Potaż

Potaż

Kawałki surowego potażu
Właściwości chemiczne i fizyczne
Skład chemiczny	zanieczyszczony K2CO3 węglan potasu

Potaż (historyczna, regionalna pisownia również potasz od niderl. Pottasche, garnek + popiół) – zanieczyszczona postać węglanu potasu K₂CO₃, rozpuszczalna w wodzie część popiołu pochodzącego ze spalania węgla drzewnego, zawierająca również zmienne ilości innych związków potasu. Nazwa „potaż” bywa używana na określenie dowolnego minerału zawierającego potas, zwłaszcza w krajach anglojęzycznych (potash^[1]).

Etymologia

Określenie pochodzi od średniowiecznego niderlandzkiego słowa Pottasche, nawiązującego do sposobu otrzymywania substancji w żelaznych naczyniach. Nazwa przyjęła się szeroko w językach europejskich, np. niem. Pottasche, ang. potash, franc. potasse, hiszp. potasa, szwed. pottaska, fin. potaska, ros. поташ (potasz), czes. potaš, lit. potašas, łot. potašs^[2].

Historia

Zastosowanie popiołu uzyskanego z roślin jako nawozu jest znane od czasów antycznych. Polska była dość długo eksporterem potażu. Szczyt produkcji potażu w Polsce osiągnięto w XVII i XVIII w.^[3] Polscy specjaliści od wytwarzania potażu byli tak cenieni, że z inicjatywy kapitana Johna Smitha zostali sprowadzeni przez kolonistów angielskich do Ameryki. 1 października 1608 roku grupa polskich rzemieślników, specjalistów produkcji mydła, potażu oraz szkła przybyła do pierwszej osady kolonistów angielskich w Ameryce Północnej o nazwie Jamestown na brytyjskim statku „Mary and Margaret” i założyła pierwsze na amerykańskim kontynencie manufaktury produkcyjne^[4]. Rzemieślnicy wytwarzający potaż byli więc protoplastami obecnej amerykańskiej Polonii. Istotne znaczenie produkcji potażu dla gospodarki Rzeczypospolitej poeta Ignacy Krasicki tak ujął nawet w jednej ze swoich fraszek:

„Gdyby nie było potażu
Nie byłoby ekwipażu;
Skarb to nie dość wielbiony
Z popiołów mamy galony.” –
Ignacy Krasicki (1735 – 1801)^[5]

Manufakturowy zakład wyrobu potażu to potasznia, potażnia lub potażarnia. W Polsce istnieje wiele nazw geograficznych, których etymologia najpewniej związana jest z wytwórstwem potażu (potaszu): Potasznia, Potaszniki, Potasze, Potażnia, Potażniki.

Wytwarzaniem potażu zajmowali się także budnicy.

Sposób produkcji

Potaż produkowano z popiołu pochodzącego ze spalania drewna i węgla drzewnego^[3], a także przez wypalanie skał o znacznym stężeniu soli potasu. Potaż był od starożytności powszechnie stosowany przy produkcji mydła, szkła, wyrobów ceramicznych, bielenia tkanin oraz jako nawóz.

Z potażu, w procesie kaustyfikacji, wytwarzany był potaż kaustyczny (potaż żrący), zawierający głównie wodorotlenek potasu.

Zastosowanie

• nawóz potasowy
• jako dodatek przy produkcji szkła
• w produkcji mydeł w płynie i pastach
• w produkcji szkła potasowego
• w produkcji farb
• w produkcji wywoływaczy fotograficznych
• w laboratoriach, jako środek suszący
• w piekarnictwie
• w konserwacji kakao
• jako regulator kwasowości w przemyśle spożywczym (E501)
• przy szybkim suszeniu rodzynek. Poprzez usunięcie za pomocą potażu naturalnej powłoki woskowej na winogronach, wyparowuje z nich szybciej woda.
• jako produkt wyjściowy innych związków potasu
• jako środek izolujący odlew od formy w rzeźbiarstwie przy odlewach gipsowych
• w ogniwach paliwowych ze stopionym węglanem
• jako dodatek umożliwiający zażycie niektórych narkotyków

Przypisy