Powiat Blachstädt

Landratura w Blachowni-Ostrowach.

Powiat Blachstädt, powiat Blachownia (niem. Landkreis Blachownia, Landkreis Blachstädt; pol. powiat blachowniański) został utworzony 29 grudnia 1939 roku z zachodniej części powiatu częstochowskiego ziemskiego[1], która została wcielona do III Rzeszy (60,4% obszaru przedwojennego powiatu częstochowskiego)[2].

Powiat Blachownia był częścią rejencji opolskiej, która w tym czasie wchodziła w skład pruskiej prowincji Śląsk (od stycznia 1941 roku rejencja opolska podlegała nowej prowincji Górny Śląsk). Siedzibą władz powiatu zostały Ostrowy, które przed wojną były siedzibą gminy Dźbów. Landratura zajęła stylowy budynek dawnego sanatorium[3] w Ostrowach przy ul. Bema (po wojnie szpital gruźliczy). Powiat obejmował 1193,3 km kw., co stanowiło 10,2% obszaru rejencji opolskiej[4].

Podział administracyjny

Początkowo zachowano polski podział administracyjny; Na przełomie 1940/41 powiat podzielono na dziewięć gmin zbiorowych (niem. Amtsbezirk)[5]:

Przedstawicielem landrata w okręgu urzędowym był komisarz urzędowy (niem. Amtskommissar)[6].

Zmiana nazw

Stempel urzędowy z 1941 roku – Kreis Blachstädt

Od 21 maja 1941 roku zmieniono oficjalną nazwę powiatu z Landkreis Blachownia na Landkreis Blachstädt, natomiast na pieczęciach urzędowych i w dokumentach używano nazwy: Kreis Blachstädt.

Ostrowy i Blachownia zostały połączone w jeden organizm o nazwie Blachstädt, zmieniono przy tym nazwę stacji kolejowej w Ostrowach na Blachstädt. Planowano również całkowitą germanizację szeregu słowiańskich nazw miejscowości wchodzących w skład powiatu, np.:

Władze

Funkcję landrata powiatu Blachownia pełnili:

  • 1939-1940 Paul Hampel,
  • 1940 Walter Sethe,
  • 1940-1941 Paul Hampel,
  • 1941-1943 Curt Becker,
  • 1943-1945 Gerhard Werner.

Represje

Część mieszkańców powiatu wysiedlono do Generalnego Gubernatorstwa, a ich domy zostały przekazane niemieckim osadnikom[7] (w niektórych miejscowościach jeszcze przed wojną zamieszkiwała ludność pochodzenia niemieckiego, np. koloniści niemieccy we wsiach Czarny Las i Natolin[8]).

Wiosną 1940 roku aresztowano przedwojennych kierowników szkół w Blachowni, Dźbowie, Kamińsku, Konopiskach, Truskolasach, Wręczycy Wielkiej, w 1941 roku aresztowani zostali wszyscy ci polscy nauczyciele, którzy stawili się na zarządzoną przez landrata na 5 listopada[9] konferencję pedagogiczną w siedzibie straży pożarnej w Kłobucku – część z nich wywieziono na roboty przymusowe na Dolny Śląsk, starszych zwolniono z aresztu i odesłano do domu[10]. Później do obozów koncentracyjnych trafili kierownicy szkół w Aleksandrii, Hucie Starej B, Kamienicy Polskiej, Liszce Górnej, Ostrowach nad Okszą, Popowie, Przystajni[11].

Od 1940 roku Żydzi byli przesiedlani do getta w Częstochowie. W pierwszej połowie 1941 roku utworzono getta w Kłobucku i Krzepicach. W Parzymiechach i Szarlejce powstały obozy pracy przymusowej, do których przywieziono Żydów z Zagłębia Dąbrowskiego[12].

Nowy porządek

Polacy zamieszkali na tym terenie nie uzyskali niemieckiego obywatelstwa lecz status "poddanych Rzeszy" (niem. Schutzangehörige). Kierowane do nich zarządzenia publikowano w ukazującej się od 1942 roku polskojęzycznej gazecie pt. Dziennik ogłoszeń dla ludności polskiej powiatów: Bendsburg, Bielitz, Blachstädt, Ilkenau, Krenau, Saybusch, Sosnowitz i Warthenau[13] ("Wychodzi w każdą środę i sobotę, cena 10 fenigów"). Polska młodzież z ukończeniem 14 roku życia była kierowana przez powiatowy Urząd Pracy (niem. Arbeitsamt) na roboty w głąb Niemiec lub do pracy na terenie powiatu, m.in. w Hucie Blachownia, która została przestawiona na produkcję zbrojeniową (bomby lotnicze) w kooperacji z firmą "Minerwa"[14]. W 1940 roku dla dzieci niemieckich osadników utworzono szkoły niemieckie. Natomiast w 1942 roku zostały zorganizowane dla Polaków szkoły nowego typu. Te placówki z polskim językiem nauczania, określane jako "Szkoły Polaków" (niem. Polenschule) miały w programie następujące przedmioty: religia, rachunki, język polski, higiena, przyroda, śpiew, ćwiczenia cielesne. Języka niemieckiego Polaków nie uczono[15].

Epilog

Powiat istniał do stycznia 1945 roku. Powołany 8 stycznia na stanowisko landrata Suermann nie zdążył objąć urzędu, ponieważ na teren powiatu wkroczyła Armia Czerwona. Po wyzwoleniu anulowano wszystkie zmiany administracyjne wprowadzone przez okupantów, przywracając stan sprzed wojny. Tereny Landkreis Blachstädt powróciły w skład powiatu częstochowskiego w województwie kieleckim.

Uwagi

  • Zdarza się, także w opracowaniach dotyczących wydarzeń lat 1939-1945, że Blachownia w województwie śląskim (niem. Blachstädt) jest mylona z Blachownią Śląską w województwie opolskim (niem. Blechhammer) – ma na to wpływ fakt, że w omawianym okresie obydwie miejscowości należały do rejencji opolskiej.
  • Zdarza się bezrefleksyjne przyjmowanie założenia, że Blachownia należała do rejencji katowickiej – przez analogię do okresu 1950-1975, gdy była w województwie katowickim. Ignorowanie faktu, że omawiane tereny należały do rejencji opolskiej może być narzędziem politycznej manipulacji lub niezamierzonych przekłamań w odniesieniu do zagadnień znacznie szerszych niż lokalna historia. Na przykład w 1986 roku autor pracy o ludności rodzimej i jej świadomości narodowej na Śląsku Opolskim stwierdził: "(...) na Śląsku Opolskim nastąpiło wyraźne zwiększenie się używania języka polskiego, przy czym zjawisko to, tylko pozornie zdumiewające, wykazywało w latach 1940-1945 stałą tendencję wzrostu" – powołując się m.in. na pismo prezydenta rejencji opolskiej do Gestapo z 1943 roku i nie biorąc pod uwagę powiększenia tej rejencji o tereny etnicznie polskich powiatów Blachownia (Landkreis Blachstädt) i Zawiercie (Landkreis Warthenau)[16].

Przypisy

  1. ↑ w skład powiatu Blachownia weszły w całości przedwojenne jednostki administracyjne: miasto Kłobuck, miasto Krzepice, gmina Dźbów, gmina Kamienica Polska, gmina Kamyk, gmina Kuźniczka, gmina Lipie, gmina Miedźno, gmina Opatów, gmina Panki, gmina Poczesna, gmina Popów, gmina Przystajń, gmina Rększowice, gmina Węglowice, ponadto częściowo: gmina Grabówka, gmina Mykanów i gmina Wrzosowa – granica państwowa Rzeszy oddzieliła pozostałą część przedwojennego powiatu częstochowskiego, która wraz z Częstochową weszła w skład Generalnego Gubernatorstwa, przy czym do miasta Częstochowy okupanci przyłączyli wsie: Grabówka, Kawodrza Dolna, Kawodrza Górna, Kiedrzyn, Liszka Górna, Wielki Bór, Wierzchowisko, Wola Kiedrzyńska, Wyczerpy Dolne – zob. Jan Pietrzykowski, Powiat częstochowski pod okupacją hitlerowską, w: Ziemia Częstochowska, tom X. Powiat częstochowski. Szkice monograficzne, praca zbiorowa pod red. Mieczysława Stańczyka, Towarzystwo Popierania Kultury Regionalnej w Częstochowie, Częstochowa 1974, s.196-197
  2. ↑ w skład przedwojennego powiatu częstochowskiego wchodził w całości późniejszy powiat kłobucki (utworzony w 1952 roku), którego obszar stanowił też większą część powiatu Blachownia
  3. ↑ prowadzonego przez częstochowski oddział Towarzystwa Ochrony Zdrowia Ludności Żydowskiej, które pod kierownictwem doktora Stefana Kon-Kolina w ramach terapii przeciwgruźliczej organizowało tam przed wojną kolonie dla dzieci żydowskich z Częstochowy – zob. Ewa Smok, Częstochowscy Żydzi w XX wieku, praca pod kierunkiem prof. dr hab. Jerzego Gołębiowskiego, Akademia Pedagogiczna im. KEN w Krakowie. Instytut Historii, Kraków 2006, s. 33-34
  4. ↑ Andrzej Gąska, Jacek Gburek, Józef Soporek, Oficjalne i tajne formy nauczania na terenie Krzepic w latach 1939-1945 (Zarys problemu), w: Głos Olesna, t. XIII, Stowarzyszenie Miłośników Olesna, Olesno 1981, s. 37
  5. ↑ Karte: Landkreis Blachstädt 1945, www.territorial.de [dostęp 2019-03-07].
  6. ↑ Jan Pietrzykowski, Powiat częstochowski... op.cit., s. 197
  7. ↑ np. wysiedlono 285 Polaków z Kalei, 263 z Szarlejki, ponad 200 z Czarnego Lasu – zob. Jan Pietrzykowski, Powiat częstochowski... op.cit., s. 202
  8. ↑ Dariusz Złotkowski, Ewakuacja Starostwa Częstochowskiego we wrześniu 1939 roku (w świetle relacji Henryka Maletza), w: Życie codzienne w Częstochowie w XIX i XX wieku, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie, Częstochowa 1999, s. 232. ISBN 83-7098-649-8
  9. ↑ Zbigniew Grządzielski, Straty personalne nauczycieli na ziemiach województwa częstochowskiego w latach 1939-1945, w: Rocznik Muzeum Okręgowego w Częstochowie. Historia, z. 2, Muzeum Okręgowe w Częstochowie, Częstochowa 1989, s. 104. ISSN 0239-6122
  10. ↑ Andrzej Gąska... op.cit., s. 38
  11. ↑ Zbigniew Grządzielski... op.cit., s. 109-116
  12. ↑ Jan Pietrzykowski, Zbrodnie hitlerowskie na ludności żydowskiej powiatu częstochowskiego (1939–1945), w: Ziemia Częstochowska, tom VIII/IX, wydano nakładem Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej w Częstochowie, Wydawnictwo "Śląsk", Katowice 1970, s. 117-121
  13. ↑ niektóre numery gazety są dostępne w Śląskiej Bibliotece Cyfrowej
  14. ↑ Jerzy Błażej Mazik, Zza drutów getta, w: Almanach Częstochowy 2002, Towarzystwo Przyjaciół Częstochowy, Częstochowa 2002, s. 131. ISSN 0860-7362
  15. ↑ Andrzej Gąska... op.cit., s. 39-41
  16. ↑ Jan Korbel, Polska ludność rodzima. Migracje w przeszłości i perspektywie – analiza uwarunkowań, Instytut Śląski w Opolu, Opole 1986, s. 24-25

Bibliografia

  • Gąska A., Gburek J., Soporek J., Oficjalne i tajne formy nauczania na terenie Krzepic w latach 1939-1945 (Zarys problemu), w: Głos Olesna, t. XIII, Olesno 1981
  • Grządzielski Z., Straty personalne nauczycieli na ziemiach województwa częstochowskiego w latach 1939-1945, w: Rocznik Muzeum Okręgowego w Częstochowie. Historia, z. 2, Częstochowa 1989 ISSN 0239-6122
  • Pietrzykowski J., Hitlerowcy w powiecie częstochowskim 1939–1945, Wydawnictwo "Śląsk", Katowice 1972
  • Pietrzykowski J., Okupacja hitlerowska na ziemiach województwa częstochowskiego, w: Ziemia Częstochowska, tom XII. Województwo częstochowskie. Szkice monograficzne o rozwoju społeczno-gospodarczym, Częstochowa 1978
  • Pietrzykowski J., Powiat częstochowski pod okupacją hitlerowską, w: Ziemia Częstochowska, tom X. Powiat częstochowski. Szkice monograficzne, Częstochowa 1974
  • Powiat częstochowski poprzez wieki, w: Samorząd powiatu częstochowskiego 1998-2002, Wydawnictwo "Dom Książki" na zlec. Starostwa Powiatowego, Częstochowa 2002 ISBN 83-89108-23-2

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Blachstaedt2.jpg
Autor: Jaceksoci68, Licencja: CC0
Stempel urzędowy z 1941 roku - Kreis Blachstädt