Pralnia i łaźnia w Katowicach-Giszowcu

Pralnia i łaźnia
w Katowicach-Giszowcu

nr rej. A/1229/78 z 18 sierpnia 1978 roku[1]
Budynek d. pralni od strony ul. Gościnnej
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Katowice
Adres	ul. Radosna 35a 40-472 Katowice
Architekt	Georg i Emil Zillmannowie
Inwestor	Georg von Giesches Erben
Ukończenie budowy	1910
Położenie na mapie Katowic Pralnia i łaźnia w Katowicach-Giszowcu
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Pralnia i łaźnia w Katowicach-Giszowcu
Położenie na mapie województwa śląskiego Pralnia i łaźnia w Katowicach-Giszowcu
50°13′25,8″N 19°04′02,7″E/50,223833 19,067417

Pralnia i łaźnia w Katowicach-Giszowcu – zabytkowy budynek dawnej pralni i łaźni w Katowicach, na terenie jednostki pomocniczej Giszowiec^[1], przy ul. Radosnej 35, powstały wraz z budową osiedla patronackiego Giszowiec^[2] w latach 1907–1910^[1]. Został on zaprojektowany przez Georga i Emila Zillmannów^[3]. Budynek pierwotnie pełnił funkcję pralni dla rodzin górników, a także łaźni dla kobiet i dzieci górników oraz dla rodzin urzędniczych osiedla^[4]. Dnia 18 sierpnia 1978 roku budynek ten wraz z całym układem urbanistycznym osiedla został wpisany do rejestru zabytków^[1].

Historia

Kompleks pralni i łaźni powstał do 1910 roku wraz z całym osiedlem patronackim Giszowiec^[2] z inicjatywy ówczesnego dyrektora generalnego spółki Georg von Giesches Erben – Antona Uthemanna. Został on zaprojektowany przez Georga i Emila Zillmannów z Charlottenburga koło Berlina^[3].

W związku z ochroną nowo powstałych budynków robotniczych przez zniszczeniem z powodu nadmiaru wilgoci^[5], a także celem uniknięcia uciążliwości związanych z praniem i suszeniem w domach, zakazano tych czynności^[6]. Zamiast tego, dla rodzin domów robotniczych powstała osiedlowa pralnia, która umożliwiała wykonanie prania, suszenia oraz maglowania w czasie około trzech godzin^[7]. Powstała również łaźnia, która była przeznaczona dla żon i dzieci górników, a także dla rodzin urzędników. Korzystanie z pralni i łaźni było bezpłatne^[4].

W latach 60. XX wieku, w związku z powstaniem w Giszowcu kopalni Staszic, zadecydowano o wyburzeniu unikatowego osiedla i postawieniu w jego miejscu nowego kompleksu złożonego z wielokondygnacyjnych bloków mieszkalnych. Na przełomie lat 60. i 70. XX wieku rozpoczęto wyburzanie osiedla Giszowiec. Wyburzeniu groziło całe osiedle, dlatego też rozpoczęto działania celem jej uratowania. Przetrwała jedynie jedna trzecia części zabytkowej zabudowy^[8]. 18 sierpnia 1978 roku budynek ten wraz z całym układem urbanistycznym wpisano do rejestru zabytków^[1].

Budynek dawnej łaźni w części frontowej od lat 90. XX wieku pełni funkcje gastronomiczne. W tym czasie funkcjonował bar Kameleon, a po remoncie restauracja Rybka. W grudniu 2016 roku przeprowadzono renowację budynku, a tylne zabudowania gospodarcze rozbudowano^[9]. Obecnie, według stanu z listopada 2020 roku, w przedniej części funkcjonuje restauracja Fest Jodło^[10], w tylnej części urządzono halę sportową dla Zapaśniczego Klubu Sportowego Tytan 92^[11], a w dawnych zabudowaniach gospodarczych działa XVI Szczep Harcerski Związku Harcerstwa Polskiego^[12].

Architektura

Budynek dawnej pralni i łaźni został zlokalizowany na osiedlu patronackim Giszowiec, przy ul. Radosnej 35a^[1]. Został on zaprojektowany przez Georga i Emila Zillmannów z Charlottenburga^[3].

Główne, duże pomieszczenie pralni zostało doświetlone, a także zadbano o jego przewietrzenie. Podłoga została pokryta asfaltem. Pralnię wyposażono w 32 stanowiska do prania z nieckami, obok których zainstalowano kotły do gotowania bielizny. Do tych urządzeń była doprowadzana zimna i gorąca woda. Pranie było później suszone w elektrycznych suszarkach odśrodkowych. Później bielizna była suszona w zamykanych szafach, po czym trafiało do elektrycznego magla^[7]. W budynku pralni przewidziano również miejsce z poczekalnią dla dzieci, gdzie mogły one przebywać pod stałym nadzorem^[7]. Obecnie większość wyposażenia dawnej pralni znajduje się w Dziale Etnologii Miasta Muzeum Historii Katowic w Nikiszowcu^[9].

Łaźnia w budynku była przeznaczona dla żon i dzieci robotników, a także dla rodzin urzędników. Składała się ona z ośmiu pryszniców i czterech wanien^[4]. Ściany w pomieszczeniach łaźni wybudowano z płytek ze szkła zbrojonego^[7].

Przypisy

Bibliografia

• HermannH. Reuffurth HermannH., Giszowiec: nowa górnośląska wieś górnicza Spółki Górniczej spadkobierców Georga von Giesche według projektów architektów E. i B. Zillmannów, Charlottenburg, wyd. trzecie, przetł. Bronisław Machnik, Katowice: Miejski Dom Kultury „Szopienice-Giszowiec”, 2006, ISBN 83-918908-4-8  (pol.).
• MałgorzataM. Szejnert MałgorzataM., Czarny ogród, wyd. pierwsze, Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, 2007, ISBN 978-83-240-0896-4 .
• JoannaJ. Tofilska JoannaJ., Giszowiec. Monografia historyczna, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2016, ISBN 978-83-64356-19-3  (pol.).