Postawy

Postawy

Паставы

XVIII-wieczne kamienice na Placu Lenina (dawnym Starym Rynku)
Herb Flaga
Państwo	Białoruś
Obwód	witebski
Populacja (2018) • liczba ludności	19 881[1]
Nr kierunkowy	2155
Kod pocztowy	211840
Tablice rejestracyjne	2
Położenie na mapie obwodu witebskiego Postawy
Położenie na mapie Białorusi (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Postawy
Położenie na mapie Polski w 1939 r. (c) Lukasb1992 z polskiej Wikipedii, CC BY-SA 3.0 Postawy
55°07′N 26°50′E/55,116667 26,833333
Strona internetowa
Portal Białoruś

Postawy, Pastawy (biał. Паставы, Pastawy, ros. Поставы) – miasto na Białorusi, centrum administracyjne rejonu postawskiego obwodu witebskiego. Położone w północnej części kraju na Pojezierzu Białoruskim, nad rzeką Miadziołką – dopływem Dzisny, 20 km od granicy z Litwą. Od zachodu graniczy z jeziorem Zadziewskim. Leży na historycznej Wileńszczyźnie. Liczba mieszkańców wynosi 20,1 tys. (2014). W mieście krzyżują się drogi R27 i R110.

Miasto magnackie położone było w końcu XVIII wieku w powiecie oszmiańskim województwa wileńskiego^[2].

Herb

Herb Postaw został ustanowiony 20 stycznia 2006 ukazem prezydenta Białorusi nr 36^[3].

Historia

Starożytność

Według danych archeologicznych starożytna osada w miejscu Postaw istniała w 2-gim tysiącleciu p.n.e. na północnym brzegu jeziora Zadevskaga. Podczas prac wykopaliskowych znaleziono skrobaki krzemienne, groty, noże i ceramiczne części.

Średniowiecze

Pierwsza pisemna wzmianka Postaw, zwanych Posadnik pochodzi z 996 roku. Rosyjski historyk Siergiej Fiodorow w swojej pracy „Osady na północno-zachodnim terytorium Wielkiego Księstwa Litewskiego”, opublikowanej w Sankt Petersburgu, napisał: „osada powstała w 996 roku. Despot Zenowicz, przyjezdny magnat, upodobał sobie to miejsce i założył w 1005 roku (osadę)”. Prawdopodobnie w 1409 roku Wielki Książę Witold podniósł Postawy do rangi miasteczka.

W I Rzeczypospolitej

W 1522 roku właściciel miejscowych dóbr Jan Zenowicz wzniósł w mieście, na rynku drewniany kościół parafialny Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny (przebudowany w 1760 roku, został rozebrany po powstaniu styczniowym). Miasteczko znajdowało się wówczas w powiecie oszmiańskim, województwie wileńskim w Wielkim Księstwie Litewskim. W 1579 roku Postawy znalazły się na trasie pochodu króla Stefana Batorego na Połock. W Postawach wyznaczono punkt zborny artylerii. Następnie transportowano ją rzekami Miadziołką i Dziśnienką do Dzisny^[4]. Na początku XVII wieku majątek i miasteczko stały się własnością Biegańskich. W 1628 roku Postawy zostały ośrodkiem wolnego handlu. Z Postaw prowadziły drogi do Miadzioła, Głębokiego i Druji. Po drugiej stronie rzeki znajdowało się przedmieście Miadziołka, który miał obszar 17 jardów. Łącznie Postawy zajmowały wówczas obszar 66 jardów. Poza granicami miasta nie było domostw.

W 1640 r. na północny zachód od centrum Postaw, na wyspie utworzonej przez rzekę i kanał Miadziołka, sekretarz króla Władysława IV Wazy, Stanisław Biegański, ufundował kościół i klasztor ojców franciszkanów. Podczas wojny trzynastoletniej miasto zostało zniszczone przez Rosjan, ocalało tylko 5 domów.

W ostatnich latach I Rzeczypospolitej Postawy znane były jako miasteczko sądowe bardzo rozległego powiatu oszmiańskiego: od 1775 roku na zmianę z Oszmianą odbywały się tu sądy powiatowe. W 1780 roku otwarto w Postawach tak zwaną szkołę podwydziałową, znajdującą się pod zarządem Szkoły Głównej Wileńskiej, czyli późniejszego Uniwersytetu Wileńskiego. Postawy należały m.in. do Deszpotów i Zenowiczów, zaś w drugiej połowie XVIII w. do Antoniego Tyzenhauza, wtedy nastąpił rozwój i rozbudowa miasteczka. Antoni Tyzenhauz, słynny reformator epoki stanisławowskiej urządził w Postawach swą główną siedzibę i zamienił miasteczko w promieniujący na okolicę ośrodek kultury i oświaty. Staraniem Tyzenhauzów Postawy w 1791 roku otrzymały prawa miejskie i stały się na krótko (w latach 1791–96) stolicą powiatu zawilejskiego.

Okres zaborów

Postawy w XIX w.

W 1795 w wyniku III rozbioru Polski Postawy zostały włączone do powiatu dziśnieńskiego w zaborze rosyjskim. W latach 1814–1853 Postawy należały do Konstantego Tyzenhauza, który założył tu muzeum ornitologiczne i galerię sztuki, w której w 1840 roku było ponad 60 dzieł sztuki. 26 czerwca 1863 roku podczas powstania styczniowego niedaleko Postaw w Kropiwnikach został rozbity oddział Leona Ostoji. Przedtem został on z 30 ludźmi odcięty po bitwie pod Lubkami niedaleko Iży i udał się w powiat dziśnieński. W potyczce poległo 3 powstańców, a 8 dostało się do niewoli, wśród nich dowódca. W 1880 roku majątek przeszedł w posiadanie Przeździeckich. W końcu XIX wieku miasto liczyło 2400 mieszkańców. Do jego rozwoju przyczyniła się budowa w 1897 roku linii kolejowej z Podbrodzia do Królewszczyzny. W latach 1898–1904 na fundamentach i piwnicach dawnego klasztoru franciszkanów wybudowano ceglany kościół św. Antoniego Padewskiego według projektu Artura Goebla.

W latach 1899-1914 przy ul. Wileńskiej, na terenie majątku Przeździeckich, funkcjonowała szkoła polowań - oficerska szkoła kawalerii, filia Wyższej Oficerskiej Szkoły Kawalerii w Sankt Petersburgu. W polowaniach uczestniczyli m.in. Mikołaj II, Mikołaj Mikołajewicz, Fiodor Arturowicz Keller, Aleksiej Brusiłow, Carl Gustaf Mannerheim, Aleksiej Ignatjew, Piotr Krasnow^[5].

W latach 1903 i 1905 w domu aptekarza Kazimierza Parniewskiego przy ul. Zadziewskiej, przed carską policją ukrywał się Józef Piłsudski^[6][7].

W czasie I wojny światowej zniszczono kościół św. Antoniego Padewskiego. W Postawach znajdował się pomnik upamiętniający niemieckich żołnierzy, obecnie nieistniejący.

II Rzeczpospolita i II wojna światowa

W czerwcu 1919 roku, zajmująca odcinek pod Postawami, 3 kompania 6 pułku piechoty Legionów, dowodzona przez ppor. Jana Niemierskiego, została otoczona w mieście przez przeważające siły nieprzyjaciela. Przez trzy dni (19–21 czerwca 1919) kompania broniła się odpierając natarcia sowieckie, aż do nadejścia odsieczy^[8].

Dnia 1 czerwca 1920 r. 159 pp wielkopolskiej^[9], należący do VII Brygady Rezerwowej, uderzył dwoma batalionami na Postawy zajęte przez oddziały sowieckie. Nieprzyjaciel powstrzymał atak IV batalionu. Powodzenie uzyskał III batalion, który o godz. 8-mej zajął Postawy. W walkach zdobyto dwa działa. 159 pp wlkp. stracił 7 zabitych i 31 rannych^[10].

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości miasto zostało siedzibą powiatu postawskiego i wiejskiej gminy Postawy w województwie wileńskim, a liczba mieszkańców zaczęła szybko rosnąć. W latach dwudziestych odbudowano kościół parafialny. W 1934 roku wzniesiono pomnik obok mogiły zbiorowej ponad 30 żołnierzy polskich poległych w latach 1919–1920 podczas wojny polsko-bolszewickiej. W 1939 roku Sowieci zdewastowali pomnik, a następnie próbowali go przewrócić za pomocą czołgów. Zdołali go jednak tylko pochylić. Następnie chciano go wysadzić w powietrze, jednak nie zrobiono tego w wyniku protestów mieszkańców. Żelazne krzyże usunięto, a kości leżących tam żołnierzy wywieziono podobno w okolice Postaw. W miejscu cmentarza wybudowano dwupiętrowy dom. Zdewastowany pomnik stoi do dziś, odseparowany od rynku tym budynkiem. 18 i 19 sierpnia 1931 roku odbył się w Postawach kongres eucharystyczny^[13]. W 1935 r. w Postawach odbyła się wystawa lniarska^[14]. W latach 30. XX w. wybudowano koszary 23 pułku ułanów grodzieńskich.

• Postawy za czasów II Rzeczypospolitej:
• 

  Stary Rynek

• 

  Sukiennice

• 

  Pałac Tyzenhauzów i Przeździeckich

• 

  Starostwo Powiatowe

• 

  Kościół św. Antoniego Padewskiego

• 

  Powódź w 1930

• 

  Obchody Święta Niepodległości 11.11.1931 na Starym Rynku

• 

  Batalion rezerwistów przed wymarszem na uroczyste nabożeństwo z okazji imienin Józefa Piłsudskiego, 19.03.1932

• Stary Rynek, po prawej pomnik polskich żołnierzy poległych w wojnie polsko-bolszewickiej i kościół św. Antoniego Padewskiego

• 

  Stary Rynek, po prawej Kasa Oszczędności

Postawy w 1941

Od września 1939 do 1941 miasteczko znalazło się pod okupacją sowiecką, a później latach 1941–1944 pod okupacją niemiecką. W 1940 roku Sowieci zburzyli sukiennice znajdujące się na rynku wybudowane w drugiej połowie XVIII wieku. Ze względu na liczną społeczność żydowską zamieszkującą miasto Niemcy w kwietniu 1942 roku utworzyli getto. Do listopada 1942 roku zabito około 4000 Żydów. W 1942 roku Niemcy rozstrzelali ks. Bolesława Maciejewskiego, który był miejscowym proboszczem od 1933 roku. 5 lipca 1944 roku do miasta wkroczyła 145 dywizja strzelców Armii Czerwonej.

Okres powojenny

W latach 1944–1991 Postawy znajdowały się w Białoruskiej SRR. W latach 50. komuniści zburzyli cerkiew pounicką. Budynek został zbudowany w XVIII wieku. Do 1815 roku mieścił się tam sąd. Gdy spłonęła drewniana cerkiew Konstanty hrabia Tyzenhauz oddał budynek prawosławnym. W 1893 roku została zbudowana nowa murowana cerkiew prawosławna św. Mikołaja Cudotwórcy. W 1959 roku odebrano wiernym kościół św. Antoniego Padewskiego, który został im zwrócony w 1989 roku. Na cmentarzu znajduje się kwatera polskich żołnierzy poległych w wojnie polsko-bolszewickiej ekshumowanych z miejscowości Bahudziuki, Hoduciszki, Komaje, Koziany, Michaliszki, Ozierawo, Platerów, Podzisieniki, Przewoźniki, Rabieki, Wielka Olsia, Wilejty, Winogrady^[15].

W dawnych koszarach 23 pułku ułanów grodzieńskich początkowo stacjonował 25 pułk pancerny 3 Armii, a w latach 50. XX w. 45. gwardyjska zwienigorodska dywizja pancerna^[16]. Od 1 lipca 1960 r. znajdowała się tutaj jednostka Wojsk Rakietowych Przeznaczenia Strategicznego ZSRR. Stacjonował tu 346 pułk rakietowy wchodzący w skład 32 dywizji rakietowej, której sztab miał tutaj swoją siedzibę. Początkowo pułk dysponował dwoma wyrzutniami rakiet naziemnych i jednej minowej z rakietami R-12, R-12U, od 1977 r. był uzbrojony w RK 15P645, a od 1991 r. w RK Topol^[17]. Na północ od Kościeniów i na północ od Kozian wzniesiono bazy rakietowe. Na południe od Jeziorek w 1983 roku wybudowano lotnisko eskadry śmigłowców. W 1993 r. jednostkę wojsk rakietowych rozformowano. Część dawnych zabudowań w Postawach i lotnisko w Jeziorkach przejęła Komenda Straży Granicznej. Część budynków w Kościeniach przeznaczono na Dziecięce Centrum Rehabilitacji. W 1954 roku w Nowym Dworze wybudowano wojskową bazę lotniczą, która funkcjonowała do 1995 roku.

Obecnie w Postawach mieści się siedziba władz rejonu w obwodzie witebskim. Przedmieścia Postaw są zabudowane drewnianymi domami w otoczeniu ogródków. Główna ulica, biegnąca ze wschodu na zachód, przecina rzekę Miadziołkę rozlaną tu w dwa stawy. Przy rozdzielającym je moście znajduje się tama i zabytkowy, późno klasycystyczny młyn wodny z drugiej połowy XIX wieku z zachowanymi starymi mechanizmami. Na brzegu mniejszego ze stawów stoi neogotycki kościół św. Antoniego Padewskiego. Od mostu niedaleko do Rynku. Dzięki jego unikalnej, zabytkowej zabudowie Postawy uważane są za jedno z najciekawszych pod względem architektonicznym i urbanistycznym miast Białorusi.

W mieście znajduje się stadion piłkarski o pojemności 2000 osób, na którym mecze rozgrywał klub piłkarski PMC Postawy.

Demografia

Obecne Postawy do 1939 składały się z trzech osobnych jednostek osadniczych. Miasteczka, folwarku (późniejsza osada-cegielnia) oraz stacji kolejowej.

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku oraz Drugiego Powszechnego Spisu Ludności zamieszkiwało:

• miasteczko – 974 osoby, 350 było wyznania rzymskokatolickiego, 223 prawosławnego, 1 ewangelickiego, 12 staroobrzędowego, 368 mojżeszowego i 20 mahometańskiego. Jednocześnie 422 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 211 białoruską, 339 żydowską a 2 inną. Było tu 146 budynków mieszkalnych^[18]. W 1931 w 555 domach zamieszkiwało 3050 osób^[19].
• folwark – późniejszą cegielnię [1] – 34 osoby, 14 było wyznania rzymskokatolickiego, 20 prawosławnego. Jednocześnie 19 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 14 białoruską a 1 inną. Był tu 1 budynek mieszkalny^[18]. W 1931 w 3 domach zamieszkiwało 51 osób^[19].
• stację kolejową [2] – 66 osób, 43 było wyznania rzymskokatolickiego, 14 prawosławnego a 8 mojżeszowego. Jednocześnie 41 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 15 białoruską, 8 żydowską a 2 inną. Było tu 9 budynków mieszkalnych^[18]. W 1931 w 19 domach zamieszkiwało 155 osób^[19].

Przemysł

• spożywczy
• lniarski

Zabytki

Pałac Tyzenhauzów i Przeździeckich

XVIII-wieczne kamienice na północnej stronie dawnego Starego Rynku

• Klasycystyczny pałac Tyzenhauza, później hrabiów Przeździeckich (2. poł. XVIII w.) do 1939 r. Po II wojnie światowej przebudowany na szpital, który jest w nim do dziś.
• Park krajobrazowy – fragmenty dawnego parku otaczającego pałac z systemem stawów, kanałów i alej.
• Kościół św. Antoniego Padewskiego wybudowany w latach 1898–1904
• Cerkiew św. Mikołaja Cudotwórcy wybudowana w 1893 roku
• Plac Targowy, ob. Plac Lenina (zespół zabudowy dawnego rynku) z barokowymi kamienicami i kramnicami (2 poł. XVIII w.) wybudowanymi dla pracowników manufaktur Antoniego Tyzenhauza.
• Muzeum Krajoznawcze
• Synagoga i cmentarz żydowski
• Młyn wodny (XIX wiek)
• Budynek administracyjny Starostwa Powiatowego powiatu postawskiego II RP

Zniszczone obiekty zabytkowe

• Budynek sądu z XVIII wieku, od 1815 roku cerkiew unicka, następnie prawosławna, zburzona w latach 50. XX wieku
• Sukiennice z drugiej połowy XVIII wieku, zburzone w 1940 roku
• Szkoła oficerska
• Browar Marii Przeździeckiej

Religia

Cerkiew prawosławna

Miasto jest siedzibą dekanatu postawskiego (w eparchii połockiej i głębockiej) oraz należącej do niego parafii pw. św. Mikołaja Cudotwórcy. Świątynią parafialną jest cerkiew z lat 90. XIX w.^[20]

Kościół rzymskokatolicki

Kościół św. Antoniego Padewskiego

W XVI wieku powstała rzymskokatolicka parafia w Postawach. Pierwszy drewniany kościół ufundował Jan Zenowicz herbu Deszpot. Obecna, murowana świątynia została zbudowana w latach 1898-1904. W 2014 r. powstała druga parafia rzymskokatolicka w mieście. Od 2017 r. nabożeństwa odbywają się w tymczasowej kaplicy.

Miasta partnerskie

Polski pomnik z czasów II Rzeczypospolitej

• Sant'Oreste, Włochy
• Rzeżyca, Łotwa
• Kupiszki, Litwa
• Rakiszki, Litwa
• Święciany, Litwa
• Szyrwinty, Litwa
• Wejherowo, Polska (31.05.2008 – 01.03.2022)^[21]
• Siemiatycze, Polska
• Kursk, Rosja
• Puszkino, Rosja
• Jõhvi, Estonia

Ludzie związani z Postawami

• Zbigniew Ihnatowicz – polski architekt i urbanista, urodzony w Postawach
• Stanisław Jasiukiewicz – polski aktor, urodzony w Postawach
• Zygmunt Kęstowicz – polski aktor, spędził dzieciństwo w Postawach
• Władysław Nawrocki – dowódca kompanii III batalionu 159 pp, która pierwsza zdobyła miasto Postawy w 1920 roku
• Siarhiej Nawumczyk – urodzony w Postawach
• Antoni Tyzenhauz – właściciel Postaw w drugiej poł. XVIII wieku
• Konstanty Tyzenhauz – zmarł w Postawach, był właścicielem miasta
• Bolesław Wojciechowicz – urodzony w Postawach

Galeria

Przypisy

Bibliografia

• Postawy na portalu internetowym Radzima.org
• Postawy na stronie internetowej Eilat Gordin Levitan
• Strona internetowa postavy.euro.ru
• Postawy na stronie internetowej wirtualny przewodnik po Białorusi
• Postawy na stronie internetowej Kresy północno-wschodnie. personal.inet.fi. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-05-19)].
• Stanisław Zieliński, "Bitwy i potyczki 1863-1864", 1913
• Pomnik na mogile zbiorowej w Postawach na Olsztyńskiej Stronie Rowerowej

Linki zewnętrzne

• Postawy, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 848 .