Powstanie czerwcowe
| zimna wojna | |||
 (c) Bundesarchiv, B 285 Bild-14676 / Nieznany / CC-BY-SA 3.0 Radziecki czołg IS-2 w Lipsku | |||
| Czas | 16–17 czerwca 1953 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Przyczyna | niezadowolenie społeczne z rządów komunistycznych, | ||
| Wynik | stłumienie powstania przez Wojska Radzieckie i Volkspolizei | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
| Straty | |||
| |||
Powstanie czerwcowe (niem. Juniaufstand) – masowy protest robotników w Niemieckiej Republice Demokratycznej rozpoczęty 16 czerwca 1953 roku. 17 czerwca wojska sowieckie rozpoczęły tłumienie powstania[1].
Przyczyny
Przyczyną wystąpienia były uchwały II Konferencji rządzącej Socjalistycznej Partii Jedności Niemiec z lipca 1952 dotyczące rozwoju socjalizmu w Niemieckiej Republice Demokratycznej. Restrykcyjne decyzje wywołały kryzys polityczny i gospodarczy. Zalecały zaostrzenie walki klasowej, zwalczanie Kościoła, kolektywizację rolnictwa i rozbudowę przemysłu ciężkiego kosztem przemysłu środków konsumpcji.
Na powstanie kryzysu wpłynęła też polityka zbrojeniowa NRD jako efekt zaleceń władz radzieckich, które przewidywały utworzenie sił zbrojnych kosztem 1,5 mld DM. Zamaskowana – jako skoszarowana Volkspolizei – armia liczyła w 1953 już 113 000 żołnierzy i znacząco obciążała budżet NRD. Problemem władz w Berlinie Wschodnim stały się masowe ucieczki ludności z NRD do Niemiec Zachodnich. W pierwszym półroczu 1953 do RFN i Berlina Zachodniego zbiegło ćwierć miliona ludzi, w tym wielu mieszkańców wsi, w niektórych dniach uciekało do 5000 osób. Czara goryczy przelała się jednak 28 maja 1953, gdy rząd NRD zdecydował obligatoryjnie zwiększyć wydajność pracy o 10%, ponieważ uprzednie wezwanie SED i związków zawodowych skierowane do klasy robotniczej o zwiększenie efektów pracy poniosło fiasko. Robotnicy nie podjęli wezwania do zintensyfikowania wydajności pracy. Przeciętny zarobek w sferze produkcji wynosił tylko 313 DM, a renty sięgały 65 DM miesięcznie. Były to wartości głodowe. W dodatku żywność była racjonowana i droga. Kryzys nastąpił, gdy zostały podniesione ceny mięsa i wędlin, a ludzi wolnych zawodów pozbawiono kartek. Robotnicy, których realne dochody spadły o 20–40%, rozpoczęli strajki ostrzegawcze i protesty.
Tajne wezwanie do Moskwy
Tajne wezwanie do Moskwy Waltera Ulbrichta – sekretarza generalnego Komitetu Centralnego SED i Otto Grotewohla – premiera rządu NRD na początku czerwca 1953 było konsekwencją wspomnianych niepokojów. Zalecenie Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego było jednoznaczne – rozładować sytuację w kraju i przyjąć nowy kurs polityczny. W związku z tym uczyniono ustępstwa w stosunku do chłopów i ludzi wolnych zawodów. Jednakże klasa robotnicza poczuła się oszukana, albowiem nie anulowano uchwały o podniesieniu norm produkcyjnych. Gdy taki stan rzeczy próbowała usprawiedliwić gazeta związkowa „Tribüne”, nastąpił punkt krytyczny. Oburzenie sięgnęło zenitu wśród budowniczych na Alei Stalina w Berlinie Wschodnim. Na budowie bloku nr 40 zdecydowano podjąć strajk. Strajkujący ponieśli stosowną rezolucję do siedziby związku zawodowego na Wallstrasse. Do pochodu dołączali robotnicy z kolejnych placów budowy. Demonstracja stawała się coraz liczniejsza. Kiedy protestującym nie udało się wejść do budynku związkowego, pochód ruszył pod Urząd Rady Ministrów na Leipziger Strasse. Około południa 16 czerwca 1953 zebrała się tam wielotysięczna rzesza ludzi[2]. Wiec rozpoczęły przemówienia nawołujące do zniesienia podwyższonych norm pracy oraz przeprowadzenia wolnych wyborów. Walter Ulbricht i Otto Grotewohl odmówili spotkania się z demonstrantami. Cały czas obradowało Biuro Polityczne Komitetu Centralnego SED z udziałem ambasadora radzieckiego Władimira Siemionowa. Wówczas padło spontanicznie hasło do strajku generalnego. Dopiero wtedy cofnięto decyzję o podniesieniu norm produkcyjnych. Było już jednak za późno.
Zaskoczenie kierownictwa SED
Ulbricht potwierdził ten fakt na posiedzeniu Komitetu Centralnego SED. Przyznał, że błędnie oceniono kryzys. Strajk zaś coraz szybciej rozprzestrzeniał się. Przyłączali się do niego robotnicy z dużych zakładów pracy. Dużą rolę w jego podsycaniu odegrała radiostacja RIAS w amerykańskim sektorze Berlina i inne stacje nadawcze na Zachodzie, które w nocy z 16 na 17 czerwca 1953 roku poinformowały o rozruchach Niemców i cały świat. Strajki rozlały się na prowincję. Ogarnęły wiele kluczowych zakładów, miasta i wsie wokół Berlina, w Rostocku, Magdeburgu, Halle, Lipsku, Dreźnie, Görlitz i Jenie. Głównym ich motywem był protest przeciwko zawyżonym normom pracy, który przeradzał się następnie w żądania polityczne. Strajki ogarnęły w sumie około 600 zakładów pracy. Gdy strajkujący wyszli na ulice, przyłączali się do nich reprezentanci innych grup społecznych. Żądania narastały lawinowo. Dotyczyły one ustąpienia rządu, usunięcia premiera i sekretarza generalnego Komitetu Centralnego SED czy uwolnienia więźniów politycznych.
U wielu zaświtała wizja połączenia Niemiec. Symbolem tego stało się zerwanie czerwonej flagi z Bramy Brandenburskiej i zawieszenie na niej flagi czarno-czerwono-złotej. W ślad za strajkami nastąpiły wystąpienia czynne. W Magdeburgu, Halle (Saale), Lipsku, Bitterfeld, Jenie, Niskiej i Görlitz opanowano urzędy i budynki publiczne. W wyniku szturmu więzień uwolniono około 1300 osób. W Jenie i Rathenow zlinczowano pracowników Stasi.
Stan wyjątkowy
17 czerwca radzieckie dowództwo wojsk okupacyjnych wprowadziło stan wyjątkowy w Berlinie i na większej części obszaru NRD. Objął on 13 z 14 miast okręgowych oraz 51 miast powiatowych. Powstańcom zabrakło jednak kierownictwa i koordynacji działań. Dlatego wojska radzieckie bez trudu przywracały czołgami i wozami opancerzonymi porządek publiczny w rejonach objętych rozruchami. Za formalną władzą SED stała realna siła radzieckiej broni. Stan wyjątkowy trwał 4 tygodnie. Istota wystąpień polegała na tym, że były one skierowane przeciw SED, a nie przeciw wojskom radzieckim. Te ostatnie zaś, choć używały broni powściągliwie, spowodowały śmierć 24 obywateli NRD (8 osób zginęło od pocisków Policji Ludowej NRD). 18 powstańców skazanych przez radzieckie sądy wojskowe padło natomiast od radzieckich pocisków. Powstanie 17 czerwca 1953 upadło tak szybko, jak się zaczęło. U władzy pozostała Socjalistyczna Partia Jedności Niemiec, która wkrótce rozpoczęła ogólną nagonkę na prowokatorów i prowodyrów. Aresztowano około 1600 osób, które skazano na wysokie kary pozbawienia wolności. Na śmierć skazano mieszkańca Magdeburga za zastrzelenie strażnika więziennego.
Wynik
Powstanie czerwcowe zakończyło się całkowitą klęską i śmiercią (według szacunków zachodnioniemieckich z 1966 roku) ponad trzystu osób. SED umocniło się przy władzy. Niemniej jednak było to pierwsze tak poważne wystąpienie klasy robotniczej i ludu w ogóle przeciwko rządowi w bloku wschodnim, za którego przykładem poszli trzy lata później Polacy i Węgrzy.
Zamieszki przyczyniły się do liberalizacji kierunku wyznaczonego przez partię[3]. Po tych wydarzeniach z partii wykluczony został dotychczasowy szef Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego – Wilhelm Zaisser[4].
Wieść o buncie w Niemczech Wschodnich rozeszła się również szybko po świecie kapitalistycznym (głównie za sprawą rozgłośni stacjonujących w Berlinie Zachodnim), zwiększając zainteresowanie tamtejszych obywateli losem Europejczyków zza żelaznej kurtyny. W RFN 17 czerwca ustanowiono Dniem Jedności Niemiec, który dopiero w 1990 przeniesiono na 3 października, na pamiątkę faktycznego zjednoczenia obydwu państw. W Berlinie Zachodnim Charlottenburger Chaussee – przedłużenie bulwaru Unter den Linden – przemianowano na Straße des 17. Juni (Ulica 17 czerwca).
Przypisy
- ↑ powstanie czerwcowe, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2020-08-06].
- ↑ Naoczny świadek.
- ↑ Benz i Graml 1986 ↓, s. 371–372.
- ↑ Benz i Graml 1986 ↓, s. 372.
Bibliografia
- Wolfgang Benz, Hermann Graml: El siglo XX. T. II: Europa después de la Segunda Guerra Mundial, 1945-1982. Madryt: Siglo XXI de España, 1986. ISBN 84-323-0572-3.
Linki zewnętrzne
Media użyte na tej stronie
.svg)
this is the flag of the Soviet Union in 1936. It was later replaced by File:Flag of the Soviet Union (1955-1980).svg.
.svg){kind=link}
(c) Bundesarchiv, B 145 Bild-F010569-0006 / Renate Patzek / CC-BY-SA 3.0
Studenten-Schweigemarsch anl. des 17. Juni (auf dem Domplatz)
(c) Bundesarchiv, B 285 Bild-14676 / Nieznany / CC-BY-SA 3.0
(c) Bundesarchiv, Bild 183-25018-0007 / CC-BY-SA 3.0
Zentralbild/Junge, 11.6.1954 Rädelsführer des 17. Juni vor dem Obersten Gericht Ein Prozess gegen vier Agenten westlicher Spionage- und Terrororganisationen, die als Rädelsführer und Anstifter an der jahrelangen Vorbereitung und der Auslösung des faschistischen Putschversuches vom 17. Juni 1953 massgeblich mitgewirkt haben, begann am 10.6.1954 vor dem 1. Strafsenat des Obersten Gerichts der Deutschen Demokratischen Republik. UBz: Am zweiten Verhandlungstag des Prozesses. (v.l.n.r.) Die Angeklagten Horst Gassa, Hans Füldner, Werner Mangelsdorf und der Hauptangeklagte Dr. Wolfgang Silgradt.
Abgebildete Personen:
- Gassa, Horst: Angeklagt wegen Teilnahme am Aufstand 17. Juni 1953, DDR
- Mangelsdorf, Werner: Prozeß 17.6.1953 vor dem Obersten Gericht der DDR, Bundesrepublik Deutschland
- Silgradt, Wolfgang Dr.: 1954 Prozeß vor 1. Strafsenat des Obersten Gerichtes der DDR, Bundesrepublik Deutschland
(c) Bundesarchiv, B 145 Bild-F005191-0040 / CC-BY-SA 3.0
Aufstand im Sowjet-Sektor von Berlin
Nach dem Tode Stalins griff der Wille zur Selbstbestimmung über das staatliche und persönliche Leben und über die Freiheit der Persönlichkeit auf die Menschen des gesamten sowjetzonalen Sektors Deutschlands über. Die Bevölkerung im Sowjetsektor Berlins glaubte die Stunde der Freiheit sei für sie gekommen. Man ging auf die Straßen und proklamierte das Recht auf Freiheit und Selbstbestimmung. Der Aufstand wurde durch sowjetische Truppen zusammengeschlagen
(c) Bundesarchiv, Bild 146-2003-0031 / CC-BY-SA 3.0