Powiat sokólski (II Rzeczpospolita)

Ten artykuł od 2009-10 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Powiat sokólski

powiat
Państwo	II Rzeczpospolita
Województwo	białostockie
Siedziba	Sokółka
Powierzchnia	2333 km²
Populacja (1931) • liczba ludności	103 135
• gęstość	44 os./km²
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gmin miejskich 3 Liczba gmin wiejskich 12
Położenie na mapie województwa
brak współrzędnych
Portal Polska

Powiat sokólski – powiat w województwa białostockiego II Rzeczypospolitej. Jego siedzibą było miasto Sokółka.

Historia

W roku 1807 w ramach postanowień pokoju tylżyckiego Ziemia Sokólska przyłączona została do Rosji jako fragment Obwodu Białostockiego, a Sokółka stała się miastem powiatowym.

Po zakończeniu I wojny światowej powiat znalazł się w granicach odrodzonej Polski. Autonomiczną tymczasową władzę nad nim sprawowała rada powiatowa utworzona 18 grudnia 1918 roku, tj. miesiąc po opuszczeniu miasta przez wojska rosyjskie, a w czasie okupacji przez Niemców. W skład rady wchodziło osiemnaście osób, w tym dwóch Żydów, tyle samo Rosjan.

Taki stan rzeczy utrzymywał się do końca kwietnia 1919 roku. W maju tego roku dwaj członkowie rady: Nikodem Henryk Hryckiewicz oraz Antoni Krejbich zostali wybrani do Sejmu Ustawodawczego Rzeczypospolitej Polskiej, a przewodniczący rady – Marian Baehr został starostą powiatowym.

Podczas I wojny światowej Sokółszczyzna zajęta została przez wojska niemieckie, a miasto z okolicami znalazło się na terenie tzw. Ober-Ostu.

Po wojnie granice powiatu pozostały bez zmian, natomiast w roku 1927 z powiatu sokólskiego wyłączono gminę Czarna Wieś i przyłączono ją do powiatu białostockiego. Od tej pory powiat liczył dwanaście gmin i trzy miasta. Powierzchnia powiatu wynosiła 2333,4 km kwadratowe. Stanowiło to 0,6% powierzchni ówczesnej Polski i 8,96% powierzchni województwa białostockiego, a powiat był piątym pod względem powierzchni.

Powiat sokólski graniczył od północy i północnego zachodu z powiatem augustowskim, od południa i zachodu z powiatem białostockim^[1]. Granice między powiatami stanowiło naturalne ukształtowanie terenu w postaci rzek: Biebrzy, Brzozówki i Supraśli oraz rzeczek: Kamionki, Łosośny, Tatarki, Prypilii i Bobry Nurki. Powiat miał kształt trójkąta z wierzchołkiem ku dołowi. Największa rozpiętość równoleżnikowa wynosiła 72 km, południkowa 85 km.

Demografia

Według tezy Alfonsa Krysińskiego i Wiktora Ormickiego, terytorium powiatu wchodziło w skład tzw. zwartego obszaru białorusko-polskiego, to znaczy prawosławna ludność białoruska zamieszkiwała jedynie tereny wiejskie, zaś w większych miejscowościach dominowali Polacy^[2].

Według spisu powszechnego z 1921 roku, powiat w ówczesnych granicach zamieszkiwały 90 264 osoby, w tym 78 889 (87,4%) Polaków, 6531 (7,2%) Białorusinów, 4522 (5,0%) Żydów, 225 (0,2%) Rosjan, 62 (0,1%) Tatarów, 9 Litwinów, 5 Niemców, 4 Łotyszy, 2 Estończyków i 1 Anglik^[3].

W latach 1843–1857 gęstość zaludnienia wynosiła średnio 23,8 os./wiorstę kwadratową. W roku 1931 były to już 44 os./km². Było to jednak znacznie mniej niż średnia krajowa (83 os./km²) i nieznacznie mniej od średniej wojewódzkiej (51 os./km²).

Demografia powiatu:

• 30 grudnia 1921 – 89 308 mieszkańców
• 9 grudnia 1931 – 103 135 mieszkańców, w tym:
  • 49 687 mężczyzn
  • 53 448 kobiet
• 1 stycznia 1934 – 106 092

Urbanizacja i rolnictwo

Przed II wojną światową Ziemia Sokólska była słabo zurbanizowana. W gminach wiejskich mieszkało 13 054 osób tj. 12,3% powiatu. W powiecie były wówczas trzy miasta: Sokółka, Dąbrowa i Suchowola oraz kilka dużych wsi: Nowy Dwór, Odelsk i Kuźnica. W powiecie przeważało rolnictwo. Najwięcej było małych i średnich gospodarstw rolnych. Uprawiano głównie zboża: żyto, pszenicę, owies, jęczmień i grykę, rośliny strączkowe: groch, łubin, wykę oraz rośliny przemysłowe (len, konopie, rzepak) i okopowe (buraki pastewne, ziemniaki).

W roku 1938 działało w powiecie 38 młynów (w tym 8 motorowych i 21 wodnych) oraz 58 wiatraków, w każdym mieście były olejarnie ręczne, w Sokółce motorowa. Również w Sokółce działały garbarnie. Pomimo że w powiecie znajdują się znaczne ilości piasku, gliny, żwiru i kamienia, to przed wojną była tylko jedna mała cegielnia z piecem hofmanowskim w Szudziałowie, oraz kilka polowych, oraz trzech kaflarni. W Sokółce i okolicach rozwijał się też przemysł tkacki.

Rzemiosło w powiecie miało związek z rolnictwem i wyróżnić można głównie: krawiectwo i szewstwo, poza tym byli kamasznicy, blacharze, dekarze, czapnicy, szklarze, kuśnierze, fotografowie, i introligatorzy oraz cieśle, murarze, kamieniarze, kowale, kołodzieje i ślusarze.

Religia

Według spisu powszechnego z 1921 roku, 72225 (80,2%) mieszkańców powiatu w ówczesnych granicach wyznawało rzymski katolicyzm, 9357 (10,4%) prawosławie, 8413 (9,3%) judaizm, 212 (0,2%) islam, 26 greko-katolicyzm^[3].

W roku 1936 większość mieszkańców – około 85 tysięcy (78%) – stanowili katolicy i byli to głównie Polacy. Podporządkowani byli oni siedemnastu parafiom, w których było 21 kościołów. Wyznawcy judaizmu to niecałe 10 tysięcy osób (9%), prawosławni, którzy uważali się za Białorusinów, około 6 tysięcy wyznawców (7%), muzułmanie – 200 osób (0,2%).

Lasy

Główny masyw leśny obejmujący ówczesne sosnowo-świerkowe lasy państwowe przebiegał z północnego zachodu ku południowemu wschodowi. Dalej łączyły się z lasami powiatu białostockiego (Puszcza Knyszyńsko-Białostocka). Tereny leśne stanowiły 17,8% powiatu (średnia krajowa 22%).

Uwagi

Przypisy