Prawo cytatu

Prawo cytatu – potoczne określenie wyjątku w prawie autorskim zezwalającego na wykorzystanie niewielkich fragmentów cudzej twórczości we własnych utworach bez konieczności uzyskania zgody twórcy.

Podobne rozwiązania prawne wprowadzono w wielu krajach świata, jednak ich zakres jest różny w zależności od jurysdykcji. Przykładowo prawo niemieckie wymaga, by cytat służył krytyce, recenzji i podobnym celom, holenderskie zezwala dodatkowo na szeroko rozumiane „obwieszczanie”[1], a polska ustawa nie zawiera ograniczonego katalogu celów cytatu[2].

Funkcja

Przytaczanie cudzej twórczości ma długą historię i odgrywa istotną rolę w kulturze, m.in. w obiegu informacji, nauce i oświacie, dziedzinach artystycznych. Pozwala ono na zachowanie ciągłości kultury[3] i jest „jednym z ważniejszych w praktyce ograniczeń prawnego monopolu twórcy”[4]. „Ta postać dozwolonego użytku (…) jest chyba jedną z «najmocniejszych», najbardziej usprawiedliwionych”[5].

Historia

Zanim prawo cytatu pojawiło się w aktach normatywnych, było stosowane w praktyce[6]. W tekstach cytowano od ok. XVI – XVII wieku, gdy zaczęto przywiązywać wagę do rzetelnego powoływania się na autorytety[7]. Świadome, celowe powtarzanie wcześniejszych struktur muzycznych w nowych utworach praktykowano od czasu, gdy pojawiła się polifonia[8], a cytaty w plastyce stosowano w przynajmniej od średniowiecza, gdy malowano filakterie[9]. Słowo „cytat” jako określenie dopuszczalnego przytoczenia wcześniejszego tekstu upowszechniło się w językach europejskich na początku Oświecenia. W 1812, w okresie powstawania pierwszych ustaw autorskoprawnych, Charles Nodier napisał, że „nie można usprawiedliwiać żadnych zapożyczeń z wcześniejszych dzieł, z wyjątkiem cytatów”[6].

Ustawy XIX-wieczne znały już prawo cytatu. Przykładowo w krajach niemieckich, ustawa Związku Niemieckiego z 1837 zakazywała kopiowania utworów i wymieniała wyjątki od tej reguły. Wśród nich znalazł się przepis zezwalający na „dosłowne przytaczanie pojedynczych fragmentów wydrukowanego dzieła”[10]. Następna ustawa z 1870 legalizowała cytowanie obszerniejszych fragmentów i określała cel cytatu jako dydaktyczno-naukowy[11]. Wprowadziła też obowiązek podania autora lub źródła cytatu[12][13]. Ustawa z 1876 zezwalała na cytowanie całych utworów plastycznych do zilustrowania tekstu[14].

Prawo międzynarodowe i unijne

W pierwszej wersji konwencji berneńskiej z 1886 w art. 10 wspomniano o „zapożyczaniu” z utworów w celach edukacyjnych i naukowych oraz w celu tworzenia edukacyjnych zbiorów cytatów (chrestomatii). W myśl tego przepisu obowiązujące regulacje miały zostać ustalone w innych umowach międzynarodowych[15][16]. W 1948, w redakcji brukselskiej, ustanowiono konwencyjne minimum prawa cytatu[17]. Jednak użyte wtedy sformułowania były ogólne, a jednocześnie zbyt wąskie w stosunku do społecznych realiów[18]. W art. 10-bis dopuszczono zamieszczanie „krótkich” cytatów z okazji sprawozdań o aktualnych wydarzeniach jedynie w gazetach i czasopismach; pominięto cytat objaśniający i dydaktyczny[19][20]. W 1967, w redakcji sztokholmskiej, ustalono obecnie (2017 r.) obowiązujący standard. Usunięto wymóg „krótkości” cytatu i ograniczenie miejsca cytowania do gazet oraz czasopism, a wprowadzono: wymóg uprzedniego rozpowszechnienia utworu, zgodności z przyjętymi zwyczajami (co ocenia się w świetle testu trójstopniowego)[21] i cytowania w stopniu uzasadnionym przez zamierzony cel[22].

W Unii Europejskiej przepisy regulujące prawo cytatu znalazły się w art. 6 ust. 2 lit b) i art. 9 dyrektywy 96/9/WE o ochronie baz danych i art. 5 ust. 3 lit d) dyrektywy 2001/29/WE, tzw. „internetowej”[23]. Druga z nich uwzględnia wymogi z konwencji berneńskiej (uprzednie rozpowszechnienie utworu źródłowego, zgodność cytatu z uczciwymi praktykami, rozmiar cytatu usprawiedliwiony przez cel cytatu), określa, że dozwolony cytat ma służyć celom takim jak krytyka lub recenzja i zobowiązuje do podania źródła, łącznie z nazwiskiem autora, poza przypadkami, w których okaże się to niemożliwe[24]. Wskazywano także dwie inne postacie dozwolonego użytku zawarte w dyrektywie 29/2001/WE zbliżone do prawa cytatu: art. 5 ust. 3 lit. a), f) oraz k)[25].

Prawo cytatu w Polsce

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Senftleben 2010 ↓, s. 536.
  2. ↑ Mania 2017 ↓, s. 66.
  3. ↑ Wachowska 2009 ↓, s. 23, 26.
  4. ↑ Szczotka 2007 ↓, s. 103.
  5. ↑ Stanisławska-Kloc 2015 ↓.
  6. ↑ a b Ros 2009 ↓, s. 15.
  7. ↑ Małek 2011 ↓, s. 78.
  8. ↑ Małek 2011 ↓, s. 101.
  9. ↑ Małek 2011 ↓, s. 137.
  10. ↑ Ferenc-Szydełko 2000 ↓, s. 87.
  11. ↑ Małek 2011 ↓, s. 172.
  12. ↑ Ferenc-Szydełko 2000 ↓, s. 88.
  13. ↑ Małek 2011 ↓, s. 173.
  14. ↑ Ferenc-Szydełko 2000 ↓, s. 177.
  15. ↑ Małek 2011 ↓, s. 142.
  16. ↑ Barta i Markiewicz 2009 ↓, s. 5.
  17. ↑ Dozwolone jest przetaczanie cytatów z dzieła już legalnie udostępnionego odbiorcom, pod warunkiem że jest to zgodne z przyjętymi zwyczajami i w stopniu uzasadnionym przez zamierzony cel, a także cytatów z artykułów, zamieszczonych w dziennikach i czasopismach, w formie przeglądów prasy. (...) W razie cytowania i korzystania z dzieł w jeden ze sposobów, o którym mowa w poprzednich ustępach tego artykułu, należy podać źródło i nazwisko autora, jeżeli to nazwisko jest zamieszczone w źródle.
  18. ↑ Małek 2011 ↓, s. 144.
  19. ↑ Błeszyński 1979 ↓, s. 270.
  20. ↑ Małek 2011 ↓, s. 143.
  21. ↑ Małek 2011 ↓, s. 146.
  22. ↑ Małek 2011 ↓, s. 145.
  23. ↑ Małek 2011 ↓, s. 153.
  24. ↑ Małek 2011 ↓, s. 154.
  25. ↑ Stanisławska-Kloc 2015 ↓; Małek 2011 ↓, s. 154.

Bibliografia

  • Janusz Barta, Ryszard Markiewicz, Dozwolony użytek: antologie i wypisy, „Prace z Prawa Własności Intelektualnej”, 104, 2009, ISSN 0137-236X.
  • Jan Błeszyński, Konwencja berneńska a polskie prawo autorskie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, ISBN 83-01-01550-0, OCLC 9034113.
  • Ewa Ferenc-Szydełko, Prawo autorskie na ziemiach do 1926 roku, „Prace Instytutu Prawa Własności Intelektualnej UJ”, Kraków: Zakamycze, 2000, ISSN 0137-236X.
  • Grzegorz Mania, Cytat w muzyce – o potrzebie reinterpretacji przesłanek, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, 1, 2017.
  • Leszek Małek, Cytat w świetle prawa autorskiego, Warszawa: Wolters Kluwer Polska, 2011, ISBN 978-83-264-1276-9, OCLC 802115740.
  • Viorel Ros, The Right of Quoting, „Romanian Journal of Intellectual Property Law”, 3, 2009.
  • Martin Senftleben, Bridging The Differences Between Copyright’s Legal Traditions – The Emerging EC Fair Use Doctrine, „Journal of the Copyright Society of the U.S.A.”, 57 (3), 2010.
  • Sybilla Stanisławska-Kloc, Komentarz do art. 29, [w:] Marek Bukowski i inni, Prawo autorskie i prawa pokrewne, Damian Flisak (red.), Warszawa: LEX a Wolters Kluwer business, 2015, ISBN 978-83-264-3326-9, OCLC 903322376.
  • Jerzy Szczotka, Dozwolony użytek chronionych utworów, [w:] Maria Poźniak-Niedzielska, Jerzy Szczotka, Marek Mozgawa, Prawo autorskie i prawa pokrewne: zarys wykładu, Bydgoszcz – Warszawa – Lublin: Oficyna Wydawnicza Branta, 2007, ISBN 978-83-60186-34-3, OCLC 163595613.
  • Agnieszka Wachowska, Cytat utworu audiowizualnego w świetle ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, „Prace z Prawa Własności Intelektualnej UJ”, z. 104, Kraków 2009, ISSN 0137-236X.

Linki zewnętrzne

Scale of justice gold.png Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć prawnych w Wikipedii.

System prawa autorskiego
Pojęcia prawne
copyright
droit d’auteur
pojęcia wspólne
polskie pojęcia
Licencje
pojęcia
wzorce
licencji
Ekonomia
Akty prawne

Media użyte na tej stronie

Copyright.svg
The copyright symbol drawn in SVG. Image version of the symbol ©.