które następnie prezentują publiczności.

Organizacja wykorzystuje opowieści świadków także do dalszych celów edukacyjnych. Organizuje  warsztaty edukacyjne dla uczniów szkół podstawowych i średnich oraz studentów, a także prowadzi internetowy podręcznik Nie poddaliśmy się (My jsme to nevzdali)^[6].

Aplikacja mobilna Miejsca Pamięci Narodu  

Miejsca Pamięci Narodu (Místa Paměti národa) to aplikacja mobilna, która użytkownikom smartfonów udostępnia wydarzenia bezpośrednio w miejscach, w których się odegrały. Włączona aplikacja pokazuje użytkownikowi miejsca w jego okolicy, związane z poszczególnymi opowieściami. Każdy dziennik z danego wydarzenia jest też uzupełniony nagraniem audio ze stosownej rozmowy ze świadkiem^[7].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• strony Post Bellum
• Pamięć Narodu
• Miejsca Pamięci Narodu
• Aplikacja mobilna Miejsc Pamięci Narodu. postbellum.cz. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-01)].
• Opowieści XX wieku na łamach Czeskiego Radia
• O Stowarzyszeniu Pamięć Narodu
• Świadectwo, o którym nie należy zapominać - Aktuálně.cz
• Czeskie Radio
• Opowieści z XX w.
• Instytut Historii Współczesnej RCZ
• Centrum Historii Mówionej
• Wojskowy Instytut Historyczny RCZ
• OPP Żywa Pamięć
• Muzeum miasta Uście nad Łabą
• Collegium Bohemicum
• http://www.memoryofnation.eu/
• Instytut Badania Reżimów Totalitarnych
• Nagrody Pamięci Narodu