Postmarksizm

Postmarksizm − nurt w myśli lewicowej tzw. zachodniego marksizmu^[1] postulujący przeformułowanie, a nawet odrzucenie, wielu tez klasycznego marksizmu, jako nieprzystających do nowych warunków i powodujących spychanie nurtu lewicowego na margines, na korzyść idei nowej prawicy.

Źródła i kontekst powstania

Antonio Gramsci

Wydarzenia roku 1968 wpłynęły na ukształtowanie się postmarksizmu. Z jednej strony brutalne stłumienie Praskiej Wiosny ostatecznie skompromitowało ZSRR w oczach zachodnich marksistów, z drugiej wydarzenia paryskie^[2], skierowane między innymi przeciwko partii komunistycznej, wykazały że dla młodych ludzi marksizm klasyczny przestał być punktem odniesienia, a dyskurs polityczny przeniósł się z gabinetów partyjnych "na ulicę"^[3]. Postmarksizm wyrastał z myśli filozoficznej szkoły frankfurckiej, dawnych krytycznych marksistów jak György Lukács, Antonio Gramsci i Ernst Bloch^[3] oraz z filozofii poststruktalistycznej Jean-Francois Lyotarda, Jacques'a Lacana, Michela Foucaulta, Jacques'a Derridy i późnego Ludwiga Wittgensteina^[4].

Koncepcja

Dziełem klasycznym i fundamentalnym dla postmarksizmu jest wydana w 1985 roku książka Ernesto Laclaua i Chantal Mouffe Hegemonia i socjalistyczna strategia. Laclau i Mouffe odrzucili marksowski podział na bazę i nadbudowę, teleologiczną koncepcję historii, jako zmierzającą do triumfu klasy robotniczej i zapanowania komunizmu, odrzucili w ogóle tezę o przewodniej roli proletariatu, na rzecz wszystkich grup uciskanych (mniejszości seksualnych, kobiet dążących do emancypacji itd.) i przewodniej roli partii, która przestała być depozytariuszką prawdy i motorem działania. Odrzucili także tezę o wyłącznie ekonomicznym podłożu ludzkich motywacji, według nich człowiekiem kierują uświadomione i nieuświadomione namiętności. Zrezygnowali również z koncepcji marksizmu jako nauki, było to pokłosie odrzucenia pozytywizmu na rzecz relatywizmu poznania, charakterystycznego dla myśli ponowoczesnej^[5].

Marks był dla nich przede wszystkim wybitnym krytykiem kapitalizmu, który jednak wbrew jemu nie rozpadł się, a wręcz staje się coraz bardziej zachłanny. Przejęli od Marksa, przy tym ją jednak modyfikując, koncepcję fałszywej świadomości – nieświadomie przyjmowanego oglądu rzeczywistości klas panujących przez klasy podporządkowane, jako sposobu konserwacji niesprawiedliwego systemu. U Laclaua i Mouffe przyjęło to formę polityki jako hegemonii – drogi do zdobycia władzy poprzez umiejętność narzucenia własnej formy dyskursu społeczeństwu^[6].

Przypisy

Bibliografia

• Simon Tormey, Jules Townshend: Od teorii krytycznej do postmarksizmu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010. ISBN 978-83-01-16116-3.
• Stephen Shenfield. Vladislav Bugera: Portrait of a Post-Marxist Thinker

Zobacz też

• Teoria krytyczna
• Neomarksizm