Powstanie praskie

Powstanie praskie
	II wojna światowa; powstanie majowe ludu czeskiego
Czas	5–9 maja 1945
Miejsce	Praga
Terytorium	Protektorat Czech i Moraw
Wynik	zwycięstwo czeskie, kapitulacja wojsk niemieckich w Pradze; rozbicie głównych sił Grupy Armii „Środek” przez wojska radzieckie
Strony konfliktu
III Rzesza	Czechosłowacki ruch oporu; ROA; ZSRR
Dowódcy
Karl Hermann Frank; Rudolf Toussaint; Carl Friedrich von Pückler-Burghauss	Karel Kutlvašr; František Slunečko; Otakar Machotka; Siergiej Buniaczenko; Iwan Koniew
Siły
40 000 żołnierzy	30 000 powstańców; 18 000 żołnierzy ROA
Straty
dokładne dane nieznane; przypuszczalnie ponad 1000 zabitych	Czesi:; 3561 powstańców i około 4000 cywili zabitych; ROA:; 300 zabitych; Armia Czerwona:; 692 zabitych,; z czego w samej Pradze 30
	Położenie na mapie Pragi miejsce bitwy
	Położenie na mapie Czech miejsce bitwy
	50°04′43″N 14°26′04″E/50,078611 14,434444

Powstanie praskie (cz. Pražské povstání) – powstanie ludności Pragi przeciw administracji i wojskom niemieckim oraz kolaboracyjnemu rządowi i administracji czeskiej, trwające od 5 do 9 maja 1945. W obliczu wchodzącej w życie 8 maja 1945 bezwarunkowej kapitulacji III Rzeszy powstanie zakończyło się kapitulacją i szybką ewakuacją większości Niemców w stronę wojsk amerykańskich oraz zajęciem Pragi przez wojska radzieckie. Powstanie praskie było częścią powstania majowego ludu czeskiego i było związane z radziecką operacją praską^[1].

Siły walczących stron

Na terenie Protektoratu Czech i Moraw stacjonowała niemiecka Grupa Armii „Środek” feldmarszałka Ferdinanda Schörnera licząca około miliona żołnierzy, z czego w walkach w samej Pradze wzięło udział około 40 tysięcy żołnierzy.

Siły powstańcze liczyły około 30 tysięcy bojowników. Poza tym, w powstaniu aktywny udział wzięło około 100 tysięcy czeskich cywilów, którzy zbudowali około tysiąca barykad, opatrywali rannych i dostarczali powstańcom żywność, lekarstwa, broń i amunicję.

Drugiego dnia zrywu do powstańców dołączyli, tak zwani „własowcy”, czyli Rosjanie walczący po stronie III Rzeszy. Była to 600 Dywizja Piechoty Rosyjskiej Armii Wyzwoleńczej (ROA), pod dowództwem Siergieja Buniaczenki, w sile około 18 tysięcy żołnierzy.

9 maja do Pragi wkroczyły jednostki 1 Frontu Ukraińskiego Armii Czerwonej pod dowództwem marszałka Iwana Koniewa.

Przebieg

4 maja Czesi zaczęli zdejmować i zamalowywać niemieckie szyldy, studenci zrywali tablice z niemieckimi nazwami ulic, sprzedawcy przestali przyjmować niemieckie reichsmarki a między ludnością Pragi i wojskami okupacyjnymi rozpoczęły się spontaniczne walki^[2]. 5 maja czescy kolejarze odmówili odprawiania transportów wojskowych i rozbroili niemieckich wartowników, Czesi atakowali niemieckie domy i wywlekali z nich Niemców których bito i poniżano. Konspiratorzy w praskiej rozgłośni radiowej przygotowali się do nadawania patriotycznych audycji prosząc o ochronę czeskiej policji. To samo zrobił niemiecki dyrektor rozgłośni, ale o pomoc poprosił esesmanów wskutek czego doszło do bitwy przed i w budynku rozgłośni wygranej ostatecznie przez powstańców^[2]. Dwa dni potem, 7 maja, sytuacja czeskich powstańców stała się krytyczna. Mimo budowy niemal tysiąca powstańczych barykad czołgi hitlerowskie wtargnęły na ulice śródmieścia Pragi. Wobec takiej sytuacji Stawka Najwyższego Naczelnego Dowództwa Armii Czerwonej zażądała od wszystkich wojsk maksymalnego zwiększenia tempa pościgu prowadzonego w ramach operacji praskiej. Z godziny na godzinę sytuacja powstańców w Pradze stawała się katastrofalna.

Wtedy pomocy Czechom udzieliła – do tej pory walcząca po stronie niemieckiej – doskonale uzbrojona dywizja Rosyjskiej Armii Wyzwoleńczej (ROA), tak zwani „własowcy”. Jednak Niemcy nadal błyskawicznie dławili powstanie. Opanowali centrum miasta i rozpoczęli represje wobec powstańców i ludności. Do akcji weszły działa samobieżne, miotacze ognia i SS-mani z pobliskiego poligonu w Benešovie tworzący Kampfgruppe Wallenstein.

W tym czasie, 7 maja 1945 o godzinie 02:41, Niemcy podpisali bezwarunkową kapitulację III Rzeszy. Akt kapitulacji mówił o zaprzestaniu działań zbrojnych przez wszystkie siły lądowe, morskie i powietrzne będące pod dowództwem niemieckim w dniu 8 maja o godzinie 23:01 czasu środkowoeuropejskiego.

W tej sytuacji, wygrywający w Pradze Niemcy podjęli pertraktacje z powstańcami, zakończone kapitulacją wojsk niemieckich. Na mocy „Protokołu o kapitulacji Niemieckich Sił Zbrojnych w Pradze” wojska niemieckie zostały rozbrojone^[1]. Powstańcy przejęli wszystkie bazujące w Pradze samoloty Luftwaffe i broń pancerną. Jednocześnie powstańcy zgodzili się na ochronę rozbrojonych żołnierzy niemieckich przed miejscową ludnością^[1] oraz na ich ewakuację w stronę wojsk amerykańskich, które przebywały w okolicach Pilzna.

Aktu kapitulacji nie uznały niemieckie jednostki Waffen-SS i pod dowództwem SS-Gruppenführera Carla von Pücklera kontynuowały walkę w Pradze do 9 maja, gdy w nocy, do miasta wkroczyły pierwsze oddziały sowieckie.

Ofensywa radziecka w Czechach trwała jeszcze dwa dni. Prowadzona z wielu kierunków, udaremniła wycofanie się z okolic Pragi większości niemieckich sił Grupy Armii „Środek” i umożliwiła ich stosunkowo szybkie rozbicie. Strach przed radzieckimi wojskami i niewolą spowodował dalsze walki i przedzieranie się Niemców przez linie sowieckie. Trwały one do 11 maja. Z milionowej armii feldmarszałka Schörnera stacjonującej w Czechach do Amerykanów dotarło tylko 140 tysięcy żołnierzy.

Operacja praska zakończyła się dwa dni po kapitulacji III Rzeszy i była ostatnią dużą ofensywą w Europie podczas II wojny światowej.

Uczestnicy walk

Czeska Rada Narodowa

grupy Komunistycznej Partii Czechosłowacji
grupy opozycji prawicowej wierne rządowi emigracyjnemu w Londynie (Obrona Narodu)
1 Batalion Wojsk Rządowych
Czeskie Bataliony Porządkowo-Ochronne Żandarmerii i Policji Protektoratu

Powstańców wsparła 600 Dywizja Piechoty Rosyjskiej Armii Wyzwoleńczej.

Niemieckie siły okupacyjne

Waffen-SS, SS, Sipo, SD i Orpo
31 Ochotnicza Dywizja Grenadierów SS Böhmen und Mähren
35 Dywizja Grenadierów Policji SS
4 Pułk Grenadierów Pancernych SS „Der Führer”
Wehrmacht

Upamiętnienie

Oprócz pomników i tablic pamiątkowych, jedna ze stacji metra w Pradze nosi nazwę Pražského povstání.

Galeria

Zamalowywanie niemieckiego szyldu w Pradze
Mieszkańcy Pragi wznoszący barykadę
Czeski powstaniec przed budynkiem Muzeum Narodowego w Pradze
Czescy powstańcy w dzielnicy Strašnice
Czescy powstańcy w czołgach AMR 35
Niemiecki Jagdpanzer 38(t) zniszczony w dzielnicy Klárov
Pomnik powstańców praskich autorstwa Josefa Malejovský’ego koło mostu Barikádníků w Pradze