Powstanie chochołowskie
 Siedziba Muzeum Powstania Chochołowskiego | |||
| Czas | |||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Terytorium | |||
| Przyczyna | plan wzniecenia ogólnonarodowego powstania przeciw zaborcom | ||
| Wynik | porażka powstańców | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
| Straty | |||
| |||
Powstanie chochołowskie („insurekcja pod Tatrami”, w gwarze „poruseństwo”) – wystąpienie zbrojne górali z Chochołowa, Cichego, Dzianisza i Witowa mające miejsce 21 lutego 1846 roku, skierowane przeciwko uciskowi dworskiemu i władzom austriackim. Zorganizowane przez Jana Kantego Andrusikiewicza (nauczyciela i organistę), Juliana Goslara (poetę) oraz trzech księży wikariuszy: Józefa Kmietowicza z Chochołowa, Michała Głowackiego i Michała Janiczaka z Szaflar.
Historia powstania
Powstanie zostało przygotowane przez Centralizację – czyli władzę najwyższą Towarzystwa Demokratycznego z Ludwikiem Mierosławskim na czele (w Galicji przygotowaniami kierował 24-letni Edward Dembowski) i miało zacząć się razem z ogólnonarodowym powstaniem, które jednak zostało odwołane (wiadomość o tym nie dotarła do Chochołowa). Górale prowadzący spór o grunty z ziemianinem Kajetanem Borowskim dość łatwo dali przekonać się do buntu przeciwko władzy austriackiej, którą wykorzystywał w sporze Borowski.
Niewielkie powstanie w Chochołowie wybuchło wieczorem 21 lutego 1846 roku. Powstańcy w liczbie około 30 osób z księdzem Kmietowiczem i organistą Andrusikiewiczem na czele zdobyli posterunek straży finansowej w Chochołowie, gdzie znaleźli broń. Następnie opanowali komorę celną w niedalekiej Suchej Górze, zniszczyli słupy graniczne i porąbali cesarskiego orła (Jan Zych z Chochołowa). Następnie powstańcy zdobyli podstępem posterunek straży skarbowej w Witowie oraz jeszcze tej samej nocy zarekwirowali broń z nadleśnictw w Witowie i w Kościelisku.
Powstanie zostało wkrótce (23 lutego) stłumione przy pomocy oddziałów straży z Nowego Targu oraz górali z Czarnego Dunajca. Ponad 100 powstańców uwięziono[1] w Spielbergu, Kufsteinie i Wiśniczu. Wkrótce zostali jednak zwolnieni w związku z Wiosną Ludów w 1848 roku.
Wystąpienie chochołowskie traktuje się jako epizod powstania krakowskiego z 1846 roku.
Pamiątką tych wydarzeń jest stojąca w Chochołowie figura św. Jana Nepomucena, ustawiona tyłem do miejscowości Czarny Dunajec, której mieszkańcy pomagali stłumić powstanie. W roku 1982 z inicjatywy doktora Krzysztofa Hofmana, figura została odrestaurowana[2].
Jednym z uczestników powstania był Jan Krzeptowski zwany Sabałą[3].
Przywódcy powstania (Goslar i Andrusikiewicz) kilkukrotnie gościli w łopuszańskim dworze Leona Przerwy-Tetmajera[4].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Mała Encyklopedia 1967 ↓, s. 245.
- ↑ Zofia Stecka - Chochołów, Wydawnictwo Tatrzańskie, Zakopane, 1991, s. 27.
- ↑ Wiesław Bieńkowski: Jan Sabała. Internetowy Polski Słownik Biograficzny. [dostęp 2017-09-08]. (pol.).
- ↑ Tetmajer Leon Przerwa. z-ne.pl. [dostęp 2021-10-14].
Bibliografia
- Ks. Witold Józef Kowalów, Ks. Michał Stanisław Głowacki «Świętopełk» (1804-1846). Folklorysta i współorganizator powstania, Biały Dunajec – Ostróg 1999. ISBN 83-907955-6-6
- Zofia Stecka - Chochołów, Wydawnictwo Tatrzańskie, Zakopane, 1991.
- Mała Encyklopedia Wojskowa. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1967.
Linki zewnętrzne
- Strona Górali Śląskich Związku Podhalan. goraleslascy.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-07)].
- Chochołów. czarny-dunajec.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-12-10)].
Media użyte na tej stronie
Autor: j, Licencja: CC BY-SA 4.0
Muzeum Powstania Chochołowskiego w Chochołowie
Ta fotografia przedstawia zabytek wpisany do rejestru zabytków województwa małopolskiego pod numerem A-740/M.