Powstanie lutowe

Powstanie lutowe
wojna domowa w Rosji
Ilustracja
Więzienie w Erywaniu po bolszewickim mordzie. W nocy 17 lutego 1921 roku w więzieniu w Erywaniu brutalnie zamordowano 50 osób
Czas

13 lutego – 2 kwietnia 1921

Przyczyna

dążenie Ormian do niepodległości od Rosji oraz dążenie „Czerwonych” do ustanowienia republiki radzieckiej w Armenii

Strony konfliktu
Demokratyczna Republika Armenii Ormianie (centrolewica oraz nacjonaliści) Rosyjska FSRR
 Azerbejdżańska SRR
Dowódcy
Simon WracjanAnatolij Giekker
Siły
10 tys.
brak współrzędnych

Powstanie lutowe (orm. Փետրվարյան ապստամբություն – P’etrvaryan apstambut’yun) – antykomunistyczne powstanie w Armenii, trwające od 13 lutego do 2 kwietnia 1921.

Tło sytuacyjne

Na przełomie listopada i grudnia 1920 bolszewicka 11 Armia bez walki zajęła Armenię, likwidując Demokratyczną Republikę Armenii i ustanawiając sowiecką Armeńską Socjalistyczną Republikę Radziecką, formalnie jeszcze niezależną od Rosji Radzieckiej, w rzeczywistości pośrednio, ale ściśle podporządkowaną Moskwie. Bolszewicy początkowo dotrzymywali obietnic, dzięki którym skłonili rząd DRA do kapitulacji, jednak rychło rozpoczęli eksterminację zwolenników niepodległości: żołnierzy DRA, działaczy politycznych i ogólnie inteligencji. W lutym 1921 rozstrzelano szereg dowódców zasłużonych w obronie Armenii przed Turcją w latach 1918–1920. Na wsi bolszewicy rabowali żywność.

Przebieg wydarzeń

13 lutego 1921 chwycili za broń ormiańscy uchodźcy z Turcji osiedleni u podnóży masywu Aragac. Do 17 lutego 1921 powstańcy zajęli Asztarak, Eczmiadzyn, Garni, Hrazdan i szereg innych miejscowości. 18 lutego zajęli Erywań, oswobadzając więźniów politycznych. Armia Czerwona wycofała się do Artaszatu.

18 lutego 1921 w wolnym Erywaniu działacze Armeńskiej Federacji Rewolucyjnej, kierującej powstaniem, utworzyli centralny organ władzy – Komitet Ocalenia Narodowego pod przewodnictwem Simona Wracjana. Tego samego dnia za pośrednictwem ormiańskiej delegacji w Paryżu Komitet wystosował odezwę o pomoc do mocarstw zachodnich i Ligi Narodów, która jednak pozostała bez odpowiedzi. Tylko walcząca z bolszewikami Gruzja 21 lutego ponownie otworzyła ambasadę Armenii w Tbilisi, jednak już 25 lutego miasto to zdobyli bolszewicy.

W lutym i marcu 1921 powstańcy toczyli ciężkie walki z Armią Czerwoną. 27 lutego bolszewicy zaatakowali Erywań, ale powstańcy odparli ich 1 marca. Po dwutygodniowej przerwie 16 marca bolszewicy zajęli Artaszat, ale powstańcy kontratakowali i odzyskali Asztarak. 24 marca wzmocnione oddziały bolszewickie zaczęły ofensywę, przełamały ormiański opór, zajęły Aparan i Kotajk i 2 kwietnia podeszły pod Erywań. Dla uniknięcia zniszczeń stolicy powstańcy oddali ją bez walki. Upadek Erywania oznaczał koniec powstania.

Resztki sił powstańczych, władze powstania i wielu cywilów uciekło na południe w góry Zangezuru, pozostające jeszcze pod władzą niepodległościowych wojsk sparapeta Karekina Nżde. 26 kwietnia w monasterze Tatew proklamowano Republikę Górskiej Armenii – ostatnie wcielenie przedradzieckiej Armenii.

Po upadku powstania, pod wpływem ormiańskiego komunisty Aleksandra Miasnikiana, bolszewicy złagodzili kurs wobec Ormian i Armenii.

Zobacz też

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Flag of the Azerbaijan Soviet Socialist Republic (1921–1922).svg
Flag of the Azerbaijan Soviet Socialist Republic
Flag of Armenia (3-2).svg
Flag of Armenia. Aspect ratio modified (cropped) for projects that require an aspect ratio of 3:2.
Yerevan prision after Bolshevik slaughter.jpg
Yerevan prision after Bolshevik slaughter. At the night of 17 February 1921, 50 people were brutally slaughtered at Yerevan prison.
Flag of the First Republic of Armenia.svg
Flag of the Democratic Republic of Armenia