Prawdzic (herb szlachecki)

Ten artykuł należy dopracować: źródła do przypisów. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Prawdzic (Prawodar, Prawda, Lew z Muru) – herb szlachecki.

Opis herbu

W polu niebieskim^[1] mur blankowany z czerwonej cegły, spoza którego pół lwa złotego, język i oręż czerwone, dzierżącego złotą obręcz – („prawdę”). Według K. Niesieckiego lew żółty powinien być w lewą tarczy obrócony, w przednich łapach trzyma koło żelazne (albo Prawdę)^[2]. W klejnocie powtórzony jest motyw takiegoż lwa z obręczą, którego połowa wyłania się spoza korony wieńczącej hełm.

Niektóre dawne przedstawienia herbu pomijają obręcz dzierżoną przez lwa. Herbarz Geldrii przedstawia złotego lwa wbrew regule alternacji w srebrnym polu. Również odmiennie przedstawia klejnot, ukazując w nim lwa wyskakującego z blankowanej wieży barwy czerwonej. Podobnie przedstawia klejnot herbu Armorial Bellenville z ok. 1380 r.^[3].

Labry zdobiące herb są czerwono-błękitne podbite złotem.

Najwcześniejsze wzmianki

Przedstawiony w Roli Marszałkowskiej z 1461 i Herbarzu Geldrii z końca XIV w. Wzmiankowany w zapiskach sądowych od 1407. Spotykany w Wielkopolsce, na Mazowszu, na Litwie (od 1413); najstarsza pieczęć Stanisława Sówki z Gulczewa biskupa płockiego z 1372^[4].

Etymologia zawołania

Nazwa herbu wywodzi się najprawdopodobniej od staropolskiego słowa „prawda” oznaczającego okrągłą podstawkę pod misy, kładzioną w czasie posiłku na stół (niem. Schusselring). Taką definicję podaje Aleksander Brückner w swej „Encyklopedii staropolskiej”, zatem koło żelazne trzymane w łapach przez lwa to właśnie „prawda”. W tym świetle mylną wydaje się być teoria, że słowo „prawda” oznaczało lustro lub zwierciadło. Takie (mylne) określenie słowa „prawda” znajdziemy w opisie herbu miasta Zduńska Wola na oficjalnej stronie tamtejszego Urzędu Miasta.

Legenda herbowa

• 

  Prawdzic herb szlachecki według K. Niesieckiego

• 

  Zabytkowa rycina herbu Prawdzic

• 

  Tarcza herbu Prawdzic według Herbarza Geldrii

• 

  Prawdzic (drugi z prawej, środkowy rząd) na karcie 53v Herbarza Geldrii

Herbowni

Najpełniejszą listę herbownych stworzył Tadeusz Gajl w Herbarzu polskim od średniowiecza do XX wieku z 2007 roku. Lista zawiera 533 nazwiska^[5][6]:

Araszewski, Archimowicz, Arcimowicz, Arciszewski, Babowski, Bałwanowicz, Baranowski, Bączalski, Bentkowski, Bereza, Berezecki, Bernatowicz, Beski, Bętkowski, Biedkowski, Biedunkowicz, Biegański, Bielski, Bietkowski, Bobowski, Bogacki, Borakowski, Borysowski, Borzyszkowski, Bratkowski, Bratoszewski, Brochocki, Brochowski, Brodziński, Brudziński, Brudzyński, Brzeski, Buchałło, Buchałłowicz, Bugajło, Bujaczewski, Bujakowski, Bukraba, Bułakowski, Byczkowski, Cebulski, Chotomski, Chrul, Chrulewicz, Chrybski, Chrzanowski, Chrzypski, Cibulski, Cichorowski, Cichrowski, Cidzik, Ciemiewski, Ciemniewski, Ciemnołęski, Ciemnołoński, Cybiński, Cybulka, Cybulski, Cychrowski, Cydzik, Cydzikowski, Czebnowski, Czeczocki, Czeczot, Czeczotek, Czeczotka, Czeczott, Czempkowski, Czempowski, Czychrowski, Ćwikliński, Dankiewicz, Dańkiewicz, Daszkiewicz, Daszkowicz, Dąbski, Deński, Dębołęcki, Dębski, Dinheim, Dobrowolski, Domiechowski, Domiediowski, Dominikowski, Druszkiewicz, Dukalski, Duranowski, Działowski, Dzwonkowski, Dzwonowski, Filipowicz, Gajewski, Gałęski, Gałęzki, Garlicki, Gawarzewski, Gaworzewski, Gedejt, Gidziński, Giebułtowski, Giedziński, Giełbutowski, Giełdanowski, Głębatowski, Gockowski, Goczałkowski, Goćkowski, Golczewski, Golemberski, Golemiński, Golimiński, Goliński, Gołemberski, Gołembiewski, Gołembiowski, Gołębiowski, Gołymiński, Gołyński, Gorazdowski, Gorowski, Gorzuchowski, Gosczewski, Gosk, Gostomski, Goszczewski, Goszsczewski, Gościchowski, Gotanowski, Gotomski, Gowarczewski, Gowarzewski, Gowaszewski, Gozdzichowski, Gólczewski, Górowski, Grabiński, Grabowiecki, Gradomski, Gradowski, Grecki, Grek, Grekowicz, Grekowski, Grodzanowski, Gromnicki, Grudowski, Gruja, Grzymułtowski, Gulcz, Gulczewski, Gurowski, Gurski, Guzelf, Gyl, Gył, Gyłowski, Hejman, Hładki, Hownowski, Hunnowski, Hunowski, Huryn, Imieniński, Izbicki, Izbiecki, Izbiński, Iżycki, Jabłonowski, Jaraczewski, Jaraczowski, Jarosław, Jedynak, Jocewicz, Jodcewicz, Juszkiewicz, Kaliciński, Kamiński, Kargoszyński, Karłowski, Kaski, Kasperowicz, Kaszewski, Kenstoszowski, Kęskowski, Kierszański, Kinicki, Kinierski, Kiniorski, Kirsz, Kirsza, Kirzyński, Kłodzieński, Kłodziński, Kmaczoła, Kobelski, Kobylnicki, Kochanowski, Kochański, Kochlewski, Kochlowski, Kojadzki, Kokeli, Kokorski, Koniuszewski, Konojacki, Konojadzki, Konsiadzki, Kornacki, Koruszyński, Kosacki, Kossacki, Kostro, Kostrowicki, Kostrowiecki, Koszelewski, Kozerski, Kozyrski, Kraśnik, Kreśnik, Krupowicz, Kruszeński, Kruszewski, Kruszyński, Kryski, Kryszka, Krzeczkowski, Krzyżewicz, Kucharski, Kukalski, Kukiewicz, Kukleński, Kuklinowski, Kukliński, Kurowski, Kurski, Kuszelewski, Kwaczała, Lang, Lank, Lantosz, Lasciewski, Laszewski, Laściewski, Latalski, Ląszewski, Leskowski, Leszczewski, Leszczkowski, Leszczyński, Leszkowski, Lewandowski, Lewicki, Lewiński, Liszkowski, Lobeski, Luka, Luko, Lukocki, Lutecki, Lutocki, Lutomski, Łabiszyński, Łahiszewski, Łahiszyński, Łajszewski, Łakoszyński, Łakowicz, Łantosz, Łantowski, Łaszcz, Łaszczewski, Łaszewski, Łayszczewski, Łazarski, Łazęcki, Łaźniewski, Łaźniowski, Łażniewski, Łąszewski, Łękowski, Łoniewski, Łoszczewski, Łukomski, Łuniewski, Łuszczewski, Łysowski, Macieszewski, Mackiewicz, Makosiej, Makowski, Mańkowski, Marczewski, Mąkorski, Meciszewski, Męciszewski, Mękarski, Mękarzewski, Micewski, Micowski, Miczowski, Miekowski, Mienicki, Miennicki, Miężyński, Miłodroski, Miłodrowski, Misiewski, Mlekicki, Młocki, Modlski, Molski, Mołocki, Mołodzki, Mukański, Mycielski, Mycowski, Narolski, Nasielski, Neledewski, Nieborowski, Nieborski, Niedoborowski, Nieledewski, Nieledowski, Niemierza, Niemiński, Niewiarowicz, Niewierowicz, Niszczycki, Niszycki, Norejko, Noreyko, Nosalski, Nosielski, Nosilski, Obalkowski, Obałkowski, Obelkowski, Obodyński, Obrociwor, Obrowiecki, Obuchowicz, Olęcki, Olędzki, Olęski, Olszewski, Omulecki, Oryszowski, Osiecki, Ośnicki, Ożegalski, Ożygalski, Ożygałko, Pakosławski, Pakosz, Palucki, Pałucki, Parczewski, Paris, Partein, Parten, Parys, Paszkiewicz, Patek, Pawlucy, Petelczyc, Piątkowski, Piwo, Piwoni, Piwonia, Piwoński, Płocki, Poczernicki, Poczyrnicki, Podczernicki, Policki, Połyński, Porucki, Porycki, Posienicki, Posieniecki, Potelczyc, Pożarski, Prawda, Prawdzikowski, Prawosudowicz, Proniewicz, Pruski, Przyborowski, Przytulski, Puiss, Raciborzyński, Radocki, Radzanowski, Rauschke, Rokitnicki, Romanowski, Romecki, Romocki, Ronczewski, Rubczyński, Rudczenko, Rudzki, Ruszkowski, Rutski, Rybiński, Rymaszewski, Rynarzewski, Sadłucki, Sankiewicz, Sarbiewski, Sarnacki, Sawczenko, Sczawiński, Sedlnicki, Seńkowski, Sewerynowicz, Sękowski, Siciński, Siedlnicki, Sieńkowski, Sierakowski, Sierpski, Słabosz, Sługocki, Smarzewski, Smarzowski, Smarżewski, Smitkowski, Smitrowski, Sokołowski, Sołłohub, Sowiński, Sowka, Stachira, Staroszkiewicz, Staruszkiewicz, Stepankowski, Storynowicz, Stroszewski, Stróżewski, Stróżowski, Strzałkowski, Strzegowski, Strzemielecki, Strzemilecki, Suczka, Sulikowski, Szakowski, Szamota, Szawiński, Szczałkowski, Szczawiński, Szczepkowski, Szedziński, Szejbak, Szejbakowski, Szopicki, Szuba, Szubski, Szukiewicz, Szybakowski, Szydziński, Szymakowski, Szymkiewicz, Śmijakowski, Śmijkowski, Śmitkowski, Talkowski, Tarzecki, Tarzycki, Tchorzewski, Tchórzewski, Tchórzowski, Thuille, Tomisławski, Trabski, Trapszo, Trąbski, Trąmbski, Tuczampski, Tuczapski, Warmuntowicz, Wichrowski, Wierzbiński, Wierzbowski, Wilski, Winbiński, Wistosławski, Wiszczycki, Witosławski, Wituszyński, Włodek, Wodyński, Wojszyński, Wolański, Wolkochowski, Wolski, Wołczek, Wołkochowski, Woźniakowski, Wożniakowski, Wrzedziński, Wszelaczyński, Wysocki, Wyszomierski, Zabicki, Zabroziński, Zajączkowski, Zaleski, Zaremba, Zaręba, Zarębski, Zassański, Zawadzki, Zawalczyk-Cydzik, Ząb, Zdzieniecki, Zieleński, Zieliński, Zubczewski, Zubienko, Zubowski, Zuchowicz, Złotnicki, Zygmuntowicz, Zygmuntowski, Żabicki, Żeleński, Żmichowski, Żochowski, Żuromiński, Żyrliński, Żysznowski.

Występujące tutaj nazwisko Arcimowicz zostało prawdopodobnie błędnie przypisane do herbu Prawdzic w czasie legitymacji szlachectwa w Cesarstwie Rosyjskim. Według Uruskiego przedstawiciele tej rodziny wylegitymowali się z Prawdzicem i zostali zapisani do ksiąg szlachty guberni białostockiej, pomimo że ich bliscy krewni używali Śreniawy. Z rodziny tej wywodził się Wiktor, tajny radca i senator rosyjski 1865 r., przez kilka lat wiceprezes Rady Stanu w Królestwie^[7].

Znani herbowni

• Krzysztof Arciszewski (1592–1656) – generał artylerii koronnej, admirał sił morskich holenderskich w Brazylii
• Stanisław Franciszek Biegański (1649 lub 1650–1709) – polski duchowny rzymskokatolicki, franciszkanin konwentualny, biskup bakowski i proboszcz w Ostrogu nad Horyniem (diecezja łucka).
• Adam Brochowski – kasztelan sochaczewski
• Józef Chełmoński (1849–1914) – polski malarz.
• Jerzy Ciemniewski (ur. 1939) – polski polityk, konstytucjonalista, doktor habilitowany nauk prawnych, poseł na Sejm I, II i III kadencji, sędzia Trybunału Konstytucyjnego w latach 1998–2007.
• Napoleon Cybulski (1854–1919) – fizjolog, odkrywca adrenaliny.
• Zygmunt Działowski (1843–1878) – polski ziemianin, polityk i archeolog.
• Zygmunt Gorazdowski (1845–1920) – ksiądz, święty Kościoła Katolickiego.
• Tadeusz Gromnicki (1851–1939) - ksiądz kanonik, doktor filozofii, profesor teologii, historyk kościoła i prawa kanonicznego, rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1902–1903.
• Andrzej Kuklinowski herbu Prawdzic – rotmistrz jazdy pancernej.
• Jan Latalski (1463–1540) – arcybiskup gnieźnieński, prymas Polski i Litwy.
• Samuel Łaszcz – strażnik wielki koronny, znany warchoł i zagończyk XVII wieku.
• Jan Parys – polityk, socjolog i publicysta, były minister obrony narodowej w rządzie Jana Olszewskiego
• Antoni Patek – polski zegarmistrz, założyciel firmy Patek Philippe (pierwszej firmy na świecie produkującej masowo zegarki kieszonkowe), powstaniec listopadowy odznaczony Złotym Krzyżem Orderu Virtuti Militari
• Kazimierz Stronczyński (1809–1896) – senator Królestwa Polskiego, historyk, specjalista sfragistyki i numizmatyki oraz autor wielotomowego opisu zabytków Polski
• Tadeusz Thullie (1741–1843) – ostatni sekretarz Stanisława Augusta Poniatowskiego
• Adam Brzeski (zm. 1657) – podstarosta piński w latach 1646–1649, stolnik piński w latach 1646–1657

Symbolika terytorialna

Bibliografia

• Ewaryst Andrzej Kuropatnicki. Wiadomość o kleynocie szlacheckim, oraz herbach domów szlacheckich w Koronie Polskiey i Wielkim Xięstwie Litewskim tudzież w przyległych prowincyach: z kßiąg Paprockiego, Okolskiego, Potockiego, Rzączyńskiego, Niesieckiego, Duńczewskiego, Chmielowskiego, oraz z Aktu Elekcyi Króla Jmci polskiego Stanisława Augusta: Jako też z Aktów Konfederacyi na Seymie Convocationis 1764 zaczętey, a w roku1766 rozwiązaney, tudzież z Konßtytucyi innych Seymów za terażnieyßzego Panowania odprawionych: Zebrana w Czterech Częściach, przez Ewarysta Andrzeia Hrabię Kuropatnickiego… – Warszawa: Nakładem i Drukiem Michała Grölla, Księgarza Nadw. J. K. Mci, 1789.

Zobacz też

• lista herbów

Przypisy