Powiat wodzisławski

Powiat wodzisławski

powiat
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
TERC	2415
Siedziba	Wodzisław Śląski
Starosta	Leszek Bizoń
Powierzchnia	286,92 km²
Populacja (31.12.2019) • liczba ludności	157 088[1]
• gęstość	547,5 os./km²
Urbanizacja	66,51%
Tablice rejestracyjne	SWD, SWZ[2]
Adres urzędu: ul. Bogumińska 2 44-300 Wodzisław Śląski
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gmin miejskich 4 Liczba gmin wiejskich 5
Położenie na mapie województwa
49°59′35,88″N 18°25′30,72″E/49,993300 18,425200
Strona internetowa
Biuletyn Informacji Publicznej
Portal Polska

Powiat wodzisławski – powiat w Polsce (województwo śląskie), reaktywowany w 1999 r. w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą i największym miastem jest Wodzisław Śląski.

Według danych z 31 grudnia 2019 roku^[3] powiat zamieszkiwało 157 088 osób. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwało 156 939 osób^[4].

Podział administracyjny

W skład powiatu wchodzą:

• miasta:
  Wodzisław Śląski
  Rydułtowy
  Radlin
  Pszów
• gminy wiejskie:
  Godów
  Gorzyce
  Lubomia
  Marklowice
  Mszana

Historia

Wchodzący w skład powiatu wodzisławskiego obszar bywa często określany terminem ziemia wodzisławska^[5][6]. Jest to termin umowny, choć granice powiatu pokrywają się mniej więcej z historycznie ukształtowanym obszarem, zwanym ziemią wodzisławską (poza Rydułtowami, które w latach 1945-1975 należały do powiatu rybnickiego) jednak z Jastrzębiem będącym dziś miastem na prawach powiatu. Rodowód ziemi wodzisławskiej sięga czasów późnego średniowiecza, kiedy to powstało Wodzisławskie Państwo Stanowe. Wzmianka o jego istnieniu pochodzi dopiero z końca XV wieku^[5]. W związku z reformą administracyjną Prus w 1742 r. państwo to zostało zlikwidowane i ziemia wodzisławska włączona została do powiatu pszczyńskiego, z zachowaniem pewnej autonomii, a po 1816 r. do powiatu rybnickiego. W latach 1922-1939 południowa granica ziemi wodzisławskiej stanowiła granicę z Czechosłowacją do Olzy i od Olzy w stronę Raciborza z Niemcami^[6]. Historycznie teren powiatu leży na Górnym Śląsku^[7].

Dnia 1 października 1954 w województwie stalinogrodzkim (katowickim) reaktywowano powiat wodzisławski o granicach zbliżonych do historycznych granic państwa wodzisławskiego. Był to jeden z pierwszych powiatów utworzonych po wprowadzeniu gromad w miejsce dotychczasowych gmin (29 września 1954) jako podstawowych jednostek administracyjnych PRL. Na powiat wodzisławski złożyły się 1 miasto i 21 gromad, które wyłączono z powiatu rybnickiego w tymże województwie (w praktyce gromady te należały do powiatu rybnickiego przez zaledwie dwa dni)^[8]:

• miasto: Wodzisław Śląski
• gromady: Czyżowice, Godów, Gołkowice, Gorzyce, Jastrzębie Górne^[9], Jastrzębie Zdrój^[10], Kokoszyce^[11], Lubomia, Marklowice, Moszczenica^[12], Mszana, Olza, Połomia, Pszów, Radlin, Rogów, Ruptawa^[13], Skrzyszów, Syrynia, Turza^[14] i Wilchwy^[15]

13 listopada 1954 roku Pszów i Radlin otrzymały prawa miejskie^[16]. 1 stycznia 1956 roku Jastrzębie Zdrój zostało osiedlem^[17], którym pozostało do 1 lipca 1963 roku, kiedy to nadano mu prawa miejskie^[18]. 20 grudnia 1956 roku przywrócono województwu stalinogrodzkiemu jego pierwotną nazwę województwo katowickie^[19]. 1 stycznia 1957 roku do powiatu wodzisławskiego dołączono gromadę Bzie Zameckie z powiatu pszczyńskiego^[20].

Po zniesieniu gromad i osiedli oraz reaktywacji gmin z dniem 1 stycznia 1973 roku powiat wodzisławski podzielono na 4 miasta i 6 gmin^[21]:

• miasta: Jastrzębie-Zdrój, Pszów, Radlin i Wodzisław Śląski
• gminy: Godów, Gorzyce, Lubomia, Marklowice, Mszana i Ruptawa

27 maja 1975 roku, pięć dni przed reformą likwidującą powiaty, miało miejsce przyłączenie jednostek administracyjnych do większych sąsiednich ośrodków miejskich. Spośród 10 jednostek powiatu wodzisławskiego 4 utraciły suwerenność: do Wodzisławia włączono miasta Pszów i Radlin oraz gminę Marklowice (a także miasto Rydułtowy z powiatu rybnickiego), a do Jastrzębia-Zdroju gminę Ruptawa^[22] (ponadto gminę Szeroka z powiatu rybnickiego^[23]).

Po reformie administracyjnej obowiązującej od 1 czerwca 1975 roku zredukowane administracyjnie terytorium zniesionego powiatu wodzisławskiego włączono do nowego województwa katowickiego^[24].

Jako pierwsze status miasta odzyskały Rydułtowy: odłączyły się od Wodzisławia 1 stycznia 1992^[25]. 30 grudnia 1994 roku status miasta odzyskał Pszów, odtworzono także gminę Marklowice^[26]. Nieco później, 1 stycznia 1997 roku, prawa miejskie odzyskał również Radlin^[27]. Gminy Ruptawa już nie reaktywowano.

Wraz z kolejną reformą administracyjną przywrócono 1 stycznia 1999 roku w województwie śląskim powiat wodzisławski o obszarze nieco zmodyfikowanym w porównaniu z tym z początku 1975 roku^[28]. Do powiatu przybyło miasto Rydułtowy (wcześniej związane z powiatem rybnickim, a w latach 1975-1991 jako dzielnica Wodzisławia^[5]) a ubyło miasto Jastrzębie-Zdrój, z którego utworzono miasto na prawach powiatu. Obecnie powiat wodzisławski obejmuje gminy związane przez wieki z miastem Wodzisław Śląski.

Geografia

Wodzisław Śląski

(c) Photo: Hons084 / Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0

Rynek w Wodzisławiu Śląskim

Zabytkowy XIV w. kościół św. Trójcy w Wodzisławiu Śląskim

Zespół pałacowo parkowy w Wodzisławiu Śląskim - Kokoszycach

(c) Photo: Hons084 / Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0 pl

Pałac Dietrichsteinów w Wodzisławiu Śląskim

Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Wodzisławiu Śląskim

Baszta Rycerska w Wodzisławiu Śląskim

Budynek Starostwa Powiatowego Wodzisław Śl

„Balaton” na historycznym Grodzisku w Wodzisławiu Śl

Dwie wielkie rzeki Odra i Olza – w powiecie wodzisławskim

Koksownia w Radlinie

Hałda w Rydułtowach (jedna z najwyższych w Europie)

Powiat wodzisławski leży w województwie śląskim, w jego południowej części, od północy graniczy z miastem Rybnik, od wschodu z powiatem rybnickim i miastem Jastrzębie-Zdrój należącym do 1975 r. do powiatu wodzisławskiego. Od południa granica powiatu stanowi również granicę państwa z Czechami. Od zachodu powiat graniczy z powiatem raciborskim. Na terenie powiatu wodzisławskiego leżą 4 miasta i 5 gmin. Stolicą powiatu jest położone w środku powiatu miasto Wodzisław Śląski. Przez powiat przepływają rzeki Odra, Olza, Lesznica, Nacyna i Szotkówka. W zachodniej części powiatu swoje źródło ma rzeka Sumina, a na wschodnich jego krańcach swe źródła ma rzeka Pszczynka. W powiecie wodzisławskim występują bardzo duże różnice w wysokościach względnych sięgające ponad 100 metrów. W okolicach Rogowa i Bełsznicy roztacza się malowniczy krajobraz na dolinę Odry. Stawy Wielikątu tworzą ponadto doskonały teren dla dzikiego ptactwa. Północna część regionu (od Wodzisławia na północ) to krajobraz górnośląski z kominami zakładów przemysłowych i hałdami.

Kultura i turystyka

Życie kulturalne mieszkańców powiatu skupia się głównie w Wodzisławiu Śląskim w którym mają swe siedziby min. Wodzisławskie Centrum Kultury, Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna, Muzeum Miejskie czy Towarzystwo Miłośników Ziemi Wodzisławskiej. W Wodzisławiu działa również klub piłkarski Odra Wodzisław Śląski, przez wiele lat występujący w Ekstraklasie. Rozpoznawalnym miejscem jest również bazylika w Pszowie oraz Sanktuarium MB Fatimskiej w Turzy Śląskiej, które są jednym z istotniejszych miejsc pątniczych na Śląsku. W powiecie istnieją ścieżki rowerowe, które przebiegają wzdłuż interesujących miejsc w regionie. Obiekty, które można zobaczyć po drodze to m.in. kościoły WNMP w Wodzisławiu, Radlinie, dawny klasztor franciszkanów wraz z gotyckim kościołem Świętej Trójcy, pałace w Wodzisławiu, zabytkowy XV w. drewniany kościół w Łaziskach. Część zabytków ziemi wodzisławskiej została nakazem ówczesnych władz przeniesiona do innych miejscowości (drewniane kościoły w Syryni i Jedłowniku). Latem wypocząć można w nadodrzańskich miejscowościach takich jak np. Olza, Odra, Buków czy Nieboczowy lub skorzystać z leśnego kąpieliska Balaton.

Najważniejsze zabytki i atrakcje turystyczne powiatu

• Wodzisław Śląski
  • Pałac Dietrichsteinów z lat 1742-1745, obecnie Muzeum Regionalne i Urząd Stanu Cywilnego
  • Zespół klasztorny franciszkanów, kościół pw. Św. Trójcy z XIV wieku i klasztor franciszkański z XVII wieku.
  • kościół WNMP z lat 1909-1911. Na fundamentach kościoła gotyckiego z 1599
  • Zespół pałacowo-parkowy w Wodzisławiu Śląskim-Kokoszycach (obecnie Dom Rekolekcyjny w Kokoszycach) z 1822
  • Baszta Rycerska
  • Zabytkowy układ urbanistyczny Starego Miasta
  • Kąpielisko leśne Balaton
  • Rodzinny Park Rozrywki Trzy Wzgórza
• Rydułtowy
  • Kościół św. Jerzego
  • Tunel kolejowy w Rydułtowach
  • Hałda w Rydułtowach
• Radlin
  • Kościół WNMP
  • Zabytkowe osiedla Emma
  • Tężnia w Radlinie
  • Szyb kopalniany "Wiktor" projektu Hansa Poelziga^[29]
• Pszów
  • Bazylika NMP
  • Kalwaria Pszowska
  • Zabudowania byłej KWK Anna projektu Hansa Poelziga
• Gmina Godów
  • Drewniany Kościół Wszystkich Świętych w Łaziskach z XV w.
  • Drewniany Kościół św. Anny w Gołkowicach z XIX w.
• Gmina Gorzyce
  • Zespół pałacowo-parkowy w Gorzycach XVIII w.
  • Zabytkowe osiedle Kolonii Fryderyk z pocz. XX w.
  • Sanktuarium Matki Boskiej Fatimskiej w Turzy Śl.
• Gmina Lubomia
  • Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Wielikąt”
  • Kaplica Matki Boskiej Różańcowej w Bukowie XVIII w.
• Gmina Marklowice
  • Kościół św. Stanisława
  • Tropikalna wyspa
• Gmina Mszana
  • Kościół NNMP w Połomi
  • Zabytkowa plebania w Połomi
  • Most autostradowy w Mszanie (najszerszy most w Polsce)

Demografia

Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2005):

• Piramida wieku mieszkańców powiatu wodzisławskiego w 2014 roku^[30].
  

Ludność w latach

• 1999 – 158 570
• 2000 – 158 246
• 2001 – 158 108
• 2002 – 155 389
• 2003 – 155 147
• 2004 – 155 124
• 2009 – ok. 156 tys.

Układ komunikacyjny powiatu

Drogi

Do najważniejszych dróg na terenie powiatu należą:

• Autostrada A1
• DK78
• DW923
• DW930
• DW932
• DW933
• DW935
• DW936

Kolej

Najważniejsze stacje kolejowe w powiecie wodzisławskim to:

• Wodzisław Śl.
• Rydułtowy
• Olza

Planowana obwodnica powiatu

• Droga Główna Południowa (Pawłowice – Jastrzębie-Zdrój – Mszana – Skrzyszów – Krostoszowice – Wodzisław Śląski – Pszów – Rydułtowy)

Rada Powiatu

Samorządy partnerskie

• powiat Recklinghausen
• Ostrawa

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Strona powiatu wodzisławskiego