Poziom genetyczny gleby

Profil glebowy

Poziom glebowy, poziom genetyczny gleby – to warstwa mineralna, organiczna lub organiczno-mineralna, znajdująca się w obrębie profilu glebowego, mniej więcej równoległa do powierzchni gleby, przekształcona pod wpływem czynników glebotwórczych. Poszczególne poziomy genetyczne różnią się między sobą, np. barwą, zawartością próchnicy, składem mineralogicznym i chemicznym, strukturą i innymi właściwościami. Rodzaj i układ poziomów genetycznych w profilu glebowym są charakterystyczne dla poszczególnych typów gleb[1][2][3].

Poziomy glebowe posiadające ściśle zdefiniowane i mierzalne cechy (wynikające z oddziaływania zachodzących procesów glebotwórczych) nazywa się poziomami diagnostycznymi gleby. Istnieje wyraźna tendencja do zastępowania w typologii gleby klasycznego podejścia gleboznawczo-genetycznego (opartego na procesach glebotwórczych i sekwencji poziomów genetycznych) przez podejście ilościowe wykorzystujące poziomy diagnostyczne do nazwania gleb[3].

Poziomów genetycznych gleby nie należy mylić z warstwą sedymentacyjną lub wietrzeniową gleby, gdyż określenie to związane jest z procesami geologicznymi i geomorfologicznymi, a nie glebotwórczymi. Czasami jednak poziomy glebowe mogą nawiązywać do określonych warstw sedymentacyjnych[4].

W obowiązującej w Polsce "Systematyce gleb Polski" z 2019 r. rozróżnia się poziomy główne, a w miarę konieczności także poziomy przejściowe, mieszane i podpoziomy. Każdy z nich ma szereg właściwości typowych oraz towarzyszących opisywanych za pomocą dużych i małych liter oraz cyfr[5].

Poziomy główne

Poziomy główne określa się na podstawie dominujących form i intensywności przeobrażeń utworu macierzystego ukształtowanego w czasie procesów glebotwórczych: zmiany barwy, przekształcenia struktury, akumulacji materii organicznej, wymycia lub wmycia frakcji iłu, związków Fe i Al, węglanów lub soli, a także silnego oglejenia. Każdy z głównych poziomów posiada specyficzną nazwę oraz oznaczenie w postaci dużej litery alfabetu łacińskiego. Do oznaczenia specyficznych cech poziomu stosuje się przyrostki oznaczane małymi literami lub symbolami. Można je pomijać w poziomach przejściowych i mieszanych. Dodaje się je alfabetycznie z zastrzeżeniem, że t w poziomie argik jest jako pierwszy, c, d, g, gg, m, x, z, @, ^, # z zasady są na końcu, lecz jeżeli występuje b, to on jest zawsze ostatni. Cechy o słabej ekspresji można podać na końcu w nawiasach. W Polsce obowiązują oznaczenia zgodne z "Systematyką gleb Polski" z 2019 r. (nawiązujące do klasyfikacji WRB), jednak można spotkać oznaczenia zgodne z poprzednią systematyką np. z 1989 r. lub z 2011 r.[2][3]

Objaśnienia i symbole poziomów głównych według systematyki gleb Polski 1989, 2011 i 2019 r.[2][5][6]
Symbol według sgP 2019Nazwa poziomu głównegoOpis poziomu głównego (przede wszystkim według sgP 2019)Symbol według sgP 2011Symbol według sgP 1989
OPoziomy i warstwy organicznetorf, ściółka leśna lub darń, zawiera >12-20% Corg (ok. 20-35% materii organicznej, która decyduje o cechach poziomu)O-
MPoziom murszowyorganiczny, strukturalny poziom przeobrażony przez proces murszenia — tlenowego, pedogenicznego przeobrażenia torfu, gytii lub mułu po ich odwodnieniu.MM
LPoziomy i warstwy osadów podwodnych (limnicznych)organiczne lub mineralne utwory powstałe pod wodą stojącą przez wytrącanie lub osadzanie szczątków organizmów wodnych: torfy osadowe, muły, gytie, dy, kreda jeziorna itp.L-
APoziom próchnicznymineralny poziom powierzchniowy (lub pogrzebany) zawierający dobrze rozłożoną materię organiczną, możliwa eluwiacja iłu, Fe i Al.AA
EPoziom wymywania (eluwialny)wmywanie w głąb profilu frakcji iłu, próchnicy lub Fe i Al co prowadzi do zmiany struktury i jaśniejszej barwy.EE
BPoziom wzbogacania i podpowierzchniowego przeobrażenia strukturyzachodzi w nim zmiana struktury pierwotnej na pedogeniczną oraz: 1) iluwialne nagromadzenie (wmycie) iłu, Fe, Al lub próchnicy lub 2) wymycie węglanów lub 3) nagromadzenie in situ tlenków Fe (i Mn) lub 4) zmiana barwy na jaśniejszą bardziej nasyconą lub czerwoną.BB
CMateriał macierzysty gleby mineralnej lub mineralne podłoże gleby organicznejutwór nie przekształcony przez procesy glebotwórcze, nie mający cech poziomów O, A, E lub B, może wykazywać cechy wmycia węglanów lub oglejenia.C-
GPoziom glejowycechy silnego lub całkowitego oglejenia wynikające z trwałych warunków redukcyjnych wskutek długotrwałego nasycenia wodąGG
RLite podłoże skalnelita lub spękana naturalna skała lub utwór pochodzenia antropogenicznego (np. ciągła warstwa betonu lub asfaltu), praktycznie niemożliwe kopanie szpadlem, minimalna penetracja korzeniRR
-Poziom organicznyzawiera > 20% materii organicznej, zarówno ściółka leśna, jak i torf, mursz lub gytia.-O
-Poziom skały macierzystejpodłoże gleb mineralnych leżące poniżej strefy przekształcenia przez procesy glebotwórcze, nieskonsolidowane osady lub zwietrzelina, może wykazywać cechy wmycia węglanów lub soli, cementacji lub oglejenia-C
-Poziom bagiennygórna część profilu gleby organicznej objęta bagiennym (torfowym) procesem glebotwórczym-P
-Podłoże mineralnenielite, mineralne podłoże gleb organicznych-D
WWarstwa wody stale obecna ponad glebą organiczną lub mineralnąJest to symbol dodatkowy w randze poziomu głównego, ale nie poziom główny, nie łączy się z innymi poziomami lub przyrostkami.--

Przyrostki — oznaczenia cech i właściwości poziomów i warstw

Oznaczenia cech typowych i towarzyszących według systematyki gleb Polski 1989, 2011 i 2019[2][5][6]
Symbol według sgP 2019Opis cech (właściwości, przede wszystkim według sgP 2019)Najbliższy symbol według sgP 2011Najbliższy symbol według sgP 1989
atorf mocno rozłożony (saprowy)aR3
apoziom lub warstwa wytworzona przez człowieka lub zawierająca antropogeniczne artefaktyaan
bpogrzebany poziom genetyczny (daw. kopalny)bb
cakumulacja tlenków lub węglanów w postaci trwałych wytrąceń (konkrecje, kukiełki, pieprze)ccn
climniczne materiały koprogeniczne (gytie); tylko z L(~c)gy
camateriały węglanowe (nie stosuje się do akumulacji wtórnych węglanów i Lm)ca-
csmateriały gipsowe (nie stosuje się do akumulacji wtórnych siarczanów)cs-
dZmiana struktury, gęstości objętościowej, przepuszczalności i innych właściwości w powierzchniowej warstwie silnie przerośniętej korzeniami traw, tylko z A i M--
dwarstwa stwardniała (nie scementowana) powodująca fizyczne ograniczenie rozwoju korzeni; w poziomach mineralnych poza fragipanem, marglem i kredą jeziornąd(~x)
etorf średnio rozłożony (hemowy)eR2
fpodpoziom butwinowy ściółek/próchnic leśnych i łąkowych (silnie rozdrobnione, częściowo rozłożone); tylko z Off
fhpodpoziom detrytusowy ściółek/próchnic leśnych (rozdrobnione); tylko z Ofhfh
goglejenie opadowe(~g)g
ggoglejenie gruntowe(~g)gg
hNieiluwialne nagromadzenie (>3% Corg) materii organicznej, tylko z poziomie próchnicznym A, również pogrzebanym-(~h)
hiluwialna akumulacja materii organicznej; stosowane w poziomach mineralnychhh
hpodpoziom epihumusowy ściółek/próchnic leśnych (silnie zhumifikowane); tylko z Ohh
itorf słabo rozłożony (fibrowy)iR1
ipowierzchnie ślizgu (slickensides)i-
kpedogeniczna akumulacja wtórnych węglanów; stosowane poza Rkca
lpodpoziom surowinowy próchnic/ściółek leśnych i łąkowych (nierozłożone); tylko z Oll
lnagromadzenie frakcji iłowej w formie lamell--
lmateriały mułowe (limnetyczne i telmatyczne), tylko z L(~c)m
mlimniczne mineralne materiały silnie węglanowe (margiel jeziorny, wapień jeziorny i łąkowy, kreda jeziorna), tylko z Lm-
mciągłą lub częściowa cementacja materiału mineralnego, nie łączy się z dm(~x)
nakumulacja sodu wymiennegonna
oczerwono-brunatna barwa spowodowana allochtonicznym wzbogaceniem w żelazo (i mangan), typowe dla poziomu rubiko-
ppoziom orny, rozluźniony lub spulchniony przez orkę lub inne zabiegi uprawowe; tylko z App
plcienkie, ciągłe warstewki z tlenków Fe (oraz Mn, Al i materii organicznej) tworzące barierę dla wody i korzeni (placik), nie z orsztynem i rudą darniową--
qmateriał gruboszkieletowy (rumosz)--
rakumulacja Fe i Mn z wód gruntowych w kontakcie z warstwą natlenioną-(~ox)
seluwialne wymycie półtoratlenków Fe i Al, tylko z Eses
siluwialne wmycie półtoratlenków Fe i Al, np. z Bsfe
teluwialne wymycie frakcji iłu, tylko z Etet
tiluwialne wmycie frakcji iłu; np. z Btt
unagromadzenie zmurszałej materii organicznej; tylko z Au(~e, ~i)
vzmiana barwy piasków spowodowana pedogenicznym wzbogaceniem w Fe in situ w procesie rdzawienia, tylko z Bvv
wzmiana barwy wskutek nieiluwialnej (in situ) akumulacji Fe oraz wytworzenie struktury pedogenicznej w procesie brunatnienia, tylko z Bwbr
xcharakter fragipanu, np. w Bxx
ypedogeniczna akumulacja wtórnych siarczanów (gipsu), poza Rycs
zpedogeniczna akumulacja soli łatwo rozpuszczalnychzsa
@krioturbacje (w warunkach polskich na ogół reliktowe)--
^warstwa „bruku” peryglacjalnego--
#antropogeniczna bariera dla korzeni i wody, np. geomembrana lub warstwa asfaltu, betonu--

Symbole w nawiasach pisane kursywą, np. (~c), oznaczają, że dany symbol tylko częściowo odpowiada danemu opisowi.

Symbole oznaczenia cech poziomów według sgP 1911 niemające odpowiednika w sgP 2019 (tabela powyżej)

  • c - ziemie koprogeniczne (gytie, muły) - odpowiada gy oraz m w sgP1989; c oraz l w sgP2019
  • g - silne oglejenie - w sgP1989 oraz sgP2019 rozdzielono na g - oglejenie opadowe i gg - oglejenie gruntowe
  • r - orsztyn - w sgP1989 wraz z rudą darniową oznaczano ox, w sgP2019 Bsm[2]

Symbole oznaczenia cech poziomów według sgP 1989 niemające odpowiednika w sgP 2019 (tabela powyżej)

  • k - warstwa reliktowa kontaktu krioiluwialnego z zamarzniętym podłożem, wytworzona w środowisku peryglacjalnym,
  • n - poziom namułów mineralnych zawierających warstwy organiczne,
  • r - nieiluwialne nagromadzenie żelaza, glinu, manganu, próchnicy, niekiedy wzbogacone we frakcję ilastą, pylastą, stosuje się do poziomu głównego B w glebach uprawnych,
  • re - poziom reliktowy, stosuje się do poziomów starszej genezy znajdujących się w obrębie współczesnych procesów glebotwórczych,
  • t w glebach organicznych oznacza torf, stosuje się do poziomu głównego O,
  • bg - warstwa torfu bór-bagnowego torfowiska wysokiego,
  • brz - warstwa torfu brzezinowego torfowiska przejściowego,
  • e - utwór torfiasty lub murszowaty w glebach organiczno-mineralnych,
  • i - utwór murszasty w glebach organiczno-mułowych,
  • me - warstwa torfu mechowiskowego torfowiska niskiego,
  • ms - warstwa torfu mszarnego torfowiska przejściowego i wysokiego,
  • n - poziom namułów mineralnych rozdzielających warstwy organiczne,
  • ni - torf niski,
  • ol - warstwa torfu olsowego torfowiska niskiego,
  • pr - torf przejściowy,
  • sz - warstwa torfu szuwarowego torfowiska niskiego,
  • tu - warstwa torfu turzycowego torfowiska niskiego,
  • tz - warstwa torfu zamulonego,
  • wr - warstwa torfu wrzosowiskowego torfowiska wysokiego,
  • wy - torf wysoki[6]

Podpoziomy

Jeżeli istnieje konieczność podziału poziomów na podpoziomy, wówczas po literach oznaczających poziomy główne (O, A itd.) dodaje się cyfry arabskie w ciągłej sekwencji (np. A1, A2, A3). Wskazują one różnice cech i właściwości poziomów, możliwe do zaobserwowania podczas prac terenowych. Zazwyczaj są to barwa lub struktura gleby lub intensywność cechy podstawowej poziomu. Cechy podpoziomu wynikające z pedogenezy oznacza się małymi literami łacińskimi, które dodawane są jako przyrostki dodajemy pomiędzy symbolem poziomu głównego a cyframi arabskimi (np. Bt1, Bt2, Bt3)[5]. W systematyce gleb Polski z 1989 r. przyrostki zapisywało się na końcu (np. B1t, B2t)[6].

Poziomy przejściowe i mieszane

Poziomy mieszane - obejmują pas o szerokości większej niż 5 cm, gdzie obok siebie występują w formie zacieków, soczewek lub warstewek morfologicznie odmienne części zalegających powyżej i poniżej poziomów głównych. Oznacza się je tzw. zapisem łamanym: A/B, B/C itp. Pierwsza litera oznacza poziom, do którego poziom przejściowy jest bardziej podobny.

Poziomy przejściowe - zaznacza się gdy widać jednocześnie przenikające się cechy obydwu poziomów sąsiadujących poziomów głównych, równomiernie lub stopniowo przechodząc z jednego poziomu w drugi. Oznacza się je: AB, BC itp. Cechy symbolu zapisanego jako pierwszy są wyraźniejsze[5].

Nieciągłości litogeniczne

Nieciągłości litogeniczne oddzielają w profilu materiały różnego pochodzenia geologicznego. Poszczególne warstwy oznacza się kolejnymi cyframi stawianymi przed symbolami poziomów głównych. Pomija się cyfrę 1 w pierwszej od góry warstwie. Np. A-Et-2Bt-3C Nie zaznacza się również gdy informacja o nieciągłości oczywiście wynika z definicji poziomu głównego, np. O-A-C-L-G[5]

Zobacz też

Przypisy

  1. Saturnin Zawadzki (red): Gleboznawstwo. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1999, s. 75-76. ISBN 83-09-01703-0.
  2. a b c d e Systematyka gleb Polski, wydanie 5. „Roczniki gleboznawcze”. 62, 3, 2011. Polskie Towarzystwo Gleboznawcze. Warszawa. 
  3. a b c Cezary Kabała: Morfologia gleb. W: Andrzej Mocek (red.): Gleboznawstwo. Wyd. I. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2015, s. 99-105. ISBN 978-83-01-17994-6.
  4. Renata Bednarek, Helena Dziadowiec, Urszula Pokojska, Zbigniew Prusinkiewicz: Badania ekologiczno-gleboznawcze. Warszawa: PWN, 2005, s. 60. ISBN 83-01-14216-2.
  5. a b c d e f Systematyka gleb Polski, wydanie 6. Wrocław-Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, Instytut Nauk o Glebie i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, Polskie Towarzystwo Gleboznawcze, Komisja Genezy, Klasyfikacji i Kartografii Gleb, 2019, s. 1-292. ISBN 978-83-7717-322-0.
  6. a b c d Systematyka gleb Polski, wydanie 4. „Roczniki gleboznawcze”. 40, 3/4, 1989. Polskie Towarzystwo Gleboznawcze. Warszawa. 

Media użyte na tej stronie