Prawa fundamentalne monarchii francuskiej

Podstawą funkcjonowania monarchii we Francji (od sakry Hugona Kapeta w 987 do ustanowienia monarchii konstytucyjnej w czasie rewolucji francuskiej) nie był jeden spisany dokument, ale zasady, które weszły do tradycji. Od ok. 1575 były one określane jako prawa fundamentalne. W czasie sakry król Francji zobowiązywał się do przestrzegania tych praw i utrzymania ich w mocy. Przysięgał przy tym, że w pierwszej kolejności podstawą jego postępowania będzie prawo boskie, a dopiero na drugim miejscu prawa fundamentalne.

Prawa fundamentalne nigdy nie zostały skodyfikowane. Ich zakres był bardzo szeroki: określały zarówno sposób przeprowadzania ceremonii dworskich związanych z osobą króla, jak i zakres władzy królewskiej, prawa i obowiązki poddanych oraz kompetencje lokalnych organów władzy.

Definicje zawarte w prawach fundamentalnych

Monarchia

Według praw fundamentalnych formą ustrojową we Francji miała być monarchia. Osoba króla, przywódcy narodu, ucieleśnia w niej jedność całego społeczeństwa. Zadaniem króla jest utrzymanie pokoju zewnętrznego (poprzez wypowiadanie wojen i podpisywanie traktatów pokojowych) i wewnętrznego (poprzez nadzór nad wymiarem sprawiedliwości). Król ma również utrzymywać dotychczasowe tradycje sprawowania władzy i w razie potrzeby rozstrzygać spory pomiędzy innymi instytucjami państwowymi. Monarchia francuska zasadniczo według praw fundamentalnych jest dziedziczna, chociaż nie istnieje wyraźny zakaz obierania króla. Król ma prawo wydawać ordonanse o konsekwencjach ogólnopaństwowych, nadawać przywileje regionalne, lokalne lub grupowe, a także podejmować decyzje indywidualne (np. w sprawie prawa łaski, uszlachcenia, zmiany wymierzonej kary).

Król i korona

Król, po otrzymaniu sakry, otrzymuje koronę francuską. Oznacza to, że staje się suwerenem - zwierzchnikiem wszystkich instytucji społecznych. Korona jest symbolem jego urzędu. Pojęcie korona francuska przekształciło się w późniejszym okresie w pojęcie państwa francuskiego.

Domena królewska i domena króla

Król jest dysponentem domeny królewskiej - a zatem wszystkich królewskich dróg, rzek i wszystkich terenów, które nie zostały drogą nadań przekazane innym osobom. Z domeny królewskiej wyznacza się domenę króla, czyli część, z której dochód przeznaczony jest na utrzymanie króla i dworu. Nie jest to jednak prywatna własność władcy.

Podział stanowy

Duchowieństwo i Kościół

Religią obowiązującą we Francji przedrewolucyjnej był katolicyzm. Stan duchowny był wymieniany jako pierwszy ze stanów społecznych. Mimo występujących w nim wyraźnych różnic wewnętrznych cały kler stanowił grupę wyraźnie wyróżniającą się od stanów świeckich. Wszyscy duchowni korzystali z przywileju, jaki wyłączał ich spod władzy sądów świeckich i zezwalał na ich sądzenie wyłącznie sądom kościelnym.

Ze względu na fakt, że tylko członkowie kleru przez kilka stuleci byli osobami umiejącymi pisać i czytać, to w ich rękach według praw fundamentalnych znajdowało się szkolnictwo publiczne, szkoły medyczne i szpitale oraz część urzędów państwowych. Przedstawiciele sześciu najstarszych biskupstw francuskich tradycyjnie otrzymywali tytuł parów Francji i uczestniczyli w ceremonii sakry.

Szlachta

Szlachta francuska w pierwotnym znaczeniu oznaczała osoby związane z wojskiem i prowadzeniem wojen, z których wyodrębniła się warstwa rodów szlachetnego pochodzenia (wykazujących się w przeszłości zasługami w obronie kraju), dla których zarezerwowane były najwyższe urzędy wojskowe i cywilne. Osobną warstwa była szlachta urzędnicza (noblesse de robe).

Stan trzeci

Prawa fundamentalne zaliczały do stanu trzeciego wszystkie osoby i instytucje, jakie nie przynależały do pozostałych stanów. We Francji metropolitalnej nie istniało niewolnictwo.

Król stanowi osobną instytucję, stojącą ponad stanami - nie jest bezpośrednim zwierzchnikiem żadnego z trzech stanów.

Pochodzenie praw fundamentalnych

Początkiem monarchii francuskiej był chrzest Chlodwiga i jego ślub z księżniczką Klotyldą. To od tego momentu wywodzone były prawa fundamentalne, opierające się na następujących podstawach:

  • wybór Chlodwiga na suwerena przez szlachtę (wojowników) i wspieranie go,
  • udział kleru w integracji dziedzictwa rzymskiego w państwie Chlodwiga,
  • zjednoczenie społeczne wokół Chlodwiga.

Prawa fundamentalne miały służyć zachowaniu monarchii w dotychczasowym kształcie i jej utrwaleniu.

Sukcesja

  • Korona francuska nie może być przedmiotem indywidualnej dyspozycji. Król ani żaden inny organ nie może wyznaczyć swojego następcy, gdyż prawo (najpierw wybór przez 12 parów, a następnie automatyczne przejmowanie władzy przez najstarszego syna) jest nienaruszalne.
  • Król nie ma prawa do oddania władzy, abdykacji czy rezygnacji ze sprawowania władzy.

W celu zapewnienia pewności, że następca tronu jest faktycznie synem królewskim, utrwalił się zwyczaj publicznego porodu królowych Francji. Instytucja króla funkcjonuje bez przerwy (umarł król, niech żyje król!) i jest instytucją o pochodzeniu boskim. Król, chociaż nie jest członkiem stanu duchownego, posiada pewne atrybuty sakralizacji (np. wiara w moc czynienia cudów). W przypadku nieobecności, śmierci lub małoletniości króla władzę czasowo przejmuje w jego imieniu regent - królowa lub książę krwi.

Następca tronu musi spełniać cztery warunki: być mężczyzną, najstarszym (primogenitura) synem króla (poza wypadkami wyjątkowymi) i być wyznania rzymskokatolickiego.

Bibliografia