Potok (województwo podkarpackie)

Ten artykuł od 2010-04 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do wiarygodnych źródeł. (Dodanie listy źródeł bibliograficznych lub linków zewnętrznych nie jest wystarczające). Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Potok

wieś
Kościół parafialny
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	krośnieński
Gmina	Jedlicze
Liczba ludności (2019)	1749[1]
Strefa numeracyjna	13
Kod pocztowy	38-400[2]
Tablice rejestracyjne	RKR
SIMC	0353780
Położenie na mapie gminy Jedlicze Potok
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Potok
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Potok
Położenie na mapie powiatu krośnieńskiego Potok
49°43′24″N 21°41′12″E/49,723333 21,686667

Potok – wieś w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie krośnieńskim, w gminie Jedlicze^[3][4].

Jest to duża podmiejska miejscowość, leżąca przy drodze Krosno – Jasło, od wschodu granicząca z dzielnicą Krosna Turaszówką. Miejscowość o obszarze 750 ha liczy ponad 460 numerów i zamieszkana jest przez ok. 1800 osób. W miejscowości znajduje się Dom Ludowy, Kopalnia Ropy Naftowej „Potok”, Oddział Geriatryczno-Rehabilitacyjny Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w Krośnie, Zakłady Remontowe Służby Zdrowia i Zespół Szkół. Na gruntach Potoka znajdują się też znane od dawna wody mineralne, solanki jodowo-bromowe i wody siarczkowe. Teren dzisiejszego Potoka zamieszkany był już w czasach starożytnych. Świadczą o tym trzy odkrycia archeologiczne. Odkryte tu znaleziska pochodzą z okresu epoki brązu i wczesnego średniowiecza. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie krośnieńskim. Na wschód i północ od miejscowości znajdują się nieduże kompleksy leśne. Wśród występujących tu pagórków liczne szyby wydobywcze ropy naftowej. Świadczą one o ponad wiekowej już historii przemysłu naftowego na tym terenie. Liczne maszty, trójnogi, kiwony, sterczące wśród pól i lasów, stanowią charakterystyczny rys w miejscowym krajobrazie.

Integralne części wsi

Historia Potoka

W roku 1390, król Władysław II Jagiełło, pismem datowanym w Skokach, w święto Franciszka (5 X), podjął decyzję o przeniesieniu Czadorowi z Potoka wsi Prochnya, Wuzne, Babice, Slunki, Minussiznow, Lustscha, Domaradz in Sandomiriensi, Sadowe, Potok et Blynow, z prawa polskiego na magdeburskie. Decyzja tegoż króla została zatwierdzona w Krakowie w wigilię Tomasza apostoła (20 X) na prośbę Stanisława Procheńskiego z rodu Gryfitów. Żył tu też Gryfita Czador z Potoka, który pismem datowanym na < ... quarta feria post festum Pasche sub anno Domini millesimo ccc nonagesimo secundo > (w środę po święcie Paschy – 17 kwietnia 1392) powierzył swemu zaufanemu Mikołajowi Besseger ulepszenie dziedzictwa (stanu posiadania) we wsi Lutcza nad rzeką Stobnycza.

Historyczny Potok swoimi początkami w dokumentach sięga 1415 roku, chociaż wcześniej, w XIV w. istniał tu na pagórku zamek obronny wraz z osadą. W początkach XV stulecia prawdopodobnie była tu druga faza osadnictwa na prawie magdeburskim. W tym czasie miejscowość stanowiła własność Mikołaja syna Zawiszy z Łęk. Końcem XV i początkiem XVI stulecia (ok. 1581 roku),miejscowość stanowiła dziedzictwo Jana Giebultowskiego z Koziegłów herbu Lis (z zamku Mirów dziedzic zamku i miasta Koziegłowy), a w drugiej połowie XVI wieku rodziny Lubomirskich. Jan Jędrzejowski (którego nagrobek jest w świątyni franciszkańskiej w Krośnie), w roku 1590, figuruje w aktach, jako dziedzic wsi Potok. Ten właściciel zmarł bezpotomnie, a spadkobiercami wsi, zostali bracia jego stryjeczni, Wojciech, Bartłomiej i Maciej Jędrzejowscy. W 1602 roku skarżyli oni Jadwigę ze Stadnickich Tarłową, chorążynę sandomierska, o zwrot wsi Potoka, którą ona gwałtem zajęła. Tarłowa utrzymała się jednak w posiadaniu Potoka i przekazała go w spadku swej córce Jadwidze, żonie Jerzego Mniszcha – ojcu carowej Maryny.

Orszak weselny Maryny Mniszech (po zawartym z przebywającym wtedy w Moskwie carem Dymitrem Samozwańcem, ślubie per procura – w Krakowie 22 września 1605 roku), zatrzymał się w Potoku, a potem udał się przez Krosno do Sambora.

W tych czasach miejscowość była dobrze zagospodarowana. Miała dwór Mniszchów, folwark, karczmę, stawy, las i obszerne łąki. Były też dwa warsztaty rzemieślnicze. Gospodarowało tu 36 kmieci, nie licząc zagrodników i komorników.

Kaplica Oświęcimów w Krośnie

W XVII wieku Jerzy Mniszech w testamencie zapisał Potok Florianowi Oświęcimowi z Kunowy na Siedliskach Oświęcimowi. W 1613 roku, czyli po śmierci Jerzego Mniszcha, dziedzicami wsi byli Oświęcimowie z Kunowej. Między innymi dziedzicem był Florian Oświęcim, który osiadł w Potoku, ojciec Stanisława Oświęcima – dworzanina i posła króla Władysława IV oraz brata Anny. Po 1614 roku, rodzice – Florian i Regina, przenieśli się do majątku Potok. Miejscowość tą Stanisław później otrzymał w spadku wraz z Turaszówką i powrócił do Potoka, u schyłku życia, jako do ulubionego miejsca swojego pobytu. Miał on przyrodnią siostrę Annę, która tu mieszkała. Z tym przyrodnim rodzeństwem, pochowanym w krośnieńskim kościele Franciszkanów, tzw. kaplicy Oświęcimów, związanych jest wiele legend. Według legendy w 1656 roku przybywał w Potoku, zaprzyjaźniony na dworze królewskim ze Stanisławem Oświęcimem, św. Andrzej Bobola (którego w XX w. wybrano patronem parafii).

Miejscowość była wielokrotnie niszczona przez obce wojska w XVII i XIII stuleciu. Najbardziej dotknął ją najazd Rakoczego, 16 marca 1657 roku. Nie zdołał Potoku odbudować Stanisław Oświęcim, ponieważ zmarł we wrześniu 1657 roku.

W XVIII i XIX wieku wieś należała do rodziny Stojowskich. Już wówczas znane były występujące na jej terenie naturalne wypływy ropy naftowej i gazu ziemnego. W 1786 roku Ewaryst Andrzej, hr. Kuropatnicki w swym „Opisaniu królestw Galicyi i Lodomerii” podawał: Potok. Wieś Jordanów Stojowskich; sławna źródłem mineralnej wody, które się od zapalonej świecy zapala i dopóty gore, dopóki piany staje, zawsze wre^[5].

W latach poprzedzających Wiosnę Ludów Adam Stojowski, dziedzic Potoka, Jedlicza i Chlebnej, wspierał działalność emisariuszy Edwarda Dembowskiego w 1848 roku, wchodząc w skład Rady Narodowej Obwodu Krośnieńskiego. Był też jednym z organizatorów Gwardii Narodowej, do której tłumnie garnęła młodzież szlachecka i mieszczańska.

W drugiej połowie XIX wieku, na skutek rozwoju przemysłu naftowego w okolicy, nastąpiło ożywienie gospodarcze w Potoku. Powstały tu w 1891 roku kopalnie ropy naftowej. Wydobywano tu 100 ton ropy na dobę. W sąsiedniej Jaszczwi Jordan Stojowski (s. Adama) również dokonywał odwiertów w celu w poszukiwaniu ropy naftowej. Wtedy to rozpoczął się dynamiczny rozwój miejscowości, związany z pracami poszukiwawczymi za ropą naftową. Okres rozwoju przypadł na ostatnie dziesięciolecia ubiegłego wieku. W Potoku wierciły wówczas za ropą następujące firmy: Hannowersko – Galicyjskie Gwarectwo Naftowe, Bergheim et. Mac Garvey, Perkins, Klobassa-Zrencki, firma Sroczyński i Mikulski, Franciszek Perzyński i Józef Wiktor. Okres największego wydobycia przypadła na lata dziewięćdziesiąte XIX w.

Cmentarz wojenny

W czasie I wojny światowej 6–8 maja 1915 austriacka 12 dywizja piechoty atakowała tu linię Jaszczew–Potok, odnosząc zwycięstwo nad wojskami rosyjskimi i otwierając drogę do Krosna. W lesie na Wapiance znajduje się cmentarz ofiar tamtej bitwy.

Na przełomie ubiegłego i obecnego stulecia Potok liczył 670 mieszkańców, a po włączeniu do gminy Jedlicze w 1934 roku 1330.

Po II wojnie znacznie zmieniło się oblicze miejscowości. Pobudowano tu liczne nowe domy i osiedla.

Związani z Potokiem

• Jan Giebułtowski z Koziegłów, herbu Lis – najstarszy syn rycerza – właściciela z zamku w Mirów Jan I, odziedziczył zamek i miasto Koziegłowy w 1470 roku, oraz Potok.
• Jan Jędrzejowski (1550–1597) – herbu Jastrzębiec, dow. oddziału rycerskiego.
• Jerzy Mniszech – ojciec carowej Maryny Mniszchówny, bohater wyprawy na Moskwę.
• Lubomirscy
• Stanisław Oświęcim – dworzanin królewski, o którym powstały legendy.
• Jan Hempel – generał, zginął śmiercią samobójczą w czasie polowania w Potoku 22 września 1932 roku. Podejrzewano też wypadek albo zabójstwo.
• Maria Łozińska-Hempel – ur. w Potoku, przyjaźniła się z W. Kossakiem, Witkacym, K. Szymanowskim, autorka Z łańcucha wspomnień i okolicznościowych wierszy, m.in. poświęconych Łukasiewiczowi i Julii Krzyżanowskiej, śpiewaczce, żonie pisarza Jerzego Kossowskiego.
• Florentyna Madejewska – ps. „Antonina”, „Łukaszowa”, łączniczka AK, z d. Buszyńska. Ur. w 1897 roku w Potoku w rodzinie nafciarzy, przybyłych z Kanady. Zamordowana przez Niemców w Warzycach w 1944 roku za pomoc jasielskim więźniom. Honorowa Obywatelka Jasła.
• Stanisław Magura – żołnierz AK „Drzazga” „Paw”, ur. w 1922 roku w Potoku, syn Jana Bronisława i Stanisławy z domu Blachaczek. Dzieciństwie spędził w Potoku do 1929.
• Jan Magura – „Koliber”, „Pirat” (brat bliźniaczy Stanisława) – harcerz i żołnierz AK,
• Piotr Stańczak – polski geolog, zamordowany przez talibów w Pakistanie. Urodzony w Potoku.
• Jan Szczepanik – nauczyciel w Potoku, zwany polski Edisonem, wynalazca

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Potok, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 869 .