Potęgowanie

Potęgowaniedziałanie dwuargumentowe będące uogólnieniem wielokrotnego mnożenia elementu przez siebie. Potęgowany element nazywa się podstawą, zaś liczba czynników w mnożeniu, zapisywana zwykle w indeksie górnym po prawej stronie podstawy[a], nosi nazwę wykładnika. Wynik potęgowania to potęga elementu.

Na przykład:

gdzie podstawą potęgi jest liczba 3, a wykładnikiem liczba 4.

Drugą potęgę nazywa się często kwadratem, a trzecią – sześcianem (zwykle w stosunku do wartości liczbowych, choć nie tylko). Określenia te nawiązują do geometrii, gdyż pole powierzchni kwadratu o boku długości wynosi a objętość sześcianu o tym samym boku jest równa

Potęga naturalna

Niech oraz Potęgę definiuje się jako pomnożenie n takich samych elementów przez siebie, czyli[1]

i czyta się go „ podniesione do -tej potęgi”, „ do -tej potęgi” lub nawet „ do -tej”. W szczególności

(1)

Dodatkowo przyjmuje się

(3)

Z definicji potęgi wynika, iż oraz dla dowolnego

Z definicji wynika też chociaż w niektórych działach matematyki wyrażenie jest traktowane jako niejednoznaczne (patrz oddzielna sekcja).

Potęgę naturalną można zdefiniować indukcyjnie

Definicję tę można wprowadzić w dowolnym monoidzie z mnożeniem może to być mnożenie liczb całkowitych, wymiernych, rzeczywistych czy zespolonych, może to być składanie funkcji określonych na zbiorze.

Dla dowolnych zachodzą własności

(2)

Ponadto dla grupy przemiennej


Potęga całkowita

Niech Definicję potęgowania można rozszerzyć na wykładniki całkowite:

niech wówczas

Z definicji wynika, że dla zachodzi[1]

w szczególności

Definicję można wprowadzić w dowolnej grupie, tzn. od elementu wymaga się, aby był elementem odwracalnym.

Dla zachodzą własności:

(4)

Ponadto dla grupy przemiennej

gdzie oznacza zdefiniowane w grupie dzielenie

Pierwiastek, potęga wymierna

Niech Definicję potęgowania można rozszerzyć na wykładniki wymierne.

Niech oraz

(6)

W szczególności

W powyższych definicjach oznacza arytmetyczny pierwiastek z liczby dodatniej Definicja jest poprawna i jednoznacznie określa potęgę, bowiem istnieje dokładnie jedno rozwiązanie rzeczywiste dodatnie równania

Dla zachodzą własności:

Potęga rzeczywista

Potęgowanie przy różnych podstawach. Kolorem zielonym oznaczono potęgowanie przy podstawie 10, kolorem czerwonym przy podstawie logarytmu naturalnego, a niebieskim przy podstawie 1,7

Dla wykładników wymiernych potęgowanie można było traktować (o ile było wykonalne) jako złożenie potęgowania naturalnego (wielokrotne mnożenie), potęgi o wykładniku -1 (odwracania elementu) i odwrotności potęgi (pierwiastkowania). Definicja potęgowania dodatniej liczby rzeczywistej o wykładniku rzeczywistym jest nieco bardziej zawiła, gdyż liczba niewymierna nie może być uzyskana tą drogą.

Wystarczy jednak w niej uwzględnić, iż liczby rzeczywiste są możliwe do uzyskania jako granice ciągów liczb wymiernych (tzw. ciągi Cauchy’ego). Na podstawie powyższych rozważań zdefiniowana jest potęga dla nieujemnych oraz Jeżeli jest liczbą niewymierną, tzn. to wystarczy skonstruować ciąg liczb wymiernych o granicy w i przyjąć

Z własności granic tak określona potęga niewymierna istnieje i spełnia żądane wcześniej własności (1–6). Potęgę rzeczywistą można też równoważnie zdefiniować jako

W obu przypadkach korzysta się z ciągłości.

Funkcja wykładnicza

Jeżeli to układ równań funkcyjnych (por. (1) i (2)):

definiuje jedyną (wszędzie) ciągłą[b] funkcję gdzie dla której zachodzi

Funkcję nazywa się funkcją wykładniczą o podstawie Z powodu dogodnych własności liczby (podstawy logarytmu naturalnego) przyjęło się definiować funkcję wykładniczą o tej podstawie, a następnie, za pomocą logarytmu naturalnego, definiuje się potęgowanie nieujemnej liczby rzeczywistej o wykładniku rzeczywistym. Jest on o tyle wygodniejszy od poprzedniej definicji, iż łatwo uogólnia się na liczby zespolone, a nawet inne struktury (np. macierze kwadratowe, zob. dalej). Funkcja (elementarna) może być zadana za pomocą szeregu potęgowego

który jest zbieżny dla dowolnego (a nawet ). Zachodzą własności (1–6), a w szczególności definiujące potęgę własności (2–3):

oraz

Dowodzi się również ciągłości i monotoniczności funkcji oraz tego, iż

Mając daną funkcję wykładniczą, definiuje się funkcję logarytmu naturalnego będącą przypadkiem szczególnym funkcji logarytmicznej, jako funkcją odwrotną do [c] dla (stąd również i ona jest ciągła oraz monotoniczna). Następnie definiuje się potęgę wzorem

który czyni zadość wymaganym własnościom potęgi i jest dobrze określony dla oraz

Ujemna podstawa

Równanie nie ma rozwiązań rzeczywistych dla oraz parzystego choć ma jedno dla nieparzystego. W oparciu o ten fakt często rozszerza się definicję pierwiastka (potęgi o wykładniku wymiernym) w następujący sposób: potęga ujemnej liczby rzeczywistej o wykładniku całkowitym jest liczbą rzeczywistą, potęgi o wykładnikach wymiernych, których mianownik jest liczbą nieparzystą, określa się za pomocą pierwiastków. Zasadniczym problemem jest fakt, iż nie istnieje liczba rzeczywista będąca rozwiązaniem równania dlatego definicja potęgi dla wykładnika będącego liczbą parzystą (licznik i mianownik są względnie pierwsze) wymaga użycia jednostki urojonej będącej jednym z rozwiązań wspomnianego równania.

Metoda korzystająca z logarytmów zawodzi, ponieważ dla dowolnej stąd dla liczba nie jest rzeczywista (z drugiej strony można zdefiniować potęgi zespolone liczb ujemnych, wybierając logarytm zespolony z

Do określenia potęgi ujemnej liczby rzeczywistej nie można również skorzystać z metody wykładnika wymiernego, gdyż opiera się ona na ciągłości. Funkcja ma dokładnie jedno rozszerzenie ciągłe z liczb wymiernych w liczby rzeczywiste dla dowolnego lecz okazuje się, że jeżeli to funkcja nie jest ciągła nawet w zbiorze liczb wymiernych, w którym została określona.

Na przykład jeśli to pierwiastkiem -tego stopnia z dla każdej nieparzystej liczby naturalnej jest Niech będzie nieparzystą dodatnią liczbą całkowitą, wówczas dla nieparzystych i dla parzystych. Stąd zbiór liczb wymiernych dla których jest gęsty w zbiorze liczb wymiernych, podobnie zbiór tych dla których co oznacza, że funkcja jest nieciągła w dowolnym punkcie należącym do zbioru liczb wymiernych, w którym została zdefiniowana.

Liczby zespolone

Wykładnik zespolony

Funkcja wykładnicza może być zdefiniowana jako granica ciągu dla dążącego do nieskończoności, stąd jest granicą ciągu W animacji przedstawiono zwiększające się w zakresie od 1 do 100 wartości Wartość jest przedstawiona jako wynik kolejnych mnożeń na płaszczyźnie zespolonej, gdzie ostatni punkt jest właściwą wartością tego ciągu. Można zaobserwować, że ciąg dąży do −1 wraz ze wzrostem Stąd równanie to znane jest jako tożsamość Eulera.

Kluczem do zrozumienia dla rzeczywistych wartości jest interpretacja geometryczna działań na liczbach zespolonych oraz definicja potęg liczby czyli funkcji wykładniczej Niech dany będzie na płaszczyźnie zespolonej trójkąt prostokątny o wierzchołkach Dla dużych wartości jest nieomalże wycinkiem kołowym o rozwartości kąta środkowego równej radianów. Trójkąty podobne dla wszystkich Stąd dla dużych punkt graniczny ciągu jest punktem okręgu jednostkowego, którego kąt liczony od dodatniej osi rzeczywistej wynosi radianów. Współrzędnymi biegunowymi (postacią trygonometryczną) tego punktu są a współrzędnymi prostokątnymi (postacią algebraiczną) para W ten sposób Zależność ta nazywana jest wzorem Eulera i łączy ona algebrę z trygonometrią poprzez liczby zespolone.

Rozwiązaniem równania są całkowite wielokrotności

Ogólniej, jeśli to każde rozwiązanie może być uzyskane przez dodanie całkowitej wielokrotności do

Zespolona funkcja wykładnicza jest zatem funkcją okresową o okresie głównym

Ostatecznie:

Ze wzoru Eulera wynika też, że funkcje trygonometryczne sinusa i cosinusa spełniają zależności:

Przed odkryciem liczb zespolonych funkcje sinusa i cosinusa definiowano geometrycznie, powyższe wzory upraszczają skomplikowane wzory na sumę kątów funkcji trygonometrycznych do prostego wzoru na potęgowanie:

W ten sposób potęgowanie wykładników zespolonych sprowadza wiele problemów trygonometrycznych do zagadnień algebraicznych.

Potęgę oblicza się jako gdzie czynnik rzeczywisty jest modułem, zaś to kierunek (wraz ze zwrotem, nazywany jest argumentem) liczby

Potęga zespolona

Jeżeli jest dodatnią liczbą rzeczywistą, a dowolną liczbą zespoloną, to potęgę definiuje się wzorem

gdzie jest jedynym rozwiązaniem rzeczywistym równania

Jeżeli jest liczbą zespoloną, to napotyka się pewne trudności: definiuje się albo funkcje nieciągłe, albo wielowartościowe. W dziedzinie zespolonej jest funkcją wielowartościową, a różnica między jej wartościami wynosi dla to i funkcja wykładnicza jest określona niejednoznacznie, miewając nieskończoną liczbę wartości.

Niech będzie dowolnie wybraną gałęzią logarytmu wówczas:

czyli moduł wynosi wtedy zaś jej argument przyjmuje dowolną z wartości Potęga będzie miała wartości tylko wtedy, gdy gdzie i względnie pierwsze). Jeżeli to wygodnie jest korzystać ze wzoru de Moivre’a.

Należy tylko pamiętać o dziedzinie potęgowania, przypadku szczególnym i o wieloznaczności potęgowania w liczbach zespolonych. Nieuwzględnienie tych warunków i branie pierwiastka arytmetycznego może doprowadzić do sprzeczności, np.

Funkcja potęgowa

Funkcja wykładnicza zdefiniowana jest przez potęgowanie, gdzie zmienną jest wykładnik, a podstawa jest stałą. Sytuacja odwrotna, w której ustalony jest wykładnik, a podstawa jest zmienna, również jest funkcją potęgową, co można było zaobserwować wyżej (wzór (5)). Określenie funkcji pierwiastkowej, czyli funkcji potęgowej o wykładniku będącym odwrotnością niezerowej liczby całkowitej przebiega identycznie jak wyżej. Problemem znowu staje się zdefiniowanie funkcji o wykładniku niewymiernym, jednak pokonuje się ją analogicznie i dowodzi się wielu jej własności (ciągłość, monotoniczność na przedziałach).

Własności

Potęgowanie nie jest działaniem przemiennym, np. Nie jest także łączne, np. lecz

Złożone potęgowanie, zgodnie z regułami kolejności wykonywania działań, traktuje się jako prawostronnie łączne, np.

Istnienie dwóch funkcji zawierających potęgę jako argument i dwóch funkcji odwrotnych wynika właśnie z nieprzemienności potęgowania. Zachodzą następujące wzory:[1]

Jeżeli mnożenie jest przemienne, to zachodzi również[1]

Jeżeli jest elementem odwracalnym, to[1]

Dla powyższy wzór oznacza:

Jeżeli tak jak i są odwracalne, to[1]

PodstawaWykładnikPotęga
całkowita dodatniacałkowity nieujemnycałkowita dodatnia
całkowitacałkowity nieujemnycałkowita
wymierna dodatniacałkowitywymierna dodatnia
niewymierna dodatniarzeczywistyrzeczywista dodatnia[d]
algebraicznawymiernyalgebraiczna
algebraiczna różna od 0 i 1zespolony, który nie jest liczbą wymiernąprzestępna[e]
przestępnawymierny różny od 0przestępna
rzeczywista dodatniarzeczywistyrzeczywista dodatnia
rzeczywista ujemnarzeczywistyzespolona[f]
zespolonacałkowityzespolona (jednoznaczna)
zespolonawymiernyzespolona (skończenie wiele wartości)
zespolonazespolony niebędący liczbą wymiernązespolona (nieskończenie wiele wartości)

Zero do potęgi zerowej

Wykres czerwone krzywe dają różne granice, gdy dąży do podczas gdy wszystkie zielone krzywe dają w granicy 1.

Większość autorów zgadza się z zamieszczonymi w poniższych listach stwierdzeniami dotyczącymi lecz dochodzą do różnych wniosków, czy definiować wyrażenie czy też nie (zob. następną podsekcję).

W większości przypadków, które nie wykorzystują ciągłości (na przykład ograniczając się wyłącznie do wykładników całkowitych) interpretowanie jako upraszcza wzory i eliminuje konieczność rozważania przypadków szczególnych w twierdzeniach (por. przypadki niżej, które wykorzystują ciągłość). Na przykład:

  • postrzeganie jako iloczynu pustego zer sugeruje wartość równą
  • interpretacją kombinatoryczną jest liczba pustych krotek elementów zbioru pustego: istnieje dokładnie jedna pusta krotka;
  • równoważnie interpretacją teoriomnogościową jest liczba funkcji ze zbioru pustego w zbiór pusty: istnieje dokładnie jedna taka funkcja – funkcja pusta[2];
  • znacząco upraszcza teorię wielomianów i szeregów potęgowych dzięki temu, iż wyraz wolny może być zapisany jako dla dowolnego np.
    • wzór na współczynniki iloczynu wielomianów straciłby na prostocie, gdyby wyrazy wolne musiałyby być traktowane oddzielnie;
    • dla dzielników zera (elementów pierścieni spełniających ale ) z własności potęgowania otrzymuje się
    • tożsamości postaci i nie są poprawne dla jeśli
    • twierdzenie o dwumianie nie jest poprawne dla jeżeli [3];
  • w rachunku różniczkowym wzór na różniczkę jednomianu nie jest poprawny dla w punkcie gdy

Z drugiej strony musi być uważane za wyrażenie nieoznaczone w kontekstach, gdzie wykładnik zmienia się w sposób ciągły:

  • jeżeli i są funkcjami o wartościach rzeczywistych zbiegającymi do (gdy zbiega do liczby rzeczywistej bądź ), gdzie to funkcja nie musi zbiegać do Rzeczywiście, w zależności od i granica może być dowolną nieujemną liczbą rzeczywistą bądź albo może być nieokreślona. Granice zawierające operacje algebraiczne mogą być często wyznaczone przez zamianę podwyrażeń ich granicami; jeśli wyrażenie wynikowe nie określa oryginalnej granicy, to wyrażenie nazywa się nieoznaczonym (ma postać nieoznaczoną)[4]
Przykładowo funkcje niżej są postaci gdzie dla (zob. granica jednostronna), ale ich granice nie są równe:
Tak więc jest wyrażeniem nieoznaczonym. Takie zachowanie pokazuje, że funkcja dwóch zmiennych choć jest ciągłą na zbiorze nie może być rozszerzona do funkcji ciągłej na dowolnym zbiorze zawierającym nie ważne jak zdefiniuje się [5].
  • Funkcja jest określona dla niezerowych liczb zespolonych przez wybranie gałęzi i przyjęcie ponieważ nie ma gałęzi zdefiniowanej w tylko w otoczeniu zera[6]. Nie istnieje funkcja holomorficzna określona w otoczeniu zera, która byłaby zgodna z dla wszystkich dodatnich liczb rzeczywistych

Historia różnych punktów widzenia

Różni autorzy interpretują powyższą sytuację na różne sposoby:

  • Niektórzy argumentują, że najlepsza wartość zależy od kontekstu, przez co zdefiniowanie jej raz na zawsze jest problematyczne[7]. Zgodnie z przekonaniami Bensona (1999), „The choice whether to define is based on convenience, not on correctness.[8] (Wybór czy definiować jest podyktowany wygodą, a nie poprawnością).
  • Inni twierdzą, że jest równe Zgodnie ze s. 408 pracy Knutha (1992), „[it] has to be ” (musi być równa ), choć kontynuuje on: „Cauchy had good reason to consider as an undefined limiting form” (Cauchy miał dobry powód, by uważać za nieokreśloną postać graniczną) oraz „in this much stronger sense, the value of is less defined than, say, the value of ” (w tym dużo silniejszym sensie wartość jest słabiej określona, niż powiedzmy wartość ; wyróżnienia oryginalne)[9]

Debata trwa od przynajmniej początków XVII wieku. Wówczas większość matematyków zgadzała się z tym, że jednak w 1821 Cauchy[10] umieścił wraz z wyrażeniami postaci w tablicy wyrażeń nieoznaczonych. W latach 30. XIX wieku Libri[11][12] opublikował nieprzekonujący dowód, iż w czym wsparł go Möbius[13] błędnie twierdząc, że jeżeli Komentator, który podpisał się wyłącznie literą „S” podał kontrprzykład (który może być uzyskany z jednego z powyższych przykładów, przyjmując ), który uciszył na jakiś czas debatę z oczywistym wnioskiem, iż nie powinno być definiowane. Więcej szczegółów można znaleźć w pracy Knutha (1992)[9].

Języki programowania i kalkulatory

Wśród języków programowania komputerów, które przypisują wartość [14], można wymienić bc, Common Lisp, Haskell, J, Java, JavaScript, LISP, MATLAB, ML, Perl, PHP, Python, R, Ruby, Scheme czy SQL. W .NET Framework metoda System.Math.Pow traktuje jak

Wśród aplikacji arkuszy kalkulacyjnych Microsoft Excel generuje błąd przy próbie wyznaczenia podczas gdy OpenOffice.org w wersji 3 zwraca Google Docs Spreadsheet również zwraca

Kalkulator systemu Microsoft Windows, Wyszukiwarka Google[15], Derive oraz PARI/GP obliczają równe

Maple upraszcza do zaś do nawet, gdy nie nałożono żadnych ograniczeń na (uproszczenia te są poprawne tylko dla ), z kolei ma wartość

Mathematica upraszcza do nawet, gdy brak ograniczeń dla Nie upraszcza jednak i przyjmuje, iż jest symbolem nieoznaczonym.

Sage upraszcza do nawet, jeżeli nie ograniczono w żaden sposób Nie upraszcza i przyjmuje, że ma wartość

Kalkulatory TI-83 Plus i TI-84 zwracają błąd dziedziny (Domain Error) podczas rozwiązywania lecz TI-89 zwraca TI-89 Titanium zwraca wartość undef.

Notacja

Jak wspomniano na początku, potęgowanie zapisuje się zwykle, umieszczając wykładnik w indeksie górnym za podstawą, np. Gdy jednak ze względów technicznych nie można użyć indeksu górnego stosuje się często zapisy lub

W przypadku, gdy podstawą potęgi jest liczba (podstawa logarytmu naturalnego), to zamiast zapisu stosuje się często zapis (pomijając niekiedy nawiasy), gdyż dla liczb rzeczywistych potęgi liczby pokrywają się z wartościami funkcji

Funkcje

Choć zapis dla może oznaczać czyli potęgę obrazu (patrz niżej), to jednak jeśli przeciwdziedzina funkcji zawiera się w jej dziedzinie, to zapis oznacza zwykle -krotne złożenie funkcji samej ze sobą, czyli jej -tą iterację, tzn.

lub dokładniej

Wtedy w szczególności, oznacza funkcję odwrotną do funkcji oznaczeniem tym zapisuje się również przeciwobraz funkcji. Ujemny, różny od -1, indeks górny oznacza już zwykle potęgę obrazu.

W przypadku funkcji trygonometrycznych i hiperbolicznych przyjęła się konwencja według której oznacza dla oraz Podobna umowa obowiązuje w przypadku logarytmu:

Z kolei podobny zapis oznacza najczęściej -tą pochodną funkcji.

Programowanie

Niżej znajdują się oznaczenia potęgowania stosowane w niektórych językach programowania:

Choć w języku (Turbo) Pascal nie ma standardowej funkcji potęgowania, można ją zdefiniować następująco:

function power(x, y : real) : real;
begin
   power := exp(ln(abs(x))*y);
end;

Uogólnienia

Macierze

Potęgę naturalną, a nawet całkowitą, łatwo zdefiniować dla macierzy kwadratowych, naśladując powyższe obserwacje: jest to wielokrotne mnożenie dla wykładników dodatnich i odwracanie dla wykładników ujemnych. Podniesienie dowolnej macierzy do potęgi zerowej to zgodnie z oczekiwaniami macierz jednostkowa.

Dla macierzy kwadratowych można określić funkcję wzorem

Tak jak dla liczby rzeczywistych czy zespolonych, szereg ten jest zawsze zbieżny. Obliczanie funkcji wykładniczej macierzy ma zastosowanie przy rozwiązywaniu równań różniczkowych liniowych.

Dla macierzy diagonalnych wystarczy obliczyć wartości na przekątnej: jeżeli

to

Jeżeli i jest diagonalna, to:

Dla macierzy nilpotentnej wartość można obliczyć bezpośrednio z rozwinięcia na szereg potęgowy, gdyż zawiera on tylko skończenie wiele wyrazów:

jeśli

Zbiory i liczby kardynalne

Zapis gdzie jest zbiorem, a liczbą naturalną oznacza najczęściej -krotny iloczyn kartezjański zbioru

Zapis gdzie i są zbiorami, oznacza zbiór wszystkich funkcji o dziedzinie i przeciwdziedzinie Zastępując zbiory ich mocami, otrzymuje się definicje potęgowania liczb kardynalnych.

Wielokrotne potęgowanie

Zastosowania

Potęgi liczby 10 to liczby kończące się pewną liczbą zer. Dla skrócenia ich zapisu stosuje się tzw. przedrostki układu SI, w szczególności w notacji naukowej do zapisywania wielkich liczb i wielkości fizycznych.

Z racji konstrukcji współczesnych komputerów w informatyce często spotyka się potęgi liczby 2. Na przykład jest liczbą możliwych wartości zmiennej składającej się z bitów (każdy bit może mieć wartość 0 lub 1, razem jest ich ). Z tego powodu zwykle operuje się też wielokrotnościami liczby 2 (bądź jej pewnej potęgi). Osiem bitów tworzy oktet (lub bajt), szesnaście – słowo. Większe wartości również są wielokrotnościami liczby 2, nie zaś 10, jak wskazywałyby ich nazwy, np. kilobajt to 1 024, a nie 1 000 bajtów (Dla odróżnienia tych wielkości opracowano tzw. przedrostki dwójkowe).

Funkcji wykładnicza czyli funkcja wykładnicza o podstawie jest szeroko stosowana w matematyce, pojawiając się szczególnie często w analizie matematycznej czy rachunku prawdopodobieństwa.

Potęgowanie modulo jest używane w kryptografii, np. w algorytmie RSA.

Algorytmika

Złożoność obliczeniowa naiwnego algorytmu potęgowania (zob. wzór po (2)) wynosi Istnieje znacznie szybszy algorytm, nazywany algorytmem szybkiego potęgowania, korzystający z metody dziel i zwyciężaj, którego złożoność obliczeniowa jest rzędu

Historia

Współczesny symbol potęgowania został wprowadzony przez Kartezjusza w dziele Geometria[16]. Oprócz współczesnej notacji Kartezjusz używał także zapisu wykładnika dokładnie nad wyrażeniem, które podnosił do potęgi[16].

Dawniej stosowano nazwy potęg oparte na kwadracie i sześcianie[17]:

PotęgaNazwa arabskaNazwa Diofantosa
aRadix (pierwiastek)Latus (flanka)/Radix
a2Quadratum (kwadrat)Quadratum
a3Cubus (sześcian)Cubus
a4Quadratoquadratum/BiquadratumQuadratoquadratum
a5Surdesolidum (głucha bryła)Quadratocubus
a6Quadratum cubiCubobubus
a7Surdesolidum secundumQuadratoquadratocubus
a8Quadrati quadrati quadratumQuadratocubocubus
a9Cubus cubiCubocubocubus
a10Quadratum surdesolidi
a11Surdesolidum tertium

Zobacz też

Uwagi

  1. Zapis potęgowania przy użyciu indeksu górnego wprowadził Kartezjusz w XVII wieku.
  2. Lub: jedyną mierzalną w sensie Lebesgue’a.
  3. Można też przyjąć inną definicję, np.
  4. Liczba niewymierna podniesiona do potęgi niewymiernej może dać w wyniku liczbę wymierną, np. może być wymierna, jeśli nie jest, to na mocy twierdzenia Gelfonda-Schneidera wymierna jest liczba
  5. Zob. twierdzenie Gelfonda-Schneidera.
  6. Potęga ujemnej liczby rzeczywistej wymaga osobnego potraktowania.
    Potęgę w ogólnym przypadku należy traktować jako Jednak gdy wykładnik jest wymierny i jego mianownik jest nieparzysty można napisać gdzie pierwiastek jest pierwiastkiem arytmetycznym. Obejmuje to także wykładniki całkowite.
    W przeciwnym wypadku potęga nie jest liczbą rzeczywistą. Dla wykładników postaci można przyjąć:
    Zauważmy, że ta potęga ma dwie wartości (tworzą one wraz z pozostałymi pierwiastek algebraiczny).

Przypisy

  1. a b c d e f Wybrane wzory matematyczne, Warszawa: Centralna Komisja Egzaminacyjna, 2015, s. 1, ISBN 978-83-940902-1-0.
  2. N. Bourbaki, Elements of Mathematics, Theory of Sets, Springer-Verlag, 2004, III. § 3.5.
  3. „Some textbooks leave the quantity undefined, because the functions and have different limiting values when decreases to But this is a mistake. We must define for all if the binomial theorem is to be valid when and/or The binomial theorem is too important to be arbitrarily restricted! By contrast, the function is quite unimportant” (Niektóre podręczniki pozostawiają wielkość niezdefiniowaną, ponieważ funkcje i mają inne wartości w granicy dla malejącego do Jest to jednak błąd. Musimy zdefiniować dla wszystkich jeżeli twierdzenie o dwumianie ma być poprawne dla czy Twierdzenie o dwumianie jest zbyt ważne, by było jakkolwiek ograniczane! Z drugiej strony funkcja jest dość mało ważna)Binomial coefficients. W: Ronald Graham, Donald Knuth, Oren Patashnik: Matematyka konkretna. Wyd. pierwsze. Addison Wesley Longman Publishing Co, 1989-01-05, s. 162. ISBN 0-201-14236-8.
  4. S.C. Malik, Savita Arora: Mathematical Analysis. New York: Wiley, 1992, s. 223. ISBN 978-8122403237. Cytat: In general the limit of when in case the limits of both the functions exist is equal to the limit of the numerator divided by the denominator. But what happens when both limits are zero? The division then becomes meaningless. A case like this is known as an indeterminate form. Other such forms are and (W ogólności granica dla w przypadku, gdy granice obu funkcji są równe granicy licznika podzielonego przez mianownik. Co dzieje się, gdy obie granice są zerowe? Dzielenie traci wtedy sens. Każdy przypadek podobny do poprzedniego nazywa się postacią nieoznaczoną. Innymi postaciami tego typu są oraz ).
  5. L.J. Paige. A note on indeterminate forms. „American Mathematical Monthly”. 61 (3), s. 189–190, marzec 1954. DOI: 10.2307/2307224. 
  6. (…) Let’s start at Here is undefined.” (Zacznijmy od jest tutaj nieokreślone.”) Mark D. Meyerson, The Xx Spindle, „Mathematics Magazine” 69, nr 3 (czerwiec 1996), s. 198–206.
  7. Wśród przykładów można wymienić Edwardsa i Penny’ego (1994). Calculus, wyd. IV, Prentice-Hall, s. 466 oraz Keedy’ego, Bittingera i Smitha (1982). Algebra Two. Addison-Wesley, s. 32.
  8. Donald C. Benson, The Moment of Proof: Mathematical Epiphanies. New York Oxford University Press (UK), 1999. ISBN 978-0-19-511721-9.
  9. a b Donald E. Knuth, Two notes on notation, „Amer. Math. Monthly” 99 nr 5 (maj 1992), s. 403–422.
  10. Augustin-Louis Cauchy, Cours d’Analyse de l’École Royale Polytechnique (1821). W jego Oeuvres Complètes, seria 2, tom 3.
  11. Guillaume Libri, Note sur les valeurs de la fonction 00x, „Journal für die reine und angewandte Mathematik” 6 (1830), 67–72.
  12. Guillaume Libri, Mémoire sur les fonctions discontinues, „Journal für die reine und angewandte Mathematik” 10 (1833), 303–316.
  13. A.F. Möbius, Beweis der Gleichung nach J.F. Pfaff, „Journal für die reine und angewandte Mathematik” 12 (1834), 134–136.
  14. For example, see John Benito, Rationale for International Standard – Programming Languages – C, 2003, s. 182.
  15. 0^0 – Recherche Google, www.google.co.uk [dostęp 2017-11-26] (fr.).
  16. a b Kartezjusz, Geometria, tłumaczenie i komentarz: Piotr Błaszczyk, Kazimierz Mrówka, TAiWPN Uniwersitas, Kraków 2015, ISBN 978-83-242-2759-4, s. 15.
  17. Christian Wolff: Elementa matheseos universae. 1742.

Media użyte na tej stronie

X^y.png
(c) Sam Derbyshire, CC-BY-SA-3.0
3D plot of z = abs(x)y showing how different limits are reached along different curves approaching (0,0).
ExpIPi.gif
This is a demonstration that Exp(i*Pi)=-1 (called Euler's formula, or Euler's identity). It uses the formula (1+z/N)^N --> Exp(z) (as N increases). The Nth power is displayed as a repeated multiplication in the complex plane. As N increases, you can see that the final result (the last point) approaches -1, the actual value of Exp(i*pi).
Exponentials.svg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0