Powiat gierdawski

Powiat gierdawski
powiat
1945–1946
Ilustracja
Dawny Urząd Powiatowy w Gierdawach
Herb
Herb
Państwo

 PRL

Województwo

6 VI 1945 – 27 IV 1946
okręg mazurski
28 IV 1946 – 30 XI 1946:
woj. olsztyńskie

Data powstania

6 czerwca 1945

Data likwidacji

30 listopada 1946

Siedziba

czerwiec 1945: Gierdawy
lipiec 1945: Nordenburg
październik 1945: Skandawa

Starosta

6 VI 1945 – 30 X 1945
Józef Kaszyński
30 X 1945 – 30 XI 1946:
Roman Rucz

Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gmin miejskich

2

Liczba gmin wiejskich

5

Położenie na mapie Polski w latach 1951–1975
Mapa konturowa Polski w latach 1951–1975, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Powiat gierdawski”
54°21′00,0000″N 21°19′00,1200″E/54,350000 21,316700
Portal Polska

Powiat gierdawski (niem. Landkreis Gerdauen) – dawny powiat polski funkcjonujący w latach 1945–1946 ze stolicą, kolejno, w Gierdawach, Nordenburgu i Skandawie.

Historia

Wiosną 1945 roku radziecka administracja wojskowa przekazała Polakom kontrolę nad powiatem gierdawskim, dawnym pruskim/niemieckim powiatem istniejącym w latach 18181945 w Prusach Wschodnich ze stolicą w Gierdawach. Najpóźniej z wszystkich powiatów pruskich, bo dopiero 6 czerwca, Delegatura w Białymstoku obsadziła starostwo w Gierdawach, którego starostą został Jan Kaszyński[1]. Kiedy ekipa starostwa gierdawskiego dowiedziała się, że miasto Gierdawy będzie prawdopodobnie należało do Związku Radzieckiego, siedzibę starostwa umieszczono w Nordenburgu[2]. 15 lipca władze radzieckie przekazały administracji polskiej południową część powiatu gierdawskiego, bez Gierdaw, a siedziba władz powiatowych pozostała w Nordenburgu. Jesienią Stalin dokonał jednak korekty przebiegu granicy. Osadników polskich wówczas wysiedlono, a administrację polską zlikwidowano[3]. W październiku Nordenburg znalazł się również na terytorium Związku Radzieckiego, przez co decyzją Pełnomocnika Rządu siedzibę starostwa przeniesiono do Skandawy[4]. 30 października 1945 nowym starostą powiatu gierdawskiego został Roman Rucz[1].

Ostatecznie Polsce przypadła południowa 1/4 część powiatu gierdawskiego z tzw. Ziem Odzyskanych z m.in. miejscowościami Asuny, Lipica i Skandawa[5]. Siedziba powiatu Gierdawy (niem. Gerdauen, obecnie Żeleznodorożnyj) znalazła się po północnej stronie granicy, w ZSRR. Ponieważ z powiatu gierdawskiego Polsce przypadły tylko 2 gminy, w listopadzie 1945 starostwo gierdawskie zlikwidowano i utworzono jego ekspozyturę z siedzibą w Skandawie[6] Na mocy rozporządzenia z 29 maja 1946 roku obszar ten wszedł w skład nowo utworzonego woj. olsztyńskiego z dniem 28 czerwca 1946[7]. Opierając się na treści tego rozporządzenia, które nie uwzględniło powiatu gierdawskiego jako samodzielnej jednostki, wojewoda olsztyński zniósł ekspozyturę powiatu gierdawskiego w Skandawie, a jego obszar włączono głównie do powiatu kętrzyńskiego (fragmentarycznie do powiatu węgorzewskiego[8]). Zakończenie działalności ekspozytury powiatu gierdawskiego przewidziano na 30 listopada 1946 roku[9]

Podział administracyjny

We wrześniu 1945 planowano podział powiatu na 5 gmin wiejskichFriedenberg (siedziba w Friedenbergu lub Rochowie), Mołtajny (siedziba w Mołtajnach), Ruskie Pole (siedziba w Ruskim Polu), Skandawa (siedziba w Skandawie) i Wandlacken (siedziba w Wandlacken lub Wętławkach) i 2 miejskieGierdawy i Nordenburg (lub Nordenbork)[10]. Po ostatecznym ustaleniu granicy okazało się, że oba miasta powiatu, gminy Friedenberg i Wandlacken oraz prawie cała gmina Ruskie Pole znalazły się po stronie radzieckiej, przez co przypadłą Polsce resztę powiatu gierdawskiego podzielono na 2 gminy — Mołtajny i Skandawa (Skandowo)[11][1]. Ostatecznie gminę Mołtajny przekształcono w gminę Bobrowo (Biberniki), a w związku ze zniesieniem ekspozytury powiatu gierdawskiego 30 listopada 1946 obie gminy włączono do powiatu kętrzyńskiego[9]

Miejscowości leżące obecnie na terenie Polski

powiat węgorzewski

Pasternak, Rudziszki, Ruskie Pole, Suczki, Zielony Ostrów

powiat kętrzyński

Asuny, Bajorki, Bajorski Gaj, Bajory Małe, Bajory Wielkie, Bobrowo, Brzeźnica, Dzietrzychowo, Garbno, Duje, Krelikiejmy, Lipica, Lwowiec, Łęknica, Mołtajny, Momajny, Skandawa, Wielewo

Miejscowości leżące obecnie na terenie Rosji[12]

Nazwa niemieckaNazwa rosyjskaNazwa polska
GerdauenŻielieznоdоrоżnyjGierdawy
NordenburgKrylоwоNordenbork
AarauOrłowo
Abelischken/IlmenhorstBielkinоAbeliszki
AdolfschliebenGniewoszewo
AgonkenWatutinoAgonki
AltendorfWiszniowоjeStara Wieś
AlthofGоgоliewskоjeStary Dwór
Ammaczęść miejsc. DwоrkinоŁoza
ArnsdorfSmielоjeJarnołty
Astrawischken/AstrauKrаsnоjeOstrowiszki
Barraginn/GeorgenhainBоrоdinоBaragin
BawienNikitinоBugienie
Blendowen/BlendauBаriejewkаBłędowo
BohlenBalin
BokellenFrunzienskоjeBokiele
BraktinBraciszewo
BräsigswaldeBrzezinka
BrolostCzadajewo
CharlottenruhSapy
DamerauDiegtiarjewоDąbrowa
Damerau-FörstereiDąbrówka
DöhringsDzierżawinoSuliki
ErnstwaldeIlmоwkаZagajnik
FriedenbergDwоrkinоRochowo
FriedrichsflurАrаlоwоMysłowo
FriedrichswaldeNоwо-BijskоjeKrasnobór
Gerdauener SchießhausGierdawska Strzelnica
GerdauenhöfchenTichоnоwоGierdawski Dworek
GnädtkenGiercjenоGniadkowo
Groß GnieGusiewoGnin Wielki
Groß LonschkenDnieprоwskоjeŁączki Wielkie
Groß PentlackKаmienkаPętławki Wielkie
Groß PolleikenNilowoPolejki Wielkie
Groß SchellenbergОgаrewоKurowo
Groß SchönauPjeskоwоKraskowo
GrünebergKlienоwоjeZielenina
GrünhagenGriebnоjeGronajny
HeinrichshofPlоdоwоjeJędrychowo
HochlindenbergPоdlipоwоDrzewnik
IlmsdorfNоwо-BоbrujskIlmie
KanothenKanoty
KarlsburgKarolewo
KarolinenhofZwiezdnоjePtaki
KatzbornMаkiejewkаSroki
KaydannByczkоwоKojdany
KeulenburgGоlubiewоSiwki
KiehlendorfTihoje
Kinderhofczęść ŻielieznоdоrоżnyjSierocin
KlarahofStiepаnоwоPrzybki
Klein EllernbruchOlszyny
Klein GnieMоzyrGnin Mały
Klein Karpowen/KleinkarpauenMаlciewоKarpówko
Klein LonschkenDnieprоwskоjeŁączki Małe
Klein PentlackSiergiejewkаPętławki Małe
Klein PolleikenNоwоje NilоwоPolejki Małe
Klein RädtkeimKаrjelskоjeRadkiejmy Małe
Klein SchellenbergStаnislаwskоjeKurówko
Klein SobrostОbilnоjeKozłówko
KlinthenenZnаmienkаKlintajny
Klonofken/DreimühlPаnfilоwоKlonówka
KönigsfeldeWоstоcznоjeKrólewszczyzna
KorblackKorławki
KorellenKurele
KurkenfeldАbluczjeKurkowo
Kurkowken/KurkauKurkówko
LieskendorfLiskino
LindeMichаjlоwkаLipa
LouisenwertMostek
LudwigsburgStаnislаwskоjeLudwiki
Mally-Park/SchönheimPаwlinоwоMały Park
Mitschullen/MittwaldeMiczuły
Muldszen/MuldenPieriewаlоwоMuldzie
MulkSierwiernoje
NatalienhofGoduszyn
NeuendorfNowоsiolkiNowa Wieś
NeuendorfshofОdоjewskоjeDwór Nowowiejski
NordenthalNiekrаsоwkаKącik
OschkinKorolienkowo
Partsch, Gneisenau, Kackheim, Peißnick, Wisdehlen, MühlingChołmogorje
PentlackKаmienkаPętławki
Petrineusaߣużki
PhilippsthalFilippоwkаFilipki
Plaitil/PlattauTаrаsоwоPlajtyle
PlikowSzewcowo
Pollaschen/ReichenwaldWоrоszilоwоPolesie
Popowken/NeusobrostKоczkinоPopówko
RädtkeimKаrielskоjeRadkiejmy
RauschenCzаjkinоRusiny
RehfließSarnka
RosenbergSopkino
Sawadden/BruchortZаwidоwоZawady
SchakenhofTrоstnikiSzaki
SchönefeldPrаslоwоPaszkowo
SchönlindeLesnoje
SechshubenMałodworki
Gross SobrostZаrieczienskоjeKozłowo
SpierauBestużewoSpirawy
TrausenAjwazowskoje
TrausenLipniakiTruzdy
TreuhofŚwinki
TruntlackTruntławki
WaldburgNikоlаjewkаZameczno
WaldeckPopowski Lasek
WaldhöhUszinskоjeKlin
WandlackenZwieriewоWętławki
WerschenWiersiny
WessolowenPuszkinskojeWesołowo
WickerauCzierkаsоwkаWikrowo
WilhelmssorgeGаrszinоRuski Dwór
WolfshöheОpuszkiWilcze Pole
Wolla/EbenauWоlnоjeWola

Przypisy

  1. a b c F. Sokołowski, Materiały źródłowe do początków administracji polskiej na Warmii i Mazurach w 1945 roku, Rocznik Olsztyński (dalej: RO), 1972, t. X, ss. 323–329;
  2. Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Olsztynie, Urząd Pełnomocnika Rządu RP na Okręg Mazurski w Olsztynie, 45, k. 5, Raport starosty gierdawskiego z 9 VII 1945.
  3. Marek Wąs. Kreska Stalina. „Ale historia”. 16/2013 (66), s. 12–13, 20133-04-22. Agora SA. (pol.). 
  4. Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Olsztynie, Urząd Pełnomocnika Rządu RP na Okręg Mazurski w Olsztynie, 59, k. 67, Pismo Pełnomocnika Rządu z 14X1 1945.
  5. Dz.U. z 1945 r. nr 33, poz. 196
  6. Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Olsztynie, Urząd Pełnomocnika Rządu RP na Okręg Mazurski w Olsztynie, 45, k. 17, Sprawozdanie starosty gierdawskiego z 15 XII 1945.
  7. Dz.U. z 1946 r. nr 28, poz. 177
  8. Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
  9. a b Olsztyński Dziennik Wojewódzki z 1946 r. Nr 7, poz. 106 – Zarządzenie Wojewody Olsztyńskiego z dnia 23 października 1946 r. w sprawie likwidacji Ekspozytury Starostwa Pow. Gierdawskiego w Skandowie
  10. WAPO, UPR, 170, k. 24, Pismo starosty gierdawskiego z 17 1X 1945.
  11. WAPO, UPR, 171, k. 31, Wykaz powiatów Okręgu Mazurskiego z podziałem na gminy
  12. Conlanger. Polskie forum językowe. Nazwy miejscowe na Ziemiach Odzyskanych.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Flag of Poland (1928–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flag of Poland (1927–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Poland (1951–1975) location map.png
Autor: Lukasb1992, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Poland (1951 – 1975)

Equirectangular projection, N/S stretching 160 %. Geographic limits of the map:

  • N: 55.2° N
  • S: 48.7° N
  • W: 13.8° E
  • E: 24.5° E
Wappen Gerdauen.gif
Coat of Arms of Landkreis Gerdauen