Prawo europejskie

Prawo europejskie – prawo charakterystyczne dla kontynentu europejskiego, powstałe w Europie i wiążące wszystkich uczestników stosunków międzynarodowych w Europie.

Europa jest pojęciem szerszym względem Unii Europejskiej, obejmuje obszar państw, które do UE nie należą oraz jest dziedzictwem historyczno-kulturowym, które powstało przed 1993 rokiem.

Akty prawne

Do prawa europejskiego należą akty prawne powstałe w ramach Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie oraz w ramach Rady Europy, gdyż tylko one skupiają i są otwarte na wszystkie państwa europejskie (wyjątek: Białoruś - brak członkostwa w RE, Stolica Apostolska - specyficzny uczestnik stosunków międzynarodowych, co do zasady nie jest stroną porozumień międzypaństwowych, posiada status obserwatora przy organizacjach międzynarodowych, nie powinna być mylona z Watykanem, z którym to łączy go unia personalna i funkcjonalna. Przy takim definiowaniu "prawa europejskiego" najważniejszymi jego źródłami będą:

• Konwencje Rady Europy - z najważniejszymi: Konwencją o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz Europejską Kartą Społeczną
• Akt Końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie
• Paryska Karta Nowej Europy

Wszystkie państwa Europy są także członkami ONZ, lecz ze względu na swój globalny zasięg nie powinno utożsamiać się prawa europejskiego z aktami prawa powstałymi w ramach ONZ. Wyjątkiem może być Europejska Komisja Gospodarcza.

W przeszłości mianem prawa europejskiego mogłyby być określane konferencje po wojnach angażujących większość państw kontynentu. Doprowadzały one do wytworzenia się balansu między państwami Europy, ustalały zasady współpracy międzynarodowej i określały charakter stosunków międzynarodowych na wiele lat:

• po wojnie trzydziestoletniej - pokój westfalski 1648
• po wojnach napoleońskich - kongres wiedeński 1815
• po I wojnie światowej - traktat wersalski 1919 i układy z pozostałymi pokonanymi państwami
• po II wojnie światowej - konferencja poczdamska 1945

Negacja zasadności stosowania pojęcia "prawo europejskie"

Termin prawo europejskie jest negowany ze względu na:

• brak członkostwa Białorusi i Kazachstanu w Radzie Europy odmawia się utożsamiania prawa stanowionego w ramach RE z prawem europejskim,
• członkostwo w OBWE Kanady i USA wskazuje się na adekwatność terminu prawo euro-amerykańskie lub euro-atlantyckie, a niżeli prawo europejskie. Podobnie euro-amerykańska jest ONZtowska Europejska Komisja Gospodarcza (członkostwo USA, Kanady i Izraela).

© Sémhur / Wikimedia Commons, CC BY-SA 4.0

Podzielony kontynent w czasie zimnej wojny. Pojęcie Europa zaczęto utożsamiać z Europą Zachodnią.

Błędy

W literaturze, instytucjach i urzędach niesłusznie utożsamia się prawo europejskie z prawem wspólnotowym oraz z prawem unijnym, często używając tych pojęć zamiennie na każdy akt prawny powstały w ramach EWWiS, EWG, EWEA, WE i UE. Jednym z pierwszych Polaków, który podniósł kwestię mylnego utożsamiania prawa europejskiego z prawem wspólnotowym oraz odróżniania prawa wspólnotowego od prawa unijnego był Konstanty Adam Wojtaszczyk. Sprawa ta została także jasno zdefiniowana w pracach Jana Barcza.

Największa liczba prac naukowych używających określenia prawo europejskie względem prawa Unii Europejskiej powstało w latach 90. XX wieku. Po II wojnie światowej pojęcie Europa zaczęto utożsamiać z Europą Zachodnią. Standardy ekonomiczne, demokratyczne i polityczne wykształcone między państwami kapitalistycznymi, do których dążyły dawne tzw. demoludy, określane były właśnie jako europejskie. Przez cały okres lat 90. i początek XXI wieku w powszechnym użyciu były sformułowania: „dążenie do Europy”, „europejskie standardy”, „prawa europejskie”, „europeizacja polskiego prawa”, „wchodzenie do Europy”. Same państwa Europy Zachodniej próbowały utożsamić to pojęcie ściśle ze Światem Zachodnim, a instytucje Wspólnot Europejskich wielokrotnie „zawłaszczały” przymiotnik europejski do własnych celów, nazw polityk i instytucji. Współczesnym przykładem takiego użycia wyrazu Europa jest nazwa „Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy”, co mogłoby sugerować, że dany traktat wiąże całą Europę, a nie tylko członków Unii Europejskiej.

Sektorowe prawo europejskie

Na terenie Europy działa szereg organizacji, których stroną są państwa lub organizacje pozarządowe. Ich działania mają na celu wytworzenie jednolitego prawa sektorowego lub współpracę w określonej polityce. Po spełnieniu określonych wymagań otwarte są na innych członków. Przykłady sektorowych organizacji międzynarodowych na terenie Europy:

• Europejska Agencja Kosmiczna (często mylnie utożsamiana jako organ Unii Europejskiej) - polityka kosmiczna
• EUROCONTROL oraz Europejska Konferencja Lotnictwa Cywilnego - lotnictwo
• EUR-OPA (Co-operation Group for the Prevention of, Protection Against, and Organisation of Relief in Major Natural and Technological Disasters), Europejski System Ostrzegania - organizacja w ramach Rady Europy przy współpracy państw Basenu Morza Śródziemnego
• Europejska Organizacja Badań Jądrowych - fizyka jądrowa
• Europejskie Obserwatorium Południowe - polityka kosmiczna

Na określanie wspólnych standardów oraz współpracy mają wpływ europejskie organizacje pozarządowe. Skupiają one krajowe ośrodki i poprzez wspólny dialog dążą do wytworzenia wspólnych podstaw działania. Decyzje w nich podjęte nie wiążą państwa bezpośrednio, stąd nie są sensu stricto prawem. Usus jednak wskazuje, że posiadają realne środki nacisku na władze państwowe. Przykłady znaczących europejskich organizacji pozarządowych:

• Unia Europejskich Związków Piłkarskich (UEFA) - organizacja piłkarskich turniejów, wymusiła na polskim ministrze sportu zmianę polityki względem PZPN
• pozostałe europejskie organizacje sportowe, np.: Międzynarodowa Federacja Koszykówki - Europa, Europejska Konfederacja Piłki Siatkowej itd.
• Europejska Unia Nadawców - współpraca przy radiofonii i telewizji, wspólne transmisje