Powstanie w Paryżu w 1834

Powstanie w Paryżu w 1834 – bunt przeciwko władzy Ludwika Filipa i nierównościom społecznym, zorganizowany przez Stowarzyszenie Praw Człowieka i inne nielegalne organizacje karbonarskie działające w Paryżu. Wpisywał się w dłuższą falę wystąpień określanych w literaturze zbiorowo jako powstania tkaczy w Lyonie.

Tajne stowarzyszenia

Mimo nieudanego powstania w 1832 roku Francja pozostała jednym z silniejszych europejskich ośrodków ruchu karbonarskiego i tajnych stowarzyszeń. Zarejestrowane jako różnego rodzaju stowarzyszenia charytatywne lub kluby dyskusyjne dla studentów i robotników, tajne ugrupowania propagowały idee lewicowe wśród studentów i, w większym niż przed 1832 rokiem, wśród robotników. W związku z tym 10 kwietnia 1834 rząd zdecydował się na zaostrzenie represji wobec stowarzyszeń całkowicie nielegalnych i zwiększenie kontroli nad zarejestrowanymi. Według uchwalonej w tym dniu ustawy zdelegalizowano stowarzyszenia podzielone na komórki liczące mniej niż 20 osób, stowarzyszenia głoszące ustrój republikański, głosowanie powszechne i grupy otwarcie wspierające robotników przeciw pracodawcom. Osoby podejrzane o uczestnictwo w tego rodzaju ugrupowaniach miały być sądzone przez trybunały karne, a nie sądy przysięgłych^[1].

Największym półlegalnym stowarzyszeniem działającym w stolicy (i na mniejszą skalę na prowincji) było Société des droits de l'homme – Stowarzyszenie Praw Człowieka z przywódcami Philippe'em Buonarrottim i Godefroyem Cavaignakiem. Prowadziło ono szeroką kampanię propagandową, opierając swój program na konstytucji jakobińskiej z 1793 r. W odróżnieniu jednak od wcześniejszych tajnych ugrupowań akcent położony został nie na republikańską formę ustroju państwowego, lecz na walkę z nierównościami społecznymi. Program stowarzyszenia zawierał nawet żądanie oddania zakładów pracy pod kontrolę robotniczą^[2].

Stowarzyszenie Praw Człowieka współpracowało z innymi organizacjami karbonarskimi w Europie i planowało przeprowadzenie rewolucji na skalę całego kontynentu, rozpoczętej w Paryżu. Komitet Centralny ugrupowania nie był jednak zgodny co do terminu wybuchu – czołowi karbonarzy nie chcieli nowej masakry jak w 1832 r. i zalecali zwłokę. Stowarzyszenie było jednak zdominowane przez radykalnych aktywistów, którzy chcieli organizować powstanie jak najszybciej. Ostatecznym sygnałem bojowym stał się kolejny protest robotniczy w Lyonie^[3].

Wybuch i przebieg walk

W dniach 9-13 kwietnia Lyon po raz drugi w czasie monarchii lipcowej stał się areną gwałtownym starć między robotnikami przemysłu tkackiego a wojskiem, co całkowicie zaskoczyło republikanów. Usiłowali oni wcześniej, przez swojego posłańca – robotnika nazwiskiem Albert, zniechęcić kierownictwo nielegalnych lyońskich organizacji robotniczych od organizacji skazanego na klęskę protestu zbrojnego, i byli przekonani o skuteczności tych działań^[4]. Na wieść o rozruchach, 10 kwietnia, rząd Adolfa Thiersa zarządził aresztowanie 150 republikanów stanowiących przywództwo ruchu, zamknął gazetę lewicową La Tribune i zgromadził w Paryżu 40 tys. wojska pod wodzą generała Bugeaud. Ci republikanie, którzy pozostali na wolności, podzielili się na dwa obozy: jedni chcieli walczyć mimo trudności, inni zrezygnowali. Ci pierwsi 13 kwietnia 1834 postawili szereg barykad na ulicach miasta^[5].

Ponownie centrum powstańczym okazała się przeludniona, średniowieczna dzielnica Hal oraz sąsiadująca z nią dzielnica Św. Dionizego. Robotnicy i studenci ufortyfikowali szereg wąskich uliczek, jednak w porównaniu z powstaniem sprzed dwóch lat byli o wiele słabsi liczebnie, jak i pod względem uzbrojenia. Nie było też, obecnego w 1832, masowego akcesu przypadkowych ludzi z biednych dzielnic do szeregów powstańczych. Jeszcze tego samego dnia padł szereg izolowanych lub słabszych barykad i obszar działania powstańców ograniczył się do przyczółków obronnych na ulicach Ours, Maubée, Geffroy-l'Angevin, Aubry-le-Boucher, Beaubourg i Transnonain^[6].

Masakra na ulicy Transnonain

Litografia Daumiera Rue Transnonain

Około południa 14 kwietnia ostatnia barykada broniła się na ulicy Transnonain. W przerwie między kolejnym szturmami w stronę żołnierzy został oddany pojedynczy strzał, prawdopodobnie z kamienicy pod numerem 12 (strzelca nie udało się bezspornie ustalić). Rozwścieczeni długim oporem barykady, żołnierze zaatakowali ten dom i wymordowali znajdujących się na jego terenie cywilów – łącznie kilkadziesiąt osób^[7]. Tragedia ta została uwieczniona dzięki litografii Massacre de la rue Transnonain Honoré Daumiera, który stworzył swój szkic bezpośrednio na miejscu wydarzenia. Osoby zamordowane przez żołnierzy nie miały nic wspólnego z powstańcami, którzy zresztą wykorzystali moment odstąpienia żołnierzy od oblężenia barykady na ucieczkę.

Po stłumieniu powstania krewni ofiar domagali się od rządu odszkodowań lub przynajmniej dokładnego śledztwa w tej sprawie. Rząd Thiersa początkowo zaprzeczał, jakoby masakra w ogóle miała miejsce, sugerując, że jest to antypaństwowa prowokacja republikanów. Rosnąca liczba świadków i zeznania kilkorga ocalałych z rzezi zmusiły jednak Thiersa do przyznania, że doszło mordu na cywilach. Wydarzenie to stało się początkiem złej sławy jego i gen. Bugeaud, kosztowało Thiersa poważną część popularności i pośrednio przyczyniło się do upadku jego gabinetu.

Konsekwencje

Chociaż, w odróżnieniu od roku 1832, Ludwik Filip zapowiadał łagodne potraktowanie uczestników walk, około 2 tysięcy osób zostało aresztowanych w związku z powstaniem^[8], zaś w samym Paryżu 164 powstańcom postawiono zarzuty karne i sądzono w jedenastomiesięcznym procesie przed Sądem Najwyższym. Dalsze osoby zostały skazane na więzienie za sianie propagandy, mimo braku udowodnionego udziału w samych zamieszkach^[9]. Wszyscy oskarżeni zostali uznani za winnych i skazani na wyroki więzienia lub deportację, jednak część z nich uciekła podkopem z Więzienia Luksemburskiego^[10], zaś reszta została uwolniona dzięki amnestii z okazji zaślubin syna króla^[11]. Objęła ona także większość tych powstańców z 1832, którzy znajdowali się w więzieniach.

Konsekwencją powstania było również przegłosowanie przez parlament kolejnych ustaw wzmacniających kontrolę nad społeczeństwem: prawa zwiększającego liczbę żołnierzy do 360 tys. oraz poszerzenie kompetencji wojska w zakresie tłumienia rozruchów.

Przypisy