Pralnia i łaźnia w Katowicach-Giszowcu

Pralnia i łaźnia
w Katowicach-Giszowcu
Symbol zabytku nr rej. A/1229/78 z 18 sierpnia 1978 roku[1]
Ilustracja
Budynek d. pralni od strony ul. Gościnnej
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miejscowość

Katowice

Adres

ul. Radosna 35a
40-472 Katowice

Architekt

Georg i Emil Zillmannowie

Inwestor

Georg von Giesches Erben

Ukończenie budowy

1910

Położenie na mapie Katowic
Mapa konturowa Katowic, po prawej znajduje się punkt z opisem „Pralnia i łaźniaw Katowicach-Giszowcu”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Pralnia i łaźniaw Katowicach-Giszowcu”
Ziemia50°13′25,8″N 19°04′02,7″E/50,223833 19,067417

Pralnia i łaźnia w Katowicach-Giszowcu – zabytkowy budynek dawnej pralni i łaźni w Katowicach, na terenie jednostki pomocniczej Giszowiec[1], przy ul. Radosnej 35, powstały wraz z budową osiedla patronackiego Giszowiec[2] w latach 1907–1910[1]. Został on zaprojektowany przez Georga i Emila Zillmannów[3]. Budynek pierwotnie pełnił funkcję pralni dla rodzin górników, a także łaźni dla kobiet i dzieci górników oraz dla rodzin urzędniczych osiedla[4]. Dnia 18 sierpnia 1978 roku budynek ten wraz z całym układem urbanistycznym osiedla został wpisany do rejestru zabytków[1].

Historia

Kompleks pralni i łaźni powstał do 1910 roku wraz z całym osiedlem patronackim Giszowiec[2] z inicjatywy ówczesnego dyrektora generalnego spółki Georg von Giesches ErbenAntona Uthemanna. Został on zaprojektowany przez Georga i Emila Zillmannów z Charlottenburga koło Berlina[3].

W związku z ochroną nowo powstałych budynków robotniczych przez zniszczeniem z powodu nadmiaru wilgoci[5], a także celem uniknięcia uciążliwości związanych z praniem i suszeniem w domach, zakazano tych czynności[6]. Zamiast tego, dla rodzin domów robotniczych powstała osiedlowa pralnia, która umożliwiała wykonanie prania, suszenia oraz maglowania w czasie około trzech godzin[7]. Powstała również łaźnia, która była przeznaczona dla żon i dzieci górników, a także dla rodzin urzędników. Korzystanie z pralni i łaźni było bezpłatne[4].

W latach 60. XX wieku, w związku z powstaniem w Giszowcu kopalni Staszic, zadecydowano o wyburzeniu unikatowego osiedla i postawieniu w jego miejscu nowego kompleksu złożonego z wielokondygnacyjnych bloków mieszkalnych. Na przełomie lat 60. i 70. XX wieku rozpoczęto wyburzanie osiedla Giszowiec. Wyburzeniu groziło całe osiedle, dlatego też rozpoczęto działania celem jej uratowania. Przetrwała jedynie jedna trzecia części zabytkowej zabudowy[8]. 18 sierpnia 1978 roku budynek ten wraz z całym układem urbanistycznym wpisano do rejestru zabytków[1].

Budynek dawnej łaźni w części frontowej od lat 90. XX wieku pełni funkcje gastronomiczne. W tym czasie funkcjonował bar Kameleon, a po remoncie restauracja Rybka. W grudniu 2016 roku przeprowadzono renowację budynku, a tylne zabudowania gospodarcze rozbudowano[9]. Obecnie, według stanu z listopada 2020 roku, w przedniej części funkcjonuje restauracja Fest Jodło[10], w tylnej części urządzono halę sportową dla Zapaśniczego Klubu Sportowego Tytan 92[11], a w dawnych zabudowaniach gospodarczych działa XVI Szczep Harcerski Związku Harcerstwa Polskiego[12].

Architektura

Budynek dawnej pralni i łaźni został zlokalizowany na osiedlu patronackim Giszowiec, przy ul. Radosnej 35a[1]. Został on zaprojektowany przez Georga i Emila Zillmannów z Charlottenburga[3].

Główne, duże pomieszczenie pralni zostało doświetlone, a także zadbano o jego przewietrzenie. Podłoga została pokryta asfaltem. Pralnię wyposażono w 32 stanowiska do prania z nieckami, obok których zainstalowano kotły do gotowania bielizny. Do tych urządzeń była doprowadzana zimna i gorąca woda. Pranie było później suszone w elektrycznych suszarkach odśrodkowych. Później bielizna była suszona w zamykanych szafach, po czym trafiało do elektrycznego magla[7]. W budynku pralni przewidziano również miejsce z poczekalnią dla dzieci, gdzie mogły one przebywać pod stałym nadzorem[7]. Obecnie większość wyposażenia dawnej pralni znajduje się w Dziale Etnologii Miasta Muzeum Historii Katowic w Nikiszowcu[9].

Łaźnia w budynku była przeznaczona dla żon i dzieci robotników, a także dla rodzin urzędników. Składała się ona z ośmiu pryszniców i czterech wanien[4]. Ściany w pomieszczeniach łaźni wybudowano z płytek ze szkła zbrojonego[7].

Przypisy

  1. a b c d e f Narodowy Instytut Dziedzictwa: Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków. Województwo śląskie. www.nid.pl. [dostęp 2020-11-04]. (pol.).
  2. a b Tofilska 2016 ↓, s. 30.
  3. a b c Tofilska 2016 ↓, s. 28.
  4. a b c Tofilska 2016 ↓, s. 34.
  5. Tofilska 2016 ↓, s. 33.
  6. Reuffurth 2006 ↓, s. 32.
  7. a b c d Reuffurth 2006 ↓, s. 33.
  8. Tofilska 2016 ↓, s. 138-146.
  9. a b Paweł Grzywocz: Dawny budynek pralni, magla i łaźni. www.giszowiec.info. [dostęp 2020-11-11]. (pol.).
  10. Restauracja Fest Jodło. www.facebook.com. [dostęp 2020-11-11]. (pol.).
  11. ZKS Tytan 92 Katowice. www.facebook.com. [dostęp 2020-11-11]. (pol.).
  12. XVI Szczep Harcerski Giszowiec. www.facebook.com. [dostęp 2020-11-11]. (pol.).

Bibliografia

  • Hermann Reuffurth, Giszowiec: nowa górnośląska wieś górnicza Spółki Górniczej spadkobierców Georga von Giesche według projektów architektów E. i B. Zillmannów, Charlottenburg, wyd. trzecie, przetł. Bronisław Machnik, Katowice: Miejski Dom Kultury „Szopienice-Giszowiec”, 2006, ISBN 83-918908-4-8 (pol.).
  • Małgorzata Szejnert, Czarny ogród, wyd. pierwsze, Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, 2007, ISBN 978-83-240-0896-4.
  • Joanna Tofilska, Giszowiec. Monografia historyczna, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2016, ISBN 978-83-64356-19-3 (pol.).

Media użyte na tej stronie

Katowice location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Mapa lokacyjna miasta Katowice. Punkty graniczne mapy:
  • N: 50.30 N
  • S: 50.125 N
  • W: 18.885 E
  • E: 19.125 E
Silesian Voivodeship location map2.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of en:Silesian Voivodeship with counties (powiats) and municipalities (gminas). Geographic limits of the map:
  • N: 51.1617 N
  • S: 49.2956 N
  • W: 17.8872 E
  • E: 20.0559 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Katowice-Giszowiec 141.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice-Giszowiec. Ulica Radosna 35a
Katowice Giszowiec.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC BY-SA 2.5