Powiat kolski

Powiat kolski

powiat
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
TERC	3009
Siedziba	Koło
Starosta	Robert Kropidłowski
Powierzchnia	1011,03 km²
Populacja (31.12.2019) • liczba ludności	86 727[1]
• gęstość	85,8 os./km²
Urbanizacja	37,67%
Tablice rejestracyjne	PKL
Adres urzędu: ul. Sienkiewicza 21/23 62-600 Koło
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gmin miejskich 1 Liczba gmin miejsko-wiejskich 3 Liczba gmin wiejskich 7
Położenie na mapie województwa
Strona internetowa
Portal Polska

Mapa powiatu

Gmach Starostwa Powiatowego w Kole

Powiat kolski – powiat w Polsce, we wschodniej części województwa wielkopolskiego, z siedzibą w Kole. Powstał w 1867 r. w wyniku wydzielenia ze wschodniej części powiatu konińskiego w guberni kaliskiej Królestwa Polskiego^[2]. Przywrócony w wyniku reformy administracyjnej przeprowadzonej w 1999 r.

Według danych z 31 grudnia 2019 roku^[3] powiat zamieszkiwało 86 727 osób. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwały 86 473 osoby^[4].

W skład powiatu wchodzą:

• gminy miejskie: Koło
• gminy miejsko-wiejskie: Dąbie, Kłodawa, Przedecz
• gminy wiejskie: Babiak, Chodów, Grzegorzew, Koło, Kościelec, Olszówka, Osiek Mały
• miasta: Dąbie, Kłodawa, Koło, Przedecz

Demografia

Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2014):

Powiat kolski zamieszkuje 88 926 osób osiedlonych w 4 miastach i 278 miejscowościach wiejskich. Na 1 km² przypada przeciętnie 87 mieszkańców. Największa gęstość zaludnienia charakteryzuje gminę miejską Koło (1658 osób/km²), natomiast najmniej zaludniona jest gmina miejsko-wiejska Dąbie (49 osób/km²). Ogółem w powiecie liczebnie przeważają kobiety (średnio 105 na 100 mężczyzn), jedynie w dwóch gminach sytuacja jest odwrotna.

Ludność w wieku produkcyjnym stanowi 63% ogólnej liczby mieszkańców, a na 100 osób w wieku produkcyjnym przypada 58 osób w wieku nieprodukcyjnym, tj. o 4 osoby więcej niż przeciętnie w województwie wielkopolskim.

• Piramida wieku mieszkańców powiatu kolskiego w 2014 roku^[5].

Geografia

Pod względem ukształtowania powierzchni powiat kolski to obszar nizinny. Na jego terenie znajdują się Kotlina Kolska, Wysoczyzna Kłodawska i Wysoczyzna Turecka (Nizina Południowowielkopolska) oraz Pojezierze Kujawskie. Najważniejszą rzeką regionu jest Warta oraz jej dopływy Ner, Rgilewka i Kiełbaska oraz przepływająca przez północne krańce powiatu Noteć. Na terenie powiatu znajdują się 4 jeziora, z których 3 należą do kompleksu jezior goplańskich. Obszary leśne zajmują około 12% powierzchni.

Powiat kolski zajmuje obszar 1011 km² i administracyjnie obejmuje 11 gmin – w tym 1 gminę miejską, 3 miejsko-wiejskie i 7 wiejskich. Gminy są podzielone na 212 sołectw. Graniczy z powiatami: konińskim, tureckim (województwo wielkopolskie), kutnowskim, łęczyckim, poddębickim (województwo łódzkie), radziejowskim oraz włocławskim (województwo kujawsko-pomorskie).

Historia

W okresie kształtowania się podziału administracyjnego państwa polskiego, to jest w czasach panowania Bolesława Chrobrego, większość dzisiejszego powiatu z obecnym miastem Koło należała do kasztelanii lądzkiej i wchodziła w skład Wielkopolski. Lubotyń, Brdów i Przedecz należały do Kujaw, z kolei Dąbie i Kłodawa do kasztelanii łęczyckiej. Po reformie administracji państwowej w XIV wieku ziemia kolska znalazła się w powiecie konińskim, województwie kaliskim. Po drugim rozbiorze została włączona do tzw. Prus Południowych. Na mocy decyzji kongresu wiedeńskiego z 1815 r. ziemie te stanowiły część zaboru rosyjskiego w ramach Królestwa Polskiego^[6]. W wyniku dokonanego podziału administracyjnego Królestwa w 1837 r. ziemia kolska znalazła się w granicach guberni mazowieckiej.

Historycznym wydarzeniem w dziejach ziemi kolskiej, w szczególności w sprawach administracyjnych, było utworzenie powiatu kolskiego. Stało się to na mocy Najwyższego Ukazu carskiego z grudnia 1866 r. o nowym podziale administracyjnym Królestwa Polskiego. Powstał on z części dotychczasowych powiatów: konińskiego (miasta Koło i Brudzew oraz 7 gmin wiejskich), łęczyckiego (miasta Dąbie, Grzegorzew i Kłodawa oraz 5 gmin wiejskich) i włocławskiego (miasta Babiak, Brdów, Izbica Kujawska i Sompolno oraz 2 gminy wiejskie)^[7]. W skład powiatu nie weszły Przedecz (powiat włocławski) oraz Dzierzbice i Chodów (powiat kutnowski). Ogółem powiat kolski obejmował 9 miast, 14 gmin wiejskich i 470 wsi, liczył 1250 km² obszaru i zamieszkiwany był przez 79 813 (1869). W roku 1870, mocą kolejnego ukazu carskiego, kilka miast zdegradowano do rangi wsi i przyłączono je do gmin wiejskich. Od 1870 roku podział administracyjny powiatu był następujący^[7]:

• miasta (Koło i Dąbie)
• gminy (Brudzew, Budzisław, Chełmno nad Nerem, Czołowo, Drzewce, Izbica Kujawska, Karszew, Kłodawa, Koźmin, Kościelec, Krzykosy, Lubotyń, Lubstów i Piotrkowice)

W czasie I wojny światowej ziemie te były pod okupacją cesarskich Niemiec i powiat kolski został włączony do gubernatorstwa we Włocławku^[8]. W okresie okupacji funkcję naczelnika powiatu pełnił von Hoffman, którego w listopadzie 1918 roku zastąpił Wacław Kurnatowski^[8]. Ustawą sejmową z 2 sierpnia 1919 r. utworzono województwo łódzkie, w skład którego wszedł powiat kolski. W 1921 r. powiat ogółem zamieszkiwało 112 280 osób, z czego Polacy stanowili 86,5%, Żydzi 7,71% i Niemcy 5,75%^[9]. Stan taki utrzymywał się do 1 kwietnia 1938 r., kiedy powiat kolski – pomniejszony o gminy Koźmin i Brudzew – włączono do województwa poznańskiego^[9]. W okresie okupacji hitlerowskiej powiat kolski jako Kreis Warthbrücken znalazł się w Kraju Warty^[10].

Po wyzwoleniu spod panowania niemieckiego przywrócono stan sprzed 1 września 1939 roku. W okresie Ii wojny światowej i w pierwszych latach po wyzwoleniu nastąpiły ogromne zmiany demograficzne, tak pod względem liczby mieszkańców, jak i składu narodowo-wyznaniowego. Ludność żydowska w znacznej większości zginęła w niemieckim obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem. Według spisu z lutego 1945 r. powiat zamieszkiwało ogółem 89 220 osób, w tym 90% Polaków i 9,5% Niemców. Z liczącej przed wojną ponad 10 tysięcy osób społeczności żydowskiej zarejestrowano wtedy jedynie 47 osób^[10]. Powierzchnia wynosiła 1097 km²^[10]. Powiat kolski w niezmienionym kształcie (od 1938 r.) funkcjonował do 28 maja 1975 r., kiedy to wprowadzono nowy podział administracyjny, likwidując powiaty i tworząc nowe 49 województw. Wówczas większa część obszaru dawnego powiatu kolskiego znalazła się w województwie konińskim, jedynie okolice Izbicy Kujawskiej weszły w skład województwa włocławskiego^[11].

Powiat kolski ponownie utworzono 1 stycznia 1999 roku. Obecnie administracyjnie jest częścią województwa wielkopolskiego. Zamieszkuje go ponad 88 tys. mieszkańców. Obejmuje powierzchnię 1011 km². W skład powiatu wchodzi 11 gmin (7 wiejskich: Babiak, Chodów, Grzegorzew, Koło, Kościelec, Olszówka i Osiek Mały; 3 miejsko-wiejskie: Dąbie, Kłodawa i Przedecz; 1 miejska: miasto Koło)^[12].

Starostowie

W okresie zaborów funkcję naczelnika powiatu pełnili: Konstanty Jakowlew, Iwan Fridriks, Aleksander Kowalewski, Dymitr Boborykin, Mikołaj Łnow, Mikołaj Dimitriew i Mikołaj Rostowski^[13]. Podczas I wojny światowej funkcję tę piastował von Hoffman, który w nocy z 10 na 11 listopada 1918 roku przekazał urząd Wacławowi Kurnatowskiemu^[8]. W marcu 1919 roku starostą został Feliks Wilski. Do chwili wybuchu II wojny światowej urząd starosty pełnili jeszcze: Michał Słomiński, Stanisław Szera, Edward Wilczyńssi oraz Makowski^[10].

Po ponownym utworzeniu powiatu w 1999 pierwszym starostą został Wieńczysław Oblizajek, który pełnił tę funkcję do 2018 roku. Od 2018 roku starostą jest Robert Kropidłowski^[14].

Podział administracyjny

Podział administracyjny powiatu kolskiego^[15]

Herb	Gmina	Rodzaj gminy	Powierzchnia	Ludność	Gęstość zaludnienia	Siedziba gminy
	gmina Babiak	wiejska	133,77	7728	57	Babiak
	gmina Chodów	wiejska	77,79	2946	37	Chodów
	gmina Dąbie	miejsko-wiejska	130,35	6163	47	Dąbie
	gmina Grzegorzew	wiejska	73,33	5609	76	Grzegorzew
	gmina Kłodawa	miejsko-wiejska	128,93	12544	97	Kłodawa
	miasto Koło	miejska	13,85	23064	1665	Koło
	gmina Koło	wiejska	102,58	7904	77	Koło
	gmina Kościelec	wiejska	104,64	6901	65	Kościelec
	gmina Olszówka	wiejska	81,70	4436	54	Olszówka
	gmina Osiek Mały	wiejska	87,32	6191	71	Osiek Mały
	gmina Przedecz	miejsko-wiejska	76,45	4045	53	Przedecz

Największe miejscowości (dane z 2021 r.) ^[5]

Gospodarka

Kopalnia soli w Kłodawie

Główną gałęzią gospodarki w powiecie kolskim jest rolnictwo. Na terenie powiatu dominują gospodarstwa małe do 15 ha, które stanowią 90,1% ogółu, są to w większości gospodarstwa rodzinne. Rolnictwo jest dość różnorodne ze zdolnością do elastycznych zmian kierunków produkcji z uwzględnieniem rolnictwa ekologicznego. Duża powierzchnia użytków zielonych przyczynia się do hodowli bydła mlecznego i mięsnego. Rolnicy powiatu zajmują się też produkcją roślinną, głównie rzepaku, pszenicy i kukurydzy^[16].

Główną gałęzią przemysłu jest przemysł wydobywczy związany z eksploatacją soli kamiennej w rejonie Kłodawy (Kopalnia Soli Kłodawa) i węgla brunatnego na terenie gminy Osiek Mały (Kopalnia Węgla Brunatnego Konin). W rejestrze REGON w końcu 2009 r. ujęte były 6493 podmioty gospodarki narodowej (bez gospodarstw indywidualnych w rolnictwie) zlokalizowane w powiecie kolskim. Przeważały wśród nich jednostki handlowe i budowlane.

Do największych podmiotów gospodarczych zlokalizowanych na terenie powiatu kolskiego należy zaliczyć: Sanitec Koło, Zakłady Mięsne „Sokołów”, Wood Mizer oraz Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Kole – działające na terenie miasta Koła, Kopalnię Soli Kłodawa, Glaspo w Grzegorzewie i Bovinas w Chodowie. W powiecie funkcjonuje Kolska Izba Gospodarcza zrzeszająca większość przedsiębiorców z terenu powiatu kolskiego. Reprezentuje miejscowe firmy i dba o ich interesy, czynnie promuje swoje wyroby poprzez uczestnictwo w targach, wystawach.

Liczba bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Kole, według stanu na koniec września 2019 r. wynosiła 1,2 tys. osób, a stopa bezrobocia kształtowała się na poziomie 3,8% i była wyższa od średniej wojewódzkiej^[17].

Istnieje możliwość wykorzystania źródeł wód geotermalnych, których pokłady znajdują się na terenie miasta Koła oraz gminy Dąbie.

Transport

Autostrada A2 w okolicach Polic Mostowych

Dworzec kolejowy w Kole

Drogi

Główną trasą drogową powiatu kolskiego jest droga krajowa nr 92 łącząca Poznań i Warszawę, przebiegająca z zachodu na wschód powiatu, przez dwa główne miasta Koło i Kłodawę. Przez południowe krańce przebiega 25 km odcinek autostrady A2, na której znajdują się dwa zjazdy na teren powiatu w Daniszewie i Domaninie.

• A2E30 Autostrada A2 (E30): granica państwa – Świecko – Poznań – Warszawa – Terespol – granica państwa

• 92 Droga krajowa nr 92: Rzepin – Pniewy – Poznań – Września – Konin – Kutno – Warszawa

• 263 Droga wojewódzka nr 263: Dąbie – Słupca
• 269 Droga wojewódzka nr 269: Sompolno – Izbica Kujawska – Kowal
• 270 Droga wojewódzka nr 270: Koło – Brześć Kujawski
• 470 Droga wojewódzka nr 470: Kościelec – Turek – Kalisz
• 473 Droga wojewódzka nr 473: Koło – Łask

Kolej

Głównymi stacjami kolejowymi powiatu są Koło i Kłodawa, które powstały w 1922 r. Położone są przy linii kolejowej nr 3: Frankfurt nad Odrą-Warszawa. Na tej linii znajdują się także stacje i przystanki kolejowe: Budki Nowe, Barłogi i Turzynów.

W kierunku południkowym przez obszar powiatu przebiega linia kolejowa nr 131 tzw. magistrala węglowa z Chorzowa do Gdyni. Na tej trasie położone są stacje: Babiak, Lipie Góry, Ponętów i Dąbie nad Nerem.

linie kolejowe czynne

• 3 Warszawa Zachodnia – Koło – Poznań Główny – Kunowice
• 131 Chorzów Batory – Ponętów – Tczew

Ponadto przez powiat przebiegała linia kolejowa wąskotorowa Sompolno – Dąbie nad Nerem, którą etapami likwidowano w 1964 r. i ostatecznie wyłączono z eksploatacji w 2001 r.

Turystyka

Pomnik w byłym obozie zagłady w Chełmnie

Najważniejszym ośrodkiem turystycznym regionu jest stolica – Koło, ośrodek zagłady w Chełmnie, kopalnia soli w Kłodawie oraz miejscowości położone nad brzegiem jezior: Brdów (Jezioro Brdowskie), Przedecz (Jezioro Przedeckie), Lubotyń (Jezioro Lubotyńskie). Obecnie trwają prace przygotowawcze nad utworzeniem w kłodawskiej kopalni uzdrowiska.

Do ciekawych przyrodniczo obszarów leśnych należą: rezerwat Kawęczyńskie Brzęki, gdzie rosną unikalne naturalne drzewostany jarzębu brekini, rezerwat Rogóźno na terenie gminy Przedecz, kompleks przyrodniczy Bielce – w okolicach Kościelca. Atrakcję przyrodniczą stanowi również użytek ekologiczny kompleksu łąkowo-depresyjnego Dąbskie Błota – miejsce lęgowe około 200 gatunków ptaków.

Na terenie powiatu zlokalizowano 67 pomników przyrody.

muzea

• Muzeum byłego Obozu Zagłady w Chełmnie nad Nerem
• Muzeum Technik Ceramicznych w Kole
• Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu – filia w Kościelcu
• Muzeum Okręgowe w Przedczu

Zabytki

Ratusz w Dąbiu

Ruiny zamku w Borysławicach Zamkowych

Ratusz w Kole

Kościół i klasztor bernardynów w Kole

Ruiny zamku w Gozdowie

Pałac w Kościelcu

Wiatrak w Tomaszewie

gmina Babiak

• Babiak
  • dawny kościół ewangelicki z 1823 r.
• Brdów:
  • barokowy kościół św. Wojciecha (prezbiterium – XIV w., korpus – XVIII w.)
  • klasztor oo. paulinów z XVII–XVIII wieku
  • cmentarz rzymskokatolicki z 1790 r.
• Dębno Poproboszczowskie
  • drewniany kościół św. Michała Archanioła z 1766 r.
• Lubotyń
  • renesansowy kościół św. Wawrzyńca z lat 1612–1620

gmina Chodów

• Chodów
  • drewniany kościół Podwyższenia Świętego Krzyża z przełomu XVI i XVII wieku
• Rdutów
  • klasycystyczny kościół św. Jana Chrzciciela z 1800 r.

gmina Dąbie

• Chełmno
  • neogotycki kościół Narodzenia NMP z 1875 r.
  • teren byłego niemieckiego obozu zagłady Kulmhof
• Dąbie
  • kościół św. Mikołaja Biskupa z lat 1807–1809
  • klasycystyczny ratusz z 1814 r.
  • klasycystyczna zabudowa miasta

gmina Grzegorzew

• Borysławice Kościelne
  • drewniany kościół Wniebowzięcia NMP z XVIII wieku
• Borysławice Zamkowe
  • ruiny zamku rycerskiego z 1425 r.
• Grzegorzew
  • drewniany kościół św. Mikołaja z 1776 r.

gmina Kłodawa

• Kłodawa
  • drewniany kościół św. Fabiana i Sebastiana na cmentarzu z 1557 r.
  • późnobarokowy kościół Wniebowzięcia NMP z XVIII wieku
  • dawny klasztor karmelitów trzewiczkowych z XVIII wieku
  • późnoklasycystyczny ratusz z 1820 r.
  • najstarsza część kopalni soli z lat 50. XX wieku

miasto Koło

• • gotycki kościół Podwyższenia Krzyża Świętego z przełomu XIV i XV wieku
  • klasycystyczny ratusz miejski z gotycką wieżą z XVI wieku
  • kompleks kościoła Nawiedzenia NMP i klasztoru oo. bernardynów z XVIII wieku
  • drewniany spichlerz zbożowy z XVIII wieku
  • neogotycki kościół Opatrzności Bożej (ewangelicki) z 1882 r.
  • budynek dworca kolejowego oraz wieża ciśnień

gmina Koło

• Wrząca Wielka
  • niewielkie ruiny późnośredniowiecznego rycerskiego dworu obronnego z XV wieku
  • klasycystyczny pałac wybudowany na przełomie XVIII i XIX wieku
  • neoromański kościół św. Jakuba Apostoła wybudowany w 1888 r.

gmina Kościelec

• Dobrów:
  • barokowy kościół Trójcy Świętej z 1764 r.
  • drewniana kaplica bł. Bogumiła z 1788 r.
• Gozdów
  • ruiny gotyckiego zamku z XIV wieku, wybudowanego za czasów Kazimierza Wielkiego
• Kościelec:
  • romański kościół św. Andrzeja Apostoła z pierwszej połowy XII wieku
  • eklektyczny pałac z XIX wieku

gmina Olszówka

• Tomaszew
  • wiatrak koźlak z przełomu XVIII i XIX wieku
• Umień
  • drewniany kościół św. Michała Archanioła z XVII wieku

gmina Osiek Mały

• Dęby Szlacheckie
  • drewniany kościół Wniebowzięcia NMP z 1756 r.

gmina Przedecz

• Przedecz
  • gotycka baszta z XIV wieku
  • średniowieczna zabudowa miasta
  • klasycystyczny ratusz z 1826 r.
  • neogotycki kościół Świętej Rodziny z lat 1905–1909

Edukacja

Liceum Ogólnokształcące w Kole

szkoła wyższa

• Koło
  • Społeczna Akademia Nauk w Łodzi, zamiejscowy ośrodek dydaktyczny

szkoły ponadpodstawowe

• Kłodawa
  • Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. Marii Dąbrowskiej
• Koło
  • Liceum Ogólnokształcące im. Kazimierza III Wielkiego
  • Zespół Szkół Ekonomiczno-Administracyjnych im. Stanisława i Władysława Grabskich
  • Zespół Szkół Technicznych
• Kościelec
  • Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych
  • Zespół Szkół Rolniczych Centrum Kształcenia Ustawicznego im. Stanisława Staszica
• Powiercie
  • Zespół Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego – szkoła resortowa Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi^[18]

Religia

Kościół św. Wojciecha w Brdowie

Kościół Wniebowzięcia NMP w Kłodawie

Kościół Świętej Rodziny w Przedczu

Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Kole

Kościół rzymskokatolicki

• metropolia gnieźnieńska, diecezja włocławska
  • dekanat izbicki
    • parafia Przemienienia Pańskiego w Babiaku
    • parafia św. Wojciecha w Brdowie
    • parafia św. Michała Archanioła w Dębnie Królewskim
  • dekanat kłodawski
    • parafia św. Rocha w Barłogach
    • parafia św. Dominika w Bierzwiennie Długiej
    • parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Borysławicach Kościelnych
    • parafia św. Mikołaja w Dąbiu
    • parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kłodawie
    • parafia Świętej Rodziny w Przedczu
    • parafia św. Michała Archanioła w Umieniu
  • dekanat kolski
    • parafia Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Chełmnie nad Nerem
    • parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Grzegorzewie
    • parafia Matki Bożej Częstochowskiej w Kole
    • parafia Podwyższenia Krzyża Świętego w Kole
    • parafia św. Bogumiła w Kole
    • parafia Wniebowstąpienia Pańskiego w Ochlach
    • parafia św. Bartłomieja w Osieku Wielkim
    • parafia Błogosławionych 108 Męczenników w Powierciu
    • parafia św. Jakuba we Wrzący Wielkiej
  • dekanat kościelecki
    • parafia św. Stanisława w Białkowie Kościelnym
    • parafia Trójcy Świętej w Dobrowie
    • parafia św. Andrzeja Apostoła w Kościelcu
  • dekanat sompoleński
    • parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Dębach Szlacheckich
    • parafia św. Wawrzyńca w Lubotyniu
• metropolia łódzka, diecezja łowicka
  • dekanat Krośniewice
    • parafia św. Mikołaja Biskupa w Dzierzbicach
    • parafia św. Jana Chrzciciela w Rdutowie

Kościół Starokatolicki Mariawitów w RP

• diecezja śląsko-łódzka
  • parafia św. Mateusza Apostoła i Ewangelisty w Nowej Sobótce
  • parafia Przenajświętszego Sakramentu w Kadzidłowej

Kościół Katolicki Mariawitów

• kustodia płocka
  • parafia Przenajświętszego Sakramentu w Zieleniewie

Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP

• diecezja pomorsko-wielkopolska
  • parafia Ewangelicko-Augsburska w Koninie
    • filiał w Kole

Świadkowie Jehowy^[19]:

• zbór Kłodawa
• zbór Koło-Wschód
• zbór Koło-Zachód

Zobacz też

• fundacja dobrowska
• historia Koła

Przypisy

Bibliografia

• MariuszM. Kaszyński MariuszM., Zarys dziejów powiatu kolskiego, „Rocznik Kolski”, 2, Koło: Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna w Kole, 2009, ISSN 1898-1607 .
• JózefJ. Burszta JózefJ. (red.), Sześćset lat miasta Koła, AntoniA. Czubiński i inni, Wydawnictwo Poznańskie, 1962 .
• Józef StanisławJ.S. Mujta Józef StanisławJ.S., 635 lat miasta Koła, Koło: Muzeum Technik Ceramicznych w Kole, 1997, ISBN 83-86139-34-X .
• Piotr Maluśkiewicz, Województwo konińskie, Warszawa-Poznań 1983.
• Piotr Maluśkiewicz, Ziemia konińska. Przewodnik turystyczny, Konin 1997.

Linki zewnętrzne

• Starostwo powiatu kolskiego
• Biuletyn Informacji Publicznej – powiat kolski