Postmodernizm (filozofia)

Postmodernizm (inaczej: ponowoczesność, pomo, po-mo) – prąd myślowy odwołujący się do poczucia końca historii i wielkich narracji.

Zasadnicze koncepcje

Zasadniczym zagadnieniem i tematem przewodnim w myśli postmodernistów jest przekonanie o płynnej względności i społecznym konstrukcjonizmie wszelkich idei. Myśliciele z nurtu postmodernizmu przyjmują postawę opozycji wobec stabilnej nowoczesności [post – oznacza po łacinie 'po']. Ponowocześni teoretycy piszą o wyczerpaniu się tradycyjnych i nowoczesnych (modernistycznych) koncepcji, poczynając od końca człowieka (Foucault), śmierci autora (Barthes), i dochodząc do kryzysu systemów znaczeń semiotycznych (Derrida), podając w wątpliwość wszelkie systemy wartości jako arbitralne i determinujące człowieka. Postmodernizm wiąże się z poczuciem lęku przed modernizmem utożsamianym z systemami totalitarnymi i powojennym schyłkiem wiary w linearny postęp cywilizacyjny. U podstaw postmodernizmu stoi egzystencjalizm, psychoanaliza, teoria krytyczna szkoły frankfurckiej, poststrukturalizm, dekonstrukcja oraz feminizm. Estetyka postmodernistyczna łączy się z hiperrealizmem, pozbawianiem rzeczy ich rodzimego kontekstu przez ukazywanie ich w zmienionych realiach. Postmoderniści wytykają modernistom (i ich rzekomo naiwnym liberalno-humanistycznym czytelnikom, odbiorcom, czy słuchaczom) niewzruszoną wiarę w zdolność oddziaływania dzieł sztuki na całą ludzkość, i tym samym możliwość bycia wolnym od kwestii politycznych podziałów[1]. W ten sposób konfrontuje się wizerunki świętych, uczonych, bohaterów narodowych ze współczesnym, karykaturalnie przedstawionym otoczeniem. Spójność nauki według postmodernistów nie jest wymagana. Postmodernizm nie wymaga, aby nauka była odbiciem rzeczywistości. Wystarczy samo przebywanie naukowców ze sobą i rozmawianie.

Postmodernizm w literaturze uzyskał swoją nazwę na gruncie anglosaskim i jest rozumiany jako skutek wpływu na realizm twórczości „nowoczesnej” – eksperymentalnych dzieł Jamesa Joyce’a, Virginii Woolf, i innych. Ta „nowoczesna” literatura po raz pierwszy osiąga pewien stopień samoświadomości, eksperyment pokazuje odległość poszczególnych konwencji literackich od rzeczywistości. Tym samym cała dotychczasowa sztuka zostaje podana w wątpliwość, jako nieautentyczna. Dopiero mając świadomość konwencji i co jakiś czas przypominając o niej odbiorcy, można stworzyć coś bliskiego istocie rzeczy. Jedną z cech postmodernizmu jest zatem zabawa konwencją i eklektyzm form (źródeł tego nurtu można doszukiwać się w Ulissesie Jamesa Joyce’a), dzięki któremu samą formę da się wyodrębnić. Przekaz literacki ma formę intelektualnej gry z czytelnikiem (J. Cortázar, Gra w klasy). Postmoderniści pragną wolności od wszelkich prawd narzuconych z góry. Moralność musi być własnym wyborem. Owa wolność musi poprzedzić oczyszczenie z wszelkich zabobonów, dotarcie do ich prawdziwego sensu. W tym rozumieniu np. dyskordianizm jest religią postmodernistyczną – krzywym zwierciadłem wszystkich religii świata, które są postrzegane jako proste przekazy moralne ubrane w masę „cudacznych” rytuałów.

Postmoderniści nie stronią od nowoczesnych form wyrazu, postrzegając je tylko jako kolejne formy (zob. np. komiks Neila Gaimana – Sandman). Drwią z roli historii, bardzo często przedstawiając w formie żartu fikcyjne wydarzenia, które mogły doprowadzić do powszechnie znanych, rzeczywistych skutków. Chętnie łamią wszystkie granice – nie tylko jedności gatunku ale również np. jedności kręgu kulturowego (stąd w utworze postmodernistycznym bóg Thor może spotkać Robina Goodfelow ze „Snu nocy Letniej”, a polski diabeł może kłócić się z nordyckim elfem). Skutkiem tych założeń programowych wszechobecne w sztuce postmodernistycznej są intertekstualność i ironia.

Jednym z najbardziej znanych współczesnych socjologów postmodernistycznych był Zygmunt Bauman (autor dzieł: Nowoczesność i zagłada, Wieloznaczność nowoczesna, nowoczesność wieloznaczna, Etyka ponowoczesna, Ponowoczesność jako źródło cierpień). Do filozofów postmodernistycznych można zaliczyć takich myślicieli jak Jacques Derrida (autor m.in. dzieł: Marginesy filozofii, Pismo i różnica), Richard Rorty (autor m.in. dzieł: Przygodność, ironia, solidarność, Obiektywność, relatywizm i prawda), Michel Foucault (autor m.in. dzieł: Słowa i rzeczy: archeologia nauk humanistycznych, Archeologia wiedzy, Historia seksualności), Paul Feyerabend (autor m.in. dzieł: Przeciw metodzie, Jak być dobrym empirystą), Jean-François Lyotard (autor m.in. dzieł: Kondycja ponowoczesna: raport o stanie wiedzy, Postmodernizm dla dzieci), Jean Baudrillard (autor m.in. dzieła Symulakry i symulacja). Większość intelektualistów francuskich odpowiedzialnych za teoretyczną inspirację myśli postmodernistycznej pracowało w obrębie paradygmatu marksistowskiego[2].

Krytyka postmodernizmu socjologicznego

Krytyka postmodernizmu socjologicznego wynikała przede wszystkim z całkowitej negacji jaką postawili jego przedstawiciele wobec świata nauki oraz racjonalizmu. Postmoderniści byli i są nazywani zbuntowaną załogą, która maszeruje pod flagą anarchii[3].

Główne zarzuty wobec postmodernizmu socjologicznego:

  • Odrzucenia dorobku nauki i filozofii racjonalnej[4].
  • Zrównanie zasad wszelkich zasad moralnych i kultur[5].
  • Niebezpieczeństwo dla nauki i argumentów racjonalnych, którą stworzył postmodernizm. Nauka nadal będzie postępować, ale jej postrzeganie przez ludzi zostało przez postmodernistów trwale zniekształcone[6].
  • Brak prezentowania recept wobec zdefiniowanych problemów, co powodowało narastanie konfliktów[3].
  • Niejasność i wewnętrzna sprzeczność prezentowanych idei[3].

Wybrana bibliografia

Spojrzenia krytyczne:

Przypisy

  1. ↑ Christopher Butler „Postmodernism. A Very Short Introduction” str. 6. Oxford University Press, 2002.
  2. ↑ Christopher Butler „Postmodernism. A Very Short Introduction” str. 7. Oxford University Press, 2002.
  3. ↑ a b c Edward O. Wilson: Postmodernizm: intelektualna czkawka Zachodu (pol.). W: Postmodernizm: intelektualna czkawka Zachodu [on-line]. Ośrodek Racjonalistyczno-Sceptyczny im. De Voltaire'a, 2003-06-22. s. 2. [dostęp 2022-04-08].Sprawdź autora:1.
  4. ↑ Andrzej Szachaj: Co to jest postmodernizm? (pol.). "Ethos", 1996. s. 16. [dostęp 2022-04-08].Sprawdź autora:1.
  5. ↑ Andrzej Mamajek: Status "prawdy" w postmodernizmie (pol.). Studia Elbląskie, 2009. s. 19. [dostęp 2022-04-08].Sprawdź autora:1.
  6. ↑ Helen Pluckrose: How French “Intellectuals” Ruined the West: Postmodernism and Its Impact, Explained (ang.). Areo Magazine, 27.03.2017. s. 1. [dostęp 2022-04-08].Sprawdź autora:1.

Linki zewnętrzne