Potwora buczynówka

Potwora buczynówka
Stauropus fagi
(Linnaeus, 1758)
Ilustracja
Samiec
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Gromada

owady

Rząd

motyle

Podrząd

Glossata

Rodzina

garbatkowate

Podrodzina

Notodontinae

Plemię

Dicranurini

Rodzaj

potwora

Gatunek

potwora buczynówka

Synonimy
  • Phalaena fagi Linnaeus, 1758

Potwora buczynówka[1][2][3], widłogonka bukówka[3] (Stauropus fagi) – gatunek motyla z rodziny garbatkowatych. Zamieszkuje Palearktykę, od Półwyspu Iberyjskiego po Wyspy Japońskie. Gąsienice żerują na drzewach liściastych. Osobniki dorosłe aktywne nocą.

Taksonomia

Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1758 roku przez Karola Linneusza na łamach dziesiątego wydania Systema Naturae pod nazwą Phalaena fagi[4][5]. Współcześnie jest gatunkiem typowym rodzaju Stauropus, w którym to umieścił go w 1812 roku Ernst Friedrich Germar[5]. W obrębie tego gatunku wyróżnia się dwa podgatunki[5]:

  • Stauropus fagi fagi (Linnaeus, 1758)
  • Stauropus fagi persimilis Butler, 1879

Morfologia

Owad dorosły

Imago w spoczynku
Jak wyżej, widok z boku

Motyl o krępym ciele[6] i rozpiętości skrzydeł sięgającej od 58 do 65[1] lub 70 mm[7]. Głowa jest zaopatrzona w łyse oczy złożone, uwstecznioną ssawkę i krótkie głaszczki, natomiast pozbawiona jest przyoczek. Czułki nie przekraczają połowy długości przedniego skrzydła, u samca są obustronnie grzebykowane, zaś u samicy cienkie i ząbkowane. Owłosienie głowy, tułowia i odwłoka jest gęste i wełniste, najobfitsze na spodniej stronie[6]. Skrzydło przedniej pary jest długie i wąskie[6][7], osiąga od 23 do 25 mm u samca i od 25 do 30 mm u samicy[6]. Tło przedniego skrzydła jest barwy szarobrązowej lub ciemnoszarej, czasem z odcieniem oliwkowym[7][6], przy nasadzie rozjaśnione[1][6]. Pole środkowe obwiedzione jest czarnymi prążkami na żółtawym tle[6]. Wzdłuż zewnętrznego brzegu skrzydła rozmieszczone są czarne kropki z jasnymi obrzeżeniami po stronie wewnętrznej[7][6]. Ponadto występują białawe przepaski zębate[1]. Skrzydło tylnej pary jest małe i okrągławe[7][6][1]. Tło ma taką barwę jak w skrzydle przednim, ale u nasady jest wyraźnie rozjaśnione, a w części zewnętrznej trochę przyciemnione[6]. Jasna przepaska na tym tle widoczna jest tylko w części przedniej tylnego skrzydła[1]. Strzępina obu par skrzydeł jest jasna[7][6]. Tylne odnóża mają jedną parę ostróg na goleniach. Długi i równomiernie ku tyłowi zwężony odwłok wieńczą kępki popielatych włosków[6].

Stadia rozwojowe

Gąsienica
Trzecie stadium gąsienicy

Jaja mają kształt spłaszczony grzbietowo-brzusznie z głęboko zapadniętą częścią mikropylową. Osiągają od 1,6 do 1,8 mm średnicy. Nie są przykrywane łuskami z odwłoka samicy. Ubarwienie mają początkowo białe z odcieniem jasnozielonym, jednak przed wykluciem gąsienicy zmieniają barwę na jasnofioletową i błyszczącą. Powierzchnia chorionu pokryta jest dołeczkami o kształcie różniącym się w zależności od części jaja[8].

Gąsienice upodobnione są do mrówek[3]. Ubarwione bywają czarnofioletowo, czekoladowo, rudobrązowo czy jasnożółtawobrązowo. Oskórek przez większość trwania stadium jest gładki i połyskujący, jednak po ostatniej wylince matowieje[2]. Głowę mają dużą. Odnóża są wydłużone. Segmenty od czwartego do siódmego zaopatrzone są w wyniesione garbki. Ostatni, analny segment odwłoka jest silnie powiększony i nabrzmiały. Zaopatrzony jest w parę długich i cienkich wyrostków. W razie zaniepokojenia unoszony jest do góry[9].

Ekologia i występowanie

Owad ten zasiedla przede wszystkim buczyny[2], rzadziej inne lasy liściaste i mieszane[6][1]. Gąsienice aktywne są od czerwca do września. Są foliofagami żerującymi na liściach brzóz, buków, dębów, głogów, grabów, jabłoni, leszczyn, lip, jarzębu pospolitego, olszy japońskiej, topoli Populus davidiana oraz wierzb[1][5]. Wyrośnięta gąsienica konstruuje między liśćmi na roślinie lub na ziemi cienki, ale mocny, jasnobrązowo zabarwiony kokon, w którym następuje przepoczwarczenie. Stadium zimującym jest poczwarka. Zimowanie może odbywać się wielokrotnie[1][2].

Owady dorosłe w warunkach środkowoeuropejskich latają od kwietnia do początku czerwca, a częściowe drugie ich pokolenie pojawiać się może w lipcu i pierwszej połowie sierpnia[1][2][6]. W warunkach hodowlanych trzecie pokolenie pojawia się we wrześniu i październiku[2]. Nie pobierają pokarmu[3]. Aktywne są nocą[6][1][7], kiedy to przylatują do sztucznych źródeł światła[1]. Dzień spędzają na pniach drzew[6].

Gatunek palearktyczny[7][5]. W Europie znany jest z Portugalii, Hiszpanii, Andory, Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, Luksemburgu, Holandii, Niemiec, Szwajcarii, Liechtensteinu, Austrii, Włoch, Danii, Szwecji, Norwegii, Finlandii Estonii, Łotwy, Litwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Białorusi, Ukrainy, Rumunii, Mołdawii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Serbii, Czarnogóry, Macedonii Północnej, Grecji oraz europejskich części Rosji i Turcji. Występuje na niektórych wyspach Morza Śródziemnego, w tym Korsyce, Sardynii, Sycylii[4]. W Europie jest jedynym przedstawicielem rodzaju potwora[5]. Dalej na wschód zamieszkuje azjatycką część Rosji od Uralu po Kraj Nadmorski[6], azjatycką część Turcji, Armenię, Azję Środkową, Iran, Mongolię, Chiny[5] oraz Japonię[5][6][7]. W tym ostatnim kraju występuje podgatunek S. f. persimilis[5]. W Polsce motyl ten jest rzadko spotykany[2].

Przypisy

  1. a b c d e f g h i j k l Krzysztof Jonko: Stauropus fagi (Linnaeus, 1758). [w:] Lepidoptera Mundi [on-line]. [dostęp 2021-04-06].
  2. a b c d e f g Jerzy Heintze: Motyle Polski (wyd. II). Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1990.
  3. a b c d Stauropus fagi – Potwora buczynówka. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2021-04-06].
  4. a b Stauropus fagi (Linnaeus, 1758). [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2021-04-06].
  5. a b c d e f g h i Markku Savela: Stauropus Germar, 1812. [w:] Funet.fi [on-line]. [dostęp 2021-04-06].
  6. a b c d e f g h i j k l m n o p q r Edward Sołtys: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XXVII Motyle – Lepidoptera, zeszyt 47-50. Sówki – Notodontidae, Thaumetopoeidae, Thyatriridae, Drepanidae. Warszawa: PWN, Polski Związek Entomologiczny, 1965.
  7. a b c d e f g h i David Carter, Motyle, Frank Greenaway, Warszawa: Wiedza i Życie, 1993, ISBN 83-85231-90-0, OCLC 749393132.
  8. I.V. Dolinskaya. Key to the Species of Ukrainian Notodontid Moths (Lepidoptera, Notodontidae) on the Egg Characters. „Vestnik zoologii”. 50 (6), s. 517–532, 2016. DOI: 10.1515/vzoo-2016-0059. 
  9. Jim Porter: The colour identification guide to caterpillars of the British Isles (Macrolepidoptera). Viking, 1997.

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Stauropus fagi larva.jpg
Autor: Wilhelmhelmut, Licencja: CC BY-SA 3.0
Caterpillar of the Lobster Moth (Stauropus fagi)
Stauropus fagi - Buchenspinner.jpg
Autor: Holger müller, Licencja: CC BY-SA 3.0
Dies ist die Raupe des Buchenspinners Stauropus fagi nach ihrer 3. Häutung
Stauropus fagi SLU.JPG
Autor: Vítězslav Maňák (SLU), Licencja: CC BY-SA 3.0
Stauropus fagi, insect collections SLU, Uppsala
Stauropus fagi, Lobster Moth, Trawscoed, North Wales, May 2017 (35070745506).jpg
Autor: janet graham, Licencja: CC BY 2.0
Stauropus fagi, Lobster Moth, Trawscoed, North Wales, May 2017
Stauropus fagi, Lobster Moth, Trawscoed, North Wales, May 2017 2 (34266496644).jpg
Autor: janet graham, Licencja: CC BY 2.0
Stauropus fagi, Lobster Moth, Trawscoed, North Wales, May 2017 2