Powszechny kodeks karny o zbrodniach i karach

Powszechny kodeks karny o zbrodniach i karach (niem.: Allgemeines Gesetz über Verbrechen und derselben Bestrafung), popularnie: Josephina – pol. Józefina) – kodeks karny cesarza Józefa II (od jego imienia pochodzi potoczna nazwa), obowiązujący od 1787 w krajach monarchii habsburskiej. Kodeks ten stanowił jeden z etapów rozwoju nowożytnego prawa karnego, wprowadzając wiele reform realizujących postulaty doktryny humanitarnej.

Powstanie

Gdy Józef II rozpoczynał panowanie w Austrii, obowiązywał tam kodeks karny Theresiana, wydany przez jego matkę cesarzową Marię Teresę w 1768[1], wzorowany na słynnej Constitutio Criminalis Carolinae z 1532. Theresiana była już wówczas kodeksem wyraźnie archaicznym. Z polecenia cesarza Józefa II rozpoczęto prace nad nowym kodeksem karnym odpowiadającym ideom epoki. W ich wyniku w 1787 powstał nowy kodeks karny[2].

Struktura

W przeciwieństwie do Theresiany, Josephina zawierała jedynie regulacje prawa karnego materialnego – Prawo karne procesowe zostało skodyfikowane osobno w 1788[3].

Josephina zawierała 266 paragrafów, napisanych językiem przystępnym i wolnych od kazuistyki. Składała się z dwóch części[2]:

  • część I (184 paragrafy) zawierała przepisy o przestępstwach i karach kryminalnych[2],
  • część II (82 paragrafy) obejmowała przepisy dotyczące przestępstw i kar politycznych[2].

Przepisy części ogólnej prawa karnego zostały skupione i wyodrębnione w trzech rozdziałach części pierwszej.

Charakterystyka

W pracach nad kodeksem uwzględniono postulaty, jakie głosiła w prawie szkoła humanitarystów, przez co Josephina stała się kodeksem nowoczesnym[4].

W zakresie zasad odpowiedzialności karnej Josephina jako pierwszy kodeks na świecie w pełni przyjmowała wprowadzoną w § 1 zasadę nullum crimen sine lege (formalna definicja przestępstwa: przestępstwem jest tylko czyn określony w ustawie). Tym samym kodeks zakazał stosowania analogii w sprawach karnych[5].

Odstąpiono od różnicowania odpowiedzialności karnej ze względu na stan społeczny, przyjmując zasadę równości wobec prawa. Przyjęto również zasadę powszechności prawa karnego – Josephina obowiązywała wszystkich mieszkańców monarchii.

Kodeks podkreślał subiektywizm oraz indywidualny charakter odpowiedzialności karnej. Jako pierwszy zrównał usiłowania z dokonaniem przestępstwa[6]. Znacząco rozbudowano granice uczestnictwa w cudzym przestępstwie – podżegacz odpowiadał nawet wtedy, gdy podżegany nie popełnił przestępstwa (zerwanie z zasadą akcesoryjności).

Josephina zawierała konstrukcję zamiaru pośredniego (dolus indirectus).

W zakresie typizacji czynów zabronionych po raz pierwszy dokonano rozróżnienia przestępstw (co jest widoczne w strukturze kodeksu) na dwie kategorie: kryminalne (ciężkie, w szczególności przeciw władcy i państwu, przeciw życiu, zdrowiu, wolności; do ich sądzenia właściwe były sądy kryminalne, popełnić je można było tylko umyślnie) i polityczne (mniejszej wagi, podlegające kompetencji organów administracyjnych, wówczas nazywanych policyjnymi; można je było popełnić umyślnie i nieumyślnie)[2].

Zreformowano katalog przestępstw - np. zbrodnia obrazy majestatu została ujęta jako przestępstwo przeciw państwu jako całości, a nie jako wystąpienie przeciw osobie monarchy. Zniesiono karanie za czary[4][6].

W zakresie katalogu kar Josephina znosiła arbitralność kar, przewidując, że stosować można tylko takie kary, które są w nim przewidziane (nulla poena sine lege). Kara miała być dostosowana do przestępstwa. Podstawowym rodzajem kary stała się kara pozbawienia wolności (do 100 lat). Kara śmierci została zniesiona w postępowaniu zwyczajnym, utrzymano ją tylko w postępowaniu doraźnym (nadzwyczajnym), stosowanym w przypadku buntów, rozruchów, powstań narodowych[6].

Obowiązywanie

Kodeks wprowadzono w 1787 we wszystkich krajach austriackich (również w Galicji). W Galicji Josephina obowiązywała jednak tylko do czasu wejścia w życie Ustawy karnej dla Galicji Zachodniej 1 stycznia 1797. W pozostałych krajach austriackich Powszechny kodeks karny o zbrodniach i karach obowiązywał do 1803, czyli do momentu wprowadzenia Księgi ustaw na zbrodnie i ciężkie policyjne przestępstwa, tzw. Franciszkany. Zmiana kodeksu była spowodowana min. potrzebą zaostrzenia represji karnej w obliczu Rewolucji Francuskiej (np. w 1795 ponownie wprowadzono karę śmierci za zdradę główną)[7].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Koranyi 1976 ↓, s. 262.
  2. ↑ a b c d e Koranyi 1976 ↓, s. 264.
  3. ↑ Koranyi 1976 ↓, s. 266.
  4. ↑ a b Emanuel Rostworowski, Historia Powszechna. Wiek XVIII, wyd. 4, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 488, ISBN 83-01-01037-1.
  5. ↑ Koranyi 1976 ↓, s. 264-265.
  6. ↑ a b c Koranyi 1976 ↓, s. 265.
  7. ↑ Koranyi 1976 ↓, s. 265-267.

Bibliografia

  • Karol Koranyi, Powszechna historia prawa, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, ISBN 83-01-02384-8.