Powstańcze Bataliony Obrony Narodowej powiatu rybnickiego

Powstańcze Bataliony Obrony Narodowej powiatu rybnickiego (samoobrona powstańcza powiatu rybnickiego) – pomocnicze jednostki wojska polskiego tworzone na Śląsku latem 1939. Oddziały te tworzone były głównie z ochotników, którzy wcześniej walczyli w powstaniach śląskich. Zadaniem samoobrony powstańczej było odpieranie ataków hitlerowskich band dywersyjnych na terenach przygranicznych. W wypadku wojny Powstańcze Bataliony Obrony Narodowej miały współdziałać z wojskiem przy zwalczaniu dywersji na tyłach, a w razie konieczności także miały brać udział w bezpośredniej akcji bojowej. Na terenie ówczesnego powiatu rybnickiego obejmującego również miasta Wodzisław Śląski i Żory utworzono 8 batalionów powstańczych.

Geneza

Latem 1939 w rejonie Śląska rozpoczęły działalność bandy dywersyjne Freikorps Ebbinghaus. Grupy Freikorps prowadziły bandycką działalność w rejonach przygranicznych. Dobrze uzbrojone oddziały niemieckie ostrzeliwały i obrzucały granatami posterunki straży granicznej i urzędów celnych. Napadano i podpalano gospodarstwa patriotów polskich[1]. Przeprowadzali też i inne działania dywersyjne, sabotażowe i szpiegowskie. Polska straż graniczna i policja państwowa nie radziła sobie z tymi atakami i potrzebowała wsparcia. W wyniku tej działalności dywersyjnej Ślązacy przystąpili do samorzutnego tworzenia ochotniczych oddziałów samoobrony. W drugiej połowie lipca naczelne władze wojskowe za pośrednictwem generała Jana Jagmina-Sadowskiego zwróciły się do kierownictwa Związku Powstańców Śląskich z propozycją włączenia tej organizacji drogą ochotniczego zaciągu w specjalne formacje Powstańczej Obrony Narodowej. Początkowo planowano w powiecie rybnickim utworzyć 6 batalionów powstańczych. Ostatecznie jednak utworzono ich aż 8[1].

Organizacja i obsada personalna

W sierpniu 1939 stan osobowy samoobrony powstańczej powiatu rybnickiego wynosił 3100 ludzi w 8 batalionach. Do każdego batalionu należało 3-4 kompanie w sile 100-120 powstańców. Organizacja tych jednostek była dostosowana do lokalnych potrzeb. Niemal wszyscy ochotnicy w powiecie rybnickim walczyli we własnych mundurach powstańczych[1]. Na początku uzbrojenie było niewystarczające. Dopiero 20 sierpnia 1939 dosłano większą ilość karabinów i granatów ręcznych. Wszyscy dowódcy batalionów i kompanii byli organizatorami Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska w latach 1918-1921 i dowódcami jednostek w III powstaniu śląskim na różnych stanowiskach[1].

Na czele organizacji powstańczej w powiecie rybnickim stała komenda powiatowa w skład której wchodzili początkowo:

  • Komendant powiatowy – kpt. Sobik Nikodem ((trafił do niewoli radzieckiej i został zamordowany w Charkowie)[2]
  • I zastępca kom. pow. – por. Borgowiec Alojzy (trafił do niewoli radzieckiej i został zamordowany w Katyniu)
  • II zastępca kom. pow. – Vorreiter-Cichecki Paweł
  • Oficer broni – Liszka Karol
  • Zast. Oficera broni – Kostka Józef
  • Oficer gospodarczy – Szczypa Władysław
  • Zast. Oficera gospodarczego – Liszkowa Elżbieta

Zmiany w komendzie powiatowej zaszły 28.08.1939, w wyniku tego, że kapitan Sobik i porucznik Borgowiec zostali powołani do służby w wojsku polskim. Dowództwo oddziałów powstańczych ziemi rybnickiej objął Paweł Cichecki[1].

I Batalion (odcinek granicy od Chwałęcic do Ochojca)

  • Dowódca baonu – Budny Józef (zginął w obozie koncentracyjnym)
  • Zast. Dow. baonu – Iksal Maksymilian
  • Dow. 1 kompanii – Drewniok Alfons
  • Dow. 2 kompanii – Ficek Paweł
  • Dow. 3 kompanii – Ryszka Teodor
  • Dow. 4 kompanii – Wieczorek Augustyn

II Batalion (odcinek granicy od Wilczy do Knurowa)

  • Dowódca baonu – Biela Teofil (zginął 1.09.1939)
  • Zast. Dow. Baonu – Budny Ignacy
  • Dow. 1 kompanii – Michalski Feliks (zginął 1.09.1939)
  • Dow. 2 kompanii – Michalski Ryszard (zginął 1.09.1939)
  • Dow. 3 kompanii – Szreter Wiktor
  • Dow. 4 kompanii – Płaczek Józef

III Batalion (odcinek granicy od Lubomi do Brzezia)

  • Dowódca baonu – Michalski Józef
  • Zast. Dow. Baonu – Plewnia Emil
  • Dow. 1 kompanii – Fulek Augustyn
  • Dow. 2 kompanii – Brachmański Wiktor
  • Dow. 3 kompanii – Prokop Wilhelm

IV Batalion (odcinek granicy od Suminy do Zwonowic)

  • Dowódca baonu – Mikołajec Józef
  • Zast. Dow. Baonu – Kuczera Alojzy
  • Dow. 1 kompanii – Ogaza Konrad
  • Dow. 2 kompanii – Piątek Alojzy
  • Dow. 3 kompanii – Macionczyk Emil

V Batalion (odcinek granicy od Olzy do Lubomi)

  • Dowódca baonu – Balcar Józef
  • Dow. 1 kompanii – Owczarczyk Antoni
  • Dow. 2 kompanii – Hetmański Józef
  • Dow. 3 kompanii – Wysłucha Franciszek

VI Batalion (odcinek granicy od Brzezia do Suminy)

  • Dowódca baonu – Włoczek Paweł
  • Zast. Dow. Baonu – Hercok Andrzej
  • Dow. 1 kompanii – Hurnik Józef
  • Dow. 2 kompanii – Mazur Karol
  • Dow. 3 kompanii – Graniczny Maksymilian

VII Batalion (odcinek granicy od Knurowa do Przyszowic)

  • Dowódca baonu – Lipina Ryszard
  • Zast. Dow. Baonu – Kocur Piotr
  • Dow. 1 kompanii – Powła Augustyn (zginął w 1939)
  • Dow. 2 kompanii – Dusza Konrad (zginął w 1939)
  • Dow. 3 kompanii – Cipa Jan
  • Dow. 4 kompanii – Szydło Antoni

Batalion (bez numeru) (odcinek od Gorzyczek do Bukowa) składał się z powstańców uchodźców, którzy po 1921 musieli opuścić przypadłą Niemcom część powiatu raciborskiego i kozielskiego.

  • Dowódca baonu – Franke Augustyn
  • Dow. 1 kompanii – Błędowski Wiktor
  • Dow. 2 kompanii – Weiner Józef
  • Dow. 3 kompanii – Biczysko Piotr
  • Dow. grupy młodzieży powstańczej – Rzazonka Józef

Działania bojowe

Od połowy sierpnia 1939 wprowadzono na wszystkich odcinkach granicznych nieprzerwane pogotowie. Na początku dowożono ochotników na punkty przygraniczne samochodami. Z końcem sierpnia urządzono stałe zakwaterowanie z wyżywieniem w szkołach poszczególnych osad przygranicznych[1].

Przed wybuchem wojny oddziały samoobrony powstańczej brały udział w co najmniej kilkunastu potyczkach z Freikorps Ebbinghaus, odpierając ataki band dywersyjnych. Głównie sprowadzało się to do wymiany ognia z niemieckimi bandami, które przekraczały granicę i ostrzeliwały polskie urzędy celne i posterunki graniczne. Najsilniejsze bandy dywersyjne liczyły nawet 100 ludzi i uzbrojone były w lekkie karabiny maszynowe[1].

Powstańcy mieli surowy zakaz prowadzenia działań odwetowych i atakowania celów po stronie niemieckiej, aby nie dostarczać Niemcom prawdziwego materiału propagandowego[1]. Niemcy zresztą i tak fałszywie oskarżali Polaków o ataki czego przykładem jest np. prowokacja gliwicka.

Jedną z bardziej znanych akcji samoobrony powstańczej na terenie powiatu rybnickiego było zatrzymanie i rozbrojenie kapitana Wehrmachtu Kurta Pfeifera w pełnym rynsztunku bojowym. Doszło do tego 31 sierpnia 1939 po polskiej stronie, na drodze do Bojków. Był to prawdopodobnie pierwszy jeniec II wojny światowej[1].

W myśl rozkazu z 31 sierpnia w chwili wybuchu wojny polskie oddziały samoobrony powstańczej miały wycofać się poza linię obronną Mikołów-Pszczyna do punktu zbornego w Jankowicach koło Pszczyny. Miała tam nastąpić ogólna koncentracja i reorganizacja sił powstańczych. Nie wszystkim powstańcom udało się jednak wycofać i doszło do krwawych starć z wojskami niemieckimi. Straty oddziałów powstańczych ziemi rybnicko-wodzisławskiej w pierwszym dniu wojny były znaczne. Liczba zabitych, rannych i wziętych do niewoli wyniosła około 600 osób. Z tym że pojmanie do niewoli było niemal równoznaczne ze śmiercią. Schwytanych powstańców śląskich Niemcy rozstrzeliwali w masowych egzekucjach[1].

Po wycofaniu się znad granicy, pododdziały rybnickiej ON brały udział w walkach o Żory i Boju o Bożą Górę.

W rejonie koncentracji wojsk powstańczych doszło następnie do przegranej bitwy pszczyńskiej i polskie oddziały powstańczej samoobrony uległy rozproszeniu. 

Zobacz też

  • Powstańcze Bataliony Obrony Narodowej
  • Powstańcze Bataliony Obrony Narodowej w okręgu przemysłowym

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i j Paweł Dubiel, Wrzesień 1939 na śląsku, Katowice 1960, s. 102-116, ISBN 83-85272-26-7.
  2. ↑ BETA Księgi Cmentarne, ksiegicmentarne.muzeumkatynskie.pl [dostęp 2017-07-12].

Bibliografia

  • Paweł Dubiel, Wrzesień 1939 na śląsku, Katowice 1960, s. 102-116.
  • Jan Delowicz, Ziemia rybnicko-wodzisławska i jej mieszkańcy w wojnie obronnej 1939 roku, Żory 2009.
  • Piotr Hojka, Wodzisław Śląski i ziemia wodzisławska w czasie II wojny światowej, Wodzisław Śląski 2011.