Potylica

Tył głowy typu hipognatycznego u owada. Potylica żółta, podpisana occiput
Morfologia głowy owada: potylica oznaczona liczbą 24 na rysunku A
Budowa wróbla domowego: potylica opisana jako oc

Potylica (łac. occiput) – tylna część głowy różnych zwierząt.

Sześcionogi

U sześcionogów (owadów) potylica stanowi grzbietowo-tylną część puszki głowowej[1]. Nie odpowiada ona dokładnie pierwotnemu sklerytowi[2][3]. Powstaje ona z grzbietowej części "łuku potylicznego", którego części boczne tworzą z kolei zapoliczki. Od przodu potylica graniczy z ciemieniem, tworzonym przez grzbietowe części parietaliów. Granicę między nią a ciemieniem wyznaczać może szew potyliczny. Po bokach potylica graniczy z zapoliczkami, rzadko jednak granica ta zaznaczona jest szwem. Od tyłu potylica graniczy z zapotylicą, od której odgraniczona jest szwem zapotylicznym. Dalej jest położony otwór potyliczny[3]. Szczegóły budowy puszki głowowej mogą się różnić u poszczególnych grup, np. u mrówek potylica graniczy bezpośrednio z szyją[1].

W rejonie potylicznym głowy owadów są położone zwykle parzyste zwoje potyliczne, które mogą być zlane w jeden nieparzysty zwój potyliczny. Stanowią one drugie centrum stomatogastrycznego układu nerwowego[4][5].

U muchówek na potylicznej części głowy osadzone są szczecinki potyliczne i zaciemieniowe[6].

Inne bezkręgowce

Nazw odnoszących się do potylicy używa się również – w niektórych innych niż sześcionogi grupach bezkręgowców – do określenia struktur położonych w grzbietowo-tylnej części głowy. U wieloszczetów wyróżnia się takie narządy jak antennae occipitale (dosł. czułki potyliczne) czy papillae occipitale (dosł. papille potyliczne), położone z tyłu prostomium[7]. U liścionogów z grupy Laevicaudata występuje occipital notch (dosł. wcięcie potyliczne). Rzęski na wierzchu głowy szczękogębych noszą nazwę occipitalia[1].

Kręgowce

U kręgowców w tylnej części głowy wyróżnia się okolicę potyliczną (regio occipitalis)[8]. U ryb trzonopłetwych w okolicy tej występują 3 kości czaszki: kość potyliczna podstawowa i parzyste kości potyliczne boczne (lewa i prawa). U ryb doskonałokostnych występuje w tej okolicy jeszcze kość potyliczna górna[9].

U płazów pojawiają się dwa kłykcie potyliczne. U żab i Ichthyophis występują kości potyliczne boczne, u salamandry zaś – kości potylicznoskaliste. U gadów w rejonie potylicznym występują 4 kości nazwane jak u ryb doskonałokostnych: potyliczna podstawowa, potyliczne boczne i potyliczna górna. Gady mają pojedynczy kłykieć potyliczny – tworzony przez kość potyliczną podstawową i dwie boczne[9].

U ptaków i ssaków 4 wymienione kości potyliczne zrastają się w jedną kość potyliczną[9][10][8]. U tych pierwszych występuje jeden[10], zaś u tych drugich – dwa kłykcie potyliczne[8]. W tylno-dolnej części kości u obu tych grup leży otwór potyliczny wielki[9][10][8].

U naczelnych od regionu potylicznego nosi nazwę jeden z płatów kresomózgowia – położony w jego tylnej części płat potyliczny[11].

Przypisy

  1. ↑ a b c Armand R. Maggenti, Scott Lyell Gardner: Online Dictionary of Invertebrate Zoology. 2005, s. 502.
  2. ↑ Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
  3. ↑ a b VI: The Head. W: R. E. Snodgrass: Principles of Insect Morphology. Cornell University Press, 1935.
  4. ↑ Manju Yadav: Physiology of Insects. New Delhi: Discovery Publishing House, 2003, s. 273.
  5. ↑ H. Steinmann. On the Cephalic Nervous System of Orthopterous Insects (Orthoptera). „Annales Historico-Naturales Musei Nationalis Hungarici. Pars Zoologica”. 52, 1960. 
  6. ↑ Przemysław Trojan: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XXVIII Muchówki – Diptera, zeszyt 1 – wstępny. Warszawa: PWN, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1957, s. 15.
  7. ↑ Kristian Fauchald: The Polychaete Worms. Definitions and Keys to the Orders, Families and Genera. Natural History Museum of Los Angeles County, The Allan Hancook Fundation (University of Southern California), 1997.
  8. ↑ a b c d Kazimierz Krysiak, Henryk Kobryń, Franciszek Kobryńczuk: Anatomia zwierząt. T. 1. Aparat ruchowy. Wydawnictwo naukowe PWN, 2013, s. 19-21, 83-84.
  9. ↑ a b c d Janina Orska: Szkielet. W: Henryk Szarski: Anatomia porównawcza kręgowców. Warszawa: PWN, 1976, s. 223-280.
  10. ↑ a b c Henryk Kobryń, Franciszek Kobryńczuk: Anatomia zwierząt. T. 3. Gruczoły dokrewne, układ nerwowy, narządy zmysłów, powłoka wspólna i anatomia ptaków. Wydawnictwo naukowe PWN, 2012, s. 19-21, 83-84.
  11. ↑ Andrzej Jasiński: Układ nerwowy. W: H. Szarski: Anatomia porównawcza kręgowców. Warszawa: PWN, 1976, s. 361.

Media użyte na tej stronie

2-Morphology-of-head.png
Autor: Tereshkin, Licencja: CC BY 3.0
Morphology of head and its processes: (А) head capsule; (В) antenna; (С) mandible.
Diagram of Sparrow.jpg
Diagram of the male House Sparrow's external anatomy.
Hypognathous insect head diagram.svg
Autor: Bugboy52.40, Licencja: CC BY-SA 3.0
A diagram of a hypognathous insect head in the posterior position