Prawdziwy opis wypadku z panem Waldemarem

Prawdziwy opis przypadku M. Valdemara
The Facts in the Case of M. Valdemar
Ilustracja
Ilustracja Prawdziwego opisu wypadku z. P. Waldemarem, autor Harry Clarke, 1919
AutorEdgar Allan Poe
Typ utworunowela
Wydanie oryginalne
Miejsce wydaniaStany Zjednoczone
Językangielski
Data wydania1845

Prawdziwy opis wypadku z P. Waldemarem (ang. The Facts in the Case of M. Valdemar) – nowela amerykańskiego pisarza Edgara Allana Poe o osobie, która wprowadza pewnego mężczyznę w stan hipnozy w momencie jego śmierci. Utwór z elementami grozy i suspensu, jest także do pewnego stopnia formą żartu. Został on opublikowany bez zastrzeżenia, że jest fikcyjny, przez co wiele osób w momencie publikacji traktowało historię jako prawdziwą relację. Poe pogrywał nią przez pewien czas, zanim przyznał w marginaliach, że jest to czysta literacka fikcja.

Fabuła

Narrator prezentuje fakty z niezwykłej sprawy p. Waldemara, która wywołała publiczną dyskusję. Interesuje się on magnetyzmem, pseudonauką, obejmującą wprowadzanie pacjenta w stany hipnotyczne przez oddziaływania magnetyczne. Jest to proces, który przekształcił i rozwinął się w kierunku hipnozy. Narrator zauważa, że podług jego wiedzy jeszcze nikt nigdy nie został wprowadzony w ów stan w momencie śmierci i jest zaciekawiony efektami magnetyzmu w odniesieniu do umierającej osoby. Rozważa on eksperyment na swoim starym przyjacielu Erneście Waldemarze, autorze, którego już wcześniej zahipnotyzował, a u którego została ostatnio zdiagnozowana gruźlica.

Waldemar zgadza się na eksperyment i powiadamia listownie narratora, że umrze prawdopodobnie w przeciągu dwudziestu czterech godzin. Dwaj lekarze Waldemara mówią narratorowi o złej kondycji pacjenta. Po potwierdzeniu ponownie przez Waldemara, że ten chce być częścią eksperymentu, narrator powraca następnej nocy wraz z dwiema pielęgniarkami i studentem medycyny w charakterze świadków. Pacjent raz jeszcze zgadza się na udział i prosi narratora, aby ten się pośpieszył z obawy, iż ten „przeciągał to zbyt długo”. Waldemar zostaje czym prędzej zahipnotyzowany, a chwilę potem wracają dwaj lekarze i służą za dodatkowych świadków. W transie zdaje on najpierw relacje, że umiera, a następnie, że jest martwy. Narrator pozostawia go w stanie hipnozy przez siedem miesięcy, badając go każdego dnia. W tym czasie nie ma on pulsu, bicia serca i zauważalnego oddechu, jego skóra jest zimna i blada.

Wreszcie narrator próbuje obudzić Waldemara, zadając pytania, na które odpowiedzi padają z wielką trudnością, głosem zdającym się wydobywać z jego spuchniętego, czarnego języka. Między transem a świadomością, język Waldemara błaga, aby albo go szybko przenieść w stan snu albo natychmiast zbudzić. Gdy głos Waldemara kilkakrotnie wykrzykuje „martwy, martwy”, narrator wydobywa go z transu do stanu i procesu, w którym całe ciało Waldemara nagle zaczyna się przekształcać w niemal płynną masę odrażającego rozkładu.

Analiza

Poe używa w Prawdziwym opisie wypadku z P. Waldemarem szczegółowych opisów i relatywnie wysokiego poziomu ich drastyczności. Z oczu Waldemara w pewnym momencie wydobywa się przykładowo obficie spora dawka żółtawej substancji, choć jego wyobraźnia w noweli najlepiej odzwierciedla się w końcowych linijkach, gdy pisze iż naraz cała jego sylwetka – w przeciągu jednej minuty lub nawet szybciej zaczyna się kurczyć, a następnie rozpadać się i gnić pod rękami narratora. Na łóżku przed wszystkimi leżała prawie płynna masa odrażającego rozłożonego ciała.

Te drastyczne wyobrażenia inspirowały później innych autorów, tworzących literaturę fantastyczną, jak choćby H.P. Lovecrafta[1]. Te końcowe zdania tworzą jeden z najbardziej efektownych i wyrazistych momentów twórczości Poe, łączące szok, odrazę oraz niepokój w jednej chwili[2].

Końcówka pokazuje, iż próby uzyskania kontroli nad śmiercią przynoszą straszne rezultaty[3], a co za tym idzie ostatecznie nie mogą się powieść[4].

W języku hiszpańskim Waldemar w przybliżeniu oznacza dolinę morską. Nazwa sugeruje stany ciekłe oraz stałe. Znaczenie to jest podkreślone w symbolice noweli, gdy ciało Waldemara przechodzi ze stanu normalnego w stan prawie płynny w ostatnich klimatycznych fragmentach tekstu[5]. Poe używa również zębów jako symbolu, typowe dla niego znaczenie wiąże się i odzwierciedla moralność. Inne przykłady to odrażające i grobowe zęby konia w noweli Metzengerstein, obsesja wokół zębów Berenice, oraz odgłos zgrzytających zębów w utworze Żabi Skoczek[6].

Śmierć Waldemara z powodu gruźlicy i próby jej odwlekania mogły być inspirowane osobą żony Poe, Virginią[1]. W momencie opublikowania noweli, od śmierci dzieliły ją dwa lata (także na gruźlicę)[7]. Wyjątkowo szczegółowe relacje w Prawdziwym opisie wypadku z P. Waldemarem mogły bazować na rzeczywistych cierpieniach Virginii[5]. Dodatkowo Poe mógł być zainspirowany przez Andrew Jacksona Davisa, kiedy uczęszczał na jego wykłady o hipnozie[8].

Śmierć Waldemara jednak, nie jest sportretowana w sensie typowego dla Poe motywu śmierci pięknej kobiety, jak to ma miejsce choćby w utworach Ligeja i Morella. Śmierć mężczyzny jest tu skontrastowana i przedstawiona jako brutalna i drastyczna[9].

Publikacja

Nowela została jednocześnie opublikowana 20 grudnia 1845 roku na łamach Broadway Journal oraz w grudniu 1845 roku w American Review: A Whig Journal[8], drugi dziennik użył tytułu The Facts in M. Valdemar’s Case. Nowela została również ponownie opublikowana w Anglii, początkowo jako broszura zatytułowana Mesmerism in Articulo Mortis, a następnie jako The Last Days of M. Valdemar[10].

Adaptacje

  • 1960 – jeden z segmentów filmu argentyńskiego pt. Masterpieces of Horror, pokazanego po raz pierwszy w USA w 1965 roku.
  • 1962 – jeden z serii filmów pt. Tales of Terror – reż. Roger Corman.
  • 1990 – Two Evil Eyes – reż George A. Romero.
  • 2002 – The Mesmerist – luźna adaptacja noweli w formie czarnej komedii.

Przypisy

  1. ↑ a b Silverman, Kenneth. Edgar A. Poe: Mournful and Never-ending Remembrance. New York City: Harper Perennial, 1991: 294. ISBN 0-06-092331-8.
  2. ↑ Elmer, Jonathan. „Terminate or Liquidate? Poe Sensationalism, and the Sentimental Tradition” collected in The American Face of Edgar Allan Poe, edited by Shawn Rosenheim and Stephen Rachman. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 1995: 116. ISBN 0-8018-5025-8.
  3. ↑ Selley, April. „Poe and the Will” as collected in Poe and His Times: The Artist and His Milieu, edited by Benjamin Franklin Fisher IV. Baltimore: The Edgar Allan Poe Society, Inc., 1990: 97. ISBN 0-9616449-2-3.
  4. ↑ Hutchisson, James M. Poe. Jackson: University Press of Mississippi, 2005: 158. IS BN 1-57806-721-9.
  5. ↑ a b Meyers, Jeffrey. Edgar Allan Poe: His Life and Legacy. New York City: Cooper Square Press, 1992: 179. ISBN 0-8154-1038-7.
  6. ↑ Kennedy, J. Gerald. Poe, Death, and the Life of Writing. New Haven, CT: Yale University Press, 1987: 79. ISBN 0-300-03773-2.
  7. ↑ Stashower, Daniel. The Beautiful Cigar Girl: Mary Rogers, Edgar Allan Poe, and the Invention of Murder. New York: Dutton, 2006: 275. ISBN 0-525-94981-X.
  8. ↑ a b Sova, Dawn B. Edgar Allan Poe: A to Z. New York City: Checkmark Books, 2001: 85. ISBN 0-8160-4161-X.
  9. ↑ Elmer, Jonathan. „Terminate or Liquidate? Poe Sensationalism, and the Sentimental Tradition” collected in The American Face of Edgar Allan Poe, edited by Shawn Rosenheim and Stephen Rachman. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 1995: 108. ISBN 0-8018-5025-8.
  10. ↑ Quinn, Arthur Hobson. Edgar Allan Poe: A Critical Biography. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 1998: 516. ISBN 0-8018-5730-9.

Bibliografia

  • Thomas, Dwight & David K. Jackson. The Poe Log: A Documentary Life of Edgar Allan Poe, 1809–1849. Boston: G. K. Hall & Co., 1987: 498. ISBN 0-8161-8734-7.
  • Sova, Dawn B. Edgar Allan Poe: A to Z. New York City: Checkmark Books, 2001: 85. ISBN 0-8160-4161-X.
  • Quinn, Arthur Hobson. Edgar Allan Poe: A Critical Biography. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 1998: 470. ISBN 0-8018-5730-9.
  • Quinn, Arthur Hobson. Edgar Allan Poe: A Critical Biography. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 1998: 516. ISBN 0-8018-5730-9.
  • Silverman, Kenneth. Edgar A. Poe: Mournful and Never-ending Remembrance. New York City: Harper Perennial, 1991. ISBN 0-06-092331-8, s. 294–295
  • Phillips, Mary E. Edgar Allan Poe: The Man. Chicago: The John C. Winston Company, 1926: 1189.
  • Phillips, Mary E. Edgar Allan Poe: The Man. Chicago: The John C. Winston Company, 1926: 1188–1189.
  • Quinn, Arthur Hobson. Edgar Allan Poe: A Critical Biography. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 1998: 529. ISBN 0-8018-5730-9.
  • Thomas, Dwight & David K. Jackson. The Poe Log: A Documentary Life of Edgar Allan Poe, 1809–1849. Boston: G. K. Hall & Co., 1987: 603. ISBN 0-8161-8734-7.
  • Quinn, Arthur Hobson. Edgar Allan Poe: A Critical Biography. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 1998. p. 484. ISBN 0-8018-5730-9.
  • Meyers, Jeffrey. Edgar Allan Poe: His Life and Legacy. New York City: Cooper Square Press, 1992: 179-180. ISBN 0-8154-1038-7.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Valdemar-Clarke.jpg
Illustration for Edgar Allan Poe's "The Facts in the Case of M. Valdemar" by Harry Clarke (1889-1931). Published in 1919.