Pręgierz w Poznaniu
 Pręgierz w 2005 r. | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Miejsce | |
| Styl architektoniczny | |
| Fundator | wpływy z kar nakładanych na służące, mamki i szynkarki |
| Całkowita wysokość | 5,5[1] m |
| Data budowy | 1535 / 1925 (kopia) |
| Ważniejsze przebudowy | 1925 |
Położenie na mapie Poznania  | |
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
 52°24′30″N 16°56′04″E/52,408333 16,934444 | |
Pręgierz w Poznaniu – pręgierz znajdujący się w Poznaniu przy południowo-wschodnim narożniku Ratusza, nieopodal Fontanny Prozerpiny[2], używany w latach 1535–1848.
Forma
Jest to ośmioboczna, późnogotycka kolumna, na głowicy której stoi postać kata w stroju rycerza z uniesionym mieczem, który symbolizuje tzw. „prawo miecza” (łac. ius gladii), czyli prawo do ferowania wyroku śmierci nadane Poznaniowi w 1298 r. przez Władysława Łokietka. W słupie tkwiły żelazne obręcze (kuny), do których przywiązywano skazańców[1].
Historia
Pierwotny obiekt wzniesiono jako tzw. mediastinus, czyli centralnie usytuowany w mieście symbol władzy sądowniczej. W Poznaniu znalazł się on w rejonie (lub nawet w miejscu) geometrycznego środka miasta ulokowanego w 1253 r.[3]
Obecny pręgierz wzniesiono w 1535 r., finansując jego budowę z grzywien nakładanych na służące, mamki i szynkarki noszące przesadnie eleganckie stroje[a]: aksamity, adamaszki, atłasy, klejnoty ze złota, srebra i pereł, łańcuchy jedwabne i suknie o zbyt wielu fałdach. Miał 5,5 metra wysokości i był dziełem prawdopodobnie któregoś z włoskich rzeźbiarzy[1].
Pręgierz służył do wykonywania kary chłosty oraz piętnowania, obcinania uszu, palców czy ręki. Przywiązywano doń także skazanych na karę śmierci na kilka godzin przed wykonaniem wyroku w innym miejscu. Taki los spotkał m.in. Adama Goldszmita, skazanego w listopadzie 1816 r. na ścięcie toporem za zamordowanie własnej siostry[4]. Na osiem miesięcy więzienia i godzinną ekspozycję pod pręgierzem skazana została z kolei w 1826 r. niejaka Jadwiga z Cegielskich Wojewódka. Karę wymierzono jej za „nieprawne leczenie i oszukaństwo przez udawanie, iż złego ducha ma w sobie”[5].
Pręgierz wykorzystywano w ten sposób do 1848 r.[2], kiedy to 6 maja zarządzeniem pruskich władz zniesiono ich stosowanie.
Naprawy i kopia
Pręgierz naprawiano dosyć często. Napisy na pręgierzu informują o datach: 1690, 1727, 1749, 1781, 1825, 1880. W XIX wieku pręgierz ulegał uszkodzeniom – odpadała głowa oraz bark i prawe ramię kata. Po naprawach dokonywanych przez władze pruskie od pomnika znów odpadła głowa. W czasie II RP częste naprawy sprawiły, że władze miasta podjęły decyzję o wykonaniu kopii pręgierza i przeniesieniu w 1925 r. oryginału do Zamku Przemysła[1]. Po latach niemieckiej okupacji (1939-1945) oryginał pręgierza odnalazł Witold Maisel w składnicy miejskiej (ul. Kościelna 56). Był on rozłożony na części i kompletny[6].
Do 2022 r. na rynku stała kopia dłuta Marcina Rożka z 1925 r.[1], podczas gdy oryginał znajduje się obecnie w Muzeum Historii Miasta Poznania w Ratuszu. Napraw kopii pręgierza dokonywano po chuligańskich zniszczeniach w 2010 r.[7] i 2011 r.[8][9] Z powodu remontu rynku kopia w 2022 r. została rozebrana i złożona w magazynie w Forcie VII[10].
Napisy
Constructa est haec statua ex coctricum fimbriis anno Domini 1535
(tłumaczenie: Wybudowano ten posąg z fatałaszków kucharek roku Pańskiego 1535)
Discite iustitiam moniti et non temnere divos
(tłumaczenie: Uczcie się sprawiedliwości przestrzeżeni i nie gardźcie bogami)
executor iustitae
(tłumaczenie: wykonawca sprawiedliwości)
Vendidit hic auro patriam
(tłumaczenie: sprzedał za złoto ojczyznę)
Zobacz też
- szubienica w Poznaniu
Uwagi
- ↑ Strój służącej regulowała uchwała miejskich rajców z tego samego roku; regulowała ona również kary finansowe za naruszenie tych przepisów: 6 groszy za pierwsze naruszenie, 12 za następne, za trzecie - utrata eleganckich ubrań, za czwarte - wypędzenie z miasta na zawsze.
Przypisy
- ↑ a b c d e Szymon Nawrocki: Przechadzki po Poznaniu. Pręgierz poznański, kat i szubienica w: Kurier Poznański nr 34 z 22 stycznia 1927 s. 9; on-line: [1].
- ↑ a b Tadeusz Pudłowski (red.): Ilustrowany przewodnik po mieście stołecznem Poznaniu, wyd. Miejskiego Urzędu Targu Poznańskiego, s. 55.
- ↑ Red. Jerzy Topolski, Dzieje Poznania, tom 1, PWN, Warszawa-Poznań, 1988, s. 207, ISBN 83-01-08194-5.
- ↑ Posener Intelligenzblatt, 16 listopada 1816.
- ↑ Posener Intelligenzblatt, 25 lutego 1826.
- ↑ Witold Maisel: Odbudowa zabytków. Pręgierz.. Kronika Miasta Poznania nr 2/1950. s. 204. [dostęp 2012-12-30].
- ↑ Zapłaci 40 tysięcy za zniszczenie rzeźby.
- ↑ Pijany student zniszczył jeden z symboli Poznania. uniface.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-08-02)]..
- ↑ Za zniszczenie pręgierza posiedzi przynajmniej 1,5 roku.
- ↑ Zniknął Pręgierz - symbol Poznania - TVN24, amp.tvn24.pl [dostęp 2022-04-16].
Bibliografia
- Szymon Nawrocki: Przechadzki po Poznaniu. Pręgierz poznański, kat i szubienica w: Kurier Poznański nr 34 z 22 stycznia 1927 s. 9; on-line: [2]
- Red. H. Olszewski, Czasopismo Prawno-historyczne, tom XXIII – zeszyt 1, Poznań 1971
| Plan Starego Rynku | |||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | Wybrane zabytki:
|
- Portal:Poznań
- Wikiprojekt:Poznań
| Obszary Systemu Informacji Miejskiej | |
|---|---|
| Osiedla mieszkaniowe | |
| Atrakcje turystyczne | |
| Teatry | |
| Kina |
|
| Miejsca kultu religijnego |
|
| Targowiska | |
| Stacje kolejowe |
- nawiasy grupują części miasta położone w tym samym obszarze SIM Portal:Poznań
- Wikiprojekt:Poznań
Media użyte na tej stronie
Autor:
Oskarro. © użytkownicy OpenStreetMap.
Copyright użytkownicy UMP-pcPL., Licencja: CC BY-SA 2.0Mapa lokalizacyjna Poznania
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Greater Poland Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 53.70 N
- S: 51.05 N
- W: 15.68 E
- E: 19.19 E
Autor: Klapi, Licencja: CC BY 2.5 pl
pl:Stary Rynek w Poznaniu, plan
Autor: Nieznany, Licencja: CC BY-SA 4.0
A copy of a XVI-century pranger from 1925 in Poznań (Poland).
Symbol pomnika do legendy mapy
Autor: Radomil, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Executor on top of Poznań pranger
Autor: Аимаина хикари, Licencja: CC0
Museum of the History of Poznań City (Poznań City hall). Original figure of executioner from the pillory erected in the Old Market Square in Poznań in 1535. In 1925 the original pillory was replaced by copy.
(c) Diego Delso, CC BY-SA 4.0
Town hall, Poznan, Poland
 Ta fotografia przedstawia zabytek wpisany do rejestru zabytków pod numerem ID 654353.
|