Prężynka

Prężynka
wieś
Ilustracja
Kaplica św. Marii Magdaleny i remiza strażacka
Państwo

 Polska

Województwo

 opolskie

Powiat

prudnicki

Gmina

Lubrza

Liczba ludności (2011)

338[1][2]

Strefa numeracyjna

77

Kod pocztowy

48-231[3]

Tablice rejestracyjne

OPR

SIMC

0498402[4]

Położenie na mapie gminy Lubrza
Mapa konturowa gminy Lubrza, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Prężynka”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa opolskiego
Mapa konturowa województwa opolskiego, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Prężynka”
Położenie na mapie powiatu prudnickiego
Mapa konturowa powiatu prudnickiego, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Prężynka”
Ziemia50°21′11″N 17°36′40″E/50,353056 17,611111

Prężynka (niem. Klein Pramsen, cz. Prudinka[5]) – wieś w Polsce położona w województwie opolskim, w powiecie prudnickim, w gminie Lubrza[6]. Historycznie leży na Górnym Śląsku, na ziemi prudnickiej. Położona jest na terenie Wysoczyzny Bialskiej, będącej częścią Niziny Śląskiej.

W latach 1954-1961 wieś należała i była siedzibą władz gromady Prężynka, po jej zniesieniu w gromadzie Lubrza. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do ówczesnego województwa opolskiego.

Według danych na 31 grudnia 2013 r. wieś była zamieszkana przez 273 osób[7].

Patronką wsi jest św. Maria Magdalena[8].

Geografia

Położenie

Wieś jest położona w południowo-zachodniej Polsce, w województwie opolskim, około 9 km od granicy z Czechami, na Wysoczyźnie Bialskiej, tuż przy granicy gminy Lubrza z gminami Prudnik i Biała. Należy do Euroregionu Pradziad[9].

Do sołectwa Prężynka należy osada Dobroszewice[10].

Środowisko naturalne

W Prężynce panuje klimat umiarkowany ciepły. Średnia temperatura roczna wynosi +8,0 °C. Duże zróżnicowanie dotyczy termicznych pór roku. Średnie roczne opady atmosferyczne w rejonie Prężynki wynoszą 625 mm. Dominują wiatry zachodnie[11].

Nazwa

W najstarszych dokumentach nie wprowadzono rozróżnienia między Prężynką a pobliską Prężyną. W kronice łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Pramsina. W dokumencie z Opawy z 18 lutego 1327 wzmiankowana była jako Pramsyn[12]. W Spisie miejscowości województwa śląsko-dąbrowskiego łącznie z obszarem ziem odzyskanych Śląska Opolskiego wydanym w Katowicach w 1946 wieś wymieniona jest pod polską nazwą Prążynka[13]. 15 marca 1947 nadano miejscowości polską nazwę Prężynka[14].

W historycznych dokumentach nazwę miejscowości wzmiankowano w różnych językach oraz formach: Prampsyn minori (1379), minori Pramsin (1384), Klein Pramsen (1420), zu Wenigen Pramsin (1421), Parva Pramsen (1423), Parvo Pramsen (1679), Minori Pramsen (1680), Kl. Prambsen, P. Malo Prandzena (1736), Klein Prambsen (1743), Pramsen Klein (1784), Pramsen, Klein, Mała Pranźjnka (1845), Prężyna Mała, Pramsin Klein (1888), Prążynka – Klein Pramsen (1939)[15].

Historia

Litografia pałacu w Prężynce w XIX w. autorstwa Alexandra Dunckera
Odrestaurowany pomnik poległych w I wojnie światowej
(c) Ralf Lotys (Sicherlich), CC BY 3.0
Pomnik upamiętniający wysiedlonych z Kresów Wschodnich

Na obszarze dzisiejszej Prężynki znaleziono ślady osadnictwa z epoki paleolitu, neolitu i późnego okresu wpływów rzymskich[16].

Założenie wsi wyznacza się na XII wiek. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1233. Lokowano ją na regularnym układzie ulicówki z układem pól niwowo-łanowym. Genetyczne siedlisko wsi znajduje się w północnej części jej dzisiejszej zabudowy[17]. W XV wieku właścicielem Prężynki był rycerz Temchen z Borzygniewa[18].

około XVI–XVII wieku we wsi powstał folwark wraz z pałacem. Nastąpił wówczas gwałtowny rozwój demograficzny i przestrzenny wsi, a nową zabudowę rolniczą sytuowano w południowej części dzisiejszej zabudowy, przy drodze do Lubrzy[17]. W 1784 w Prężynce mieszkało 401 osób, w tym 18 rolników, 33 ogrodników i 15 chłopów[19]. 22 lipca 1797 przez gradobicie i powódź zostały zniszczone płody pól, ogrodów i sadów we wsi. Od 1797 do 1801 w Prężynce i okolicy dochodziło do klęsk żywiołowych, panował głód i choroby[20].

W 1840 właścicielem Prężynki został Anton Maria von Matuschka-Spättgen, ówczesny właściciel Pyszczyna[21]. W 1876 we wsi wzniesiona została kaplica św. Marii Magdaleny[22]. Około 1887 przygotowywano się do budowy kościoła w Prężynce na pagórku od strony Czyżowic. Fundatorzy jednak wycofali się z projektu, a zakupione materiały budowlane przekazano na budowę kościoła św. Jakuba Apostoła w Prężynie[23].

Według spisu ludności z 1 grudnia 1910, na 789 mieszkańców Prężynki 438 posługiwało się językiem niemieckim, 309 językiem polskim, a 42 było dwujęzycznych[24]. W 1918 majątek w Prężynce przejął Hans Benn von Matuschka[21]. W 1921 hrabia Matuschka ufundował pomnik z figurą Matki Boskiej Bolesnej upamiętniający mieszkańców wsi, którzy zginęli podczas I wojny światowej[25]. Po gradobiciu 20 maja 1924 we wsi postawiono pomnik z krzyżem i sceną z XIII stacji drogi krzyżowej ufundowany przez Gὅrlicha Friedlanda[26].

Po wyparciu oddziałów niemieckich wieś została przejęta przez polską administrację. Wówczas w Prężynce została osiedlona część polskich repatriantów z Kresów Wschodnich – z Kozłowa koło Tarnopola na terenie obecnej Ukrainy[27]. Niemieckojęzyczna ludność została częściowo wysiedlona na zachód[28].

W latach 1945–1950 Prężynka należała do województwa śląskiego, a od 1950 do województwa opolskiego. W latach 1945–1954 wieś należała do gminy Rudziczka, w latach 1954–1961 była siedzibą gromady Prężynka, a w latach 1961–1972 należała do gromady Lubrza.

W sierpniu 1981 w Prężynce założony został Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Rolników Indywidualnych „Solidarność”, do którego zapisało się ponad 60 osób[29].

22 lipca 2007 odsłonięto w Prężynce tablicę upamiętniającą przybycie na Śląsk wysiedlonych z Kresów Wschodnich nowych mieszkańców wsi w 1945. Pomysłodawcą postawienia pomnika był Tadeusz Soroczyński[30]. W tym samym roku Prężynka przystąpiła do Programu Odnowy Wsi Opolskiej[31].

Liczba mieszkańców wsi

Zabytki

Ruina oficyny pałacowej

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisana jest[35]:

  • oficyna pałacowa, z poł. XIX w., nie istnieje.

Ludzie związani z Prężynką

Przypisy

  1. ↑ GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2016-09-23].
  2. ↑ W całej jednostce spisowej obejmującej też przysiółki.
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1032 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. Dziennik Ustaw 2013 poz.200. [dostęp 2014-01-05].
  5. ↑ František Machát, Podrobná mapa Moravy a Slezska, digitalniknihovna.cz, 1922 [dostęp 2020-12-05] (cz.).
  6. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  7. ↑ a b c Liczba mieszkańców Gminy Lubrza, lubrza.opole.pl [dostęp 2020-05-16] (pol.).
  8. ↑ Grzegorz Weigt, Nowy numer „Tygodnika Prudnickiego” do kupienia już od środy (31 lipca) [dostęp 2020-02-22] (pol.).
  9. ↑ Mapa interaktywna, emapy.com [dostęp 2020-05-16].
  10. ↑ Dz.U. z 2013 r. poz. 200.
  11. ↑ Klimat: Prężynka: Klimatogram, wykres temperatury, tabela klimatu – Climate-Data.org, pl.climate-data.org [dostęp 2020-05-16].
  12. ↑ Konrad Wutke (red.), Colmar Grünhagen (red.), Codex Diplomaticus Silesiae T.22 Regesten zur schlesischen Geschichte 1327-1333, E. Wohlfarth’s Buchhandlung, 1903 [dostęp 2020-05-16].
  13. ↑ P. Wicik: Spis miejscowości województwa śląsko-dąbrowskiego łącznie z obszarem ziem odzyskanych Śląska Opolskiego, tudzież podział administracyjny województwa na powiaty, gminy i gromady. Katowice: 1946, s. 38.
  14. ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 15 marca 1947 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1947 r. nr 37, poz. 297).
  15. ↑ Kazimierz Rymut: Nazwy miejscowe Polski, t. IX, Po-Q, hasło „Prężynka”. Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN, 2013, s. 248. ISBN 978-83-64007-04-0.
  16. ↑ Maria Oleszczuk, Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Lubrza, Opole: Autorska Pracownia Architektury i Urbanistyki, luty 2010, s. 91.
  17. ↑ a b PRĘŻYNKA z przysiółkiem DOBROSZEWICE ..., lubrza.opole.pl [dostęp 2022-09-30] (pol.).
  18. ↑ Andrzej Dereń, Herbarz szlachty śląskiej, „Tygodnik Prudnicki”, 46 (624), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 13 listopada 2002, s. 15, ISSN 1231-904X.
  19. ↑ a b Friedrich-Albert Zimmermann, Beyträge zur beschreibung von Schlesien ..., Tramp, 1784 [dostęp 2020-05-16] (niem.).
  20. ↑ Kaplica ↓, s. 17.
  21. ↑ a b Bogdan Mucha, Hrabiowie von Matuschka z Pyszczyna, ŚWIDNICKI PORTAL HISTORYCZNY, 12 sierpnia 2021 [dostęp 2022-09-30] (pol.).
  22. ↑ Kaplica ↓, s. 18.
  23. ↑ Kaplica ↓, s. 19.
  24. ↑ Kazimierz Nabzdyk, Rezultaty wyborów w powiecie prudnickim na początku XX wieku – szkic demograficzny, „Ziemia Prudnicka”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 2007, s. 72.
  25. ↑ Kaplica ↓, s. 4.
  26. ↑ Kaplica ↓, s. 5.
  27. ↑ Miejscowości osiedleń grupowych ludności wiejskiej pochodzącej z obszaru Polski w granicach do 1939 r., brozbar.cieplowizja.pl [dostęp 2022-10-01].
  28. ↑ Kaplica ↓, s. 15.
  29. ↑ Kaplica ↓, s. 23.
  30. ↑ Grzegorz Weigt, Dumni z kresowego pochodzenia, tygodnikprudnicki.pl, 25 lipca 2007 [dostęp 2022-09-30].
  31. ↑ Prężynka, Rozwój Wsi Opolskiej Program Odnowy Wsi, 20 lipca 2020 [dostęp 2022-10-03] (pol.).
  32. ↑ Willkommen bei Gemeindeverzeichnis.de, www.gemeindeverzeichnis.de [dostęp 2020-05-16].
  33. ↑ a b Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Neustadt, treemagic.org [dostęp 2020-05-16].
  34. ↑ a b c d Wieś Prężynka w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2020-05-16] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  35. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. opolskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 109. [dostęp 2013-01-10].

Bibliografia

Gmina Lubrza
Wsie
Osada
Integralne
części wsi

POL gmina Lubrza (Opole Voivodeship) COA.svg

Media użyte na tej stronie

Lubrza (opolskie) location map.png
Autor: Smat, Licencja: CC BY-SA 2.0
Location map Lubrza (gminas), Poland.
Opole Voivodeship location map.svg
Autor: Tymek1988, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Opole Voivodeship, Poland. Geographic limits of the map:
  • N: 51.2778 N
  • S: 49.942 N
  • W: 16.8461 E
  • E: 18.8073 E
Prudnik County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Prudnik County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 50.56 N
  • S: 50.25 N
  • W: 17.43 E
  • E: 18.06 E
Rittergut Klein Pramsen Sammlung Duncker.jpg
Zespół pałacowy z poł. XIX w. w Prężynce.
2011-09 Prężynka 7.jpg
(c) Ralf Lotys (Sicherlich), CC BY 3.0
Prężynka – wieś w Polsce położona w województwie opolskim, w powiecie prudnickim, w gminie Lubrza.
Prężynka, 2020.07.28 05.jpg
Autor: Wlodek k1, Licencja: CC BY 3.0
Prężynka – wieś w Polsce położona w województwie opolskim, w powiecie prudnickim, w gminie Lubrza (pomnik poległych mieszkańców w I wojnie światowej).