Prawo morza

Zonmar-en.svg
Islands and rocks UNCLOS CN.svg

Prawo morza – dział prawa międzynarodowego publicznego, określający status prawny obszarów morskich oraz statków morskich. Prawo morza opiera się na zwyczaju międzynarodowym oraz umowach międzynarodowych, spośród których najpowszechniej stosowaną[1] jest Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawie morza sporządzona 10 grudnia 1982 w Montego Bay (tzw. Konwencja jamajska)[2]. Prawo pracy na morzu określa Konwencja o Pracy na Morzu uchwalona na konferencji MOP w 2006 r.[3] W Polsce ważnym aktem prawnym jest również Ustawa z 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej[4].

Międzynarodowe konferencje prawa morza

Pierwsza konferencja

Pierwsza konferencja prawa morza zorganizowana przez Organizację Narodów Zjednoczonych odbyła się w Genewie w dniach 24 lutego – 27 kwietnia 1958[5]. Podstawę prac stanowił projekt konwencji opracowany przez funkcjonującą od 1949[5] Komisję Prawa Międzynarodowego[6]. Rezultatem działań konferencji były cztery konwencje[6][7]:

  • w sprawie morza terytorialnego i strefy przyległej[8];
  • w sprawie morza otwartego[9];
  • w sprawie rybołówstwa i konserwacji zasobów żywych morza otwartego[10];
  • w sprawie szelfu kontynentalnego[11].

Druga konferencja

Brak ustaleń w kwestii szerokości morza terytorialnego stał się główną przyczyną zorganizowania kolejnej konferencji, również obradującej w Genewie, w 1960 roku[6]. Delegatom państw ponownie nie udało się wypracować wspólnego stanowiska w tej sprawie, co doprowadziło do fiaska obrad[6]. Wraz z upływem czasu coraz więcej państw zgłaszało roszczenia sięgające dalej niż 12 MM, co określano jako pełzanie jurysdykcji państwowej po morzu otwartym[6].

Trzecia konferencja

Trzecia konferencja prawa morza ONZ rozpoczęła się 3 grudnia 1975 w Nowym Jorku i zakończyła 10 grudnia 1982 w Montego Bay[6]. W jej pracach wzięło udział 157 uczestników, którzy obradowali podczas jedenastu sesji[6]. W wyniku jej działań opracowano i przyjęto Konwencję o prawie morza, która oprócz kodyfikacji dotychczasowych zwyczajów, wprowadziła nowe regulacje obejmujące sposoby eksploatacji, badania i ochrony poszczególnych obszarów morskich[6]. Powyższe względy spowodowały uznanie III konferencji prawa morza ONZ za jedną z największych i najbardziej znaczących konferencji w historii stosunków międzynarodowych[6].

Konwencja londyńska

Zanieczyszczania mórz zabrania Konwencja londyńska (1972).

Konwencja jamajska

Projekt Konwencji o prawie morza uchwalono 30 kwietnia 1982, zaś złożenie podpisów na dokumencie nastąpiło 10 grudnia tego samego roku[6]. W 1993 ratyfikowało ją 60 państw, a weszła w życie w 1994[6]. Składa się na nią 320 artykułów i 9 załączników (aneksów)[2]. Na mocy konwencji utworzono Międzynarodową Organizację Dna Morskiego, Międzynarodowy Trybunał Prawa Morza oraz Komisję Granic Szelfu Kontynentalnego[12]. Ponadto konwencja stanowi podstawę działania Zgromadzenia Państw Stron Konwencji o Prawie Morza, Komisji koncyliacyjnej zgodnie z Aneksem V, Trybunału arbitrażowego zgodnie z Aneksem VII i Specjalnego trybunału arbitrażowego na podstawie Aneksu VIII[13].

Klasyfikacja obszarów morskich

Obszary wchodzące w skład terytorium państwowego:

Obszary podlegające ograniczonej jurysdykcji lub suwerenności państw:

Obszary poza granicami jurysdykcji państw:

Regulacje dotyczące międzynarodowych cieśnin i kanałów

Cieśniny

Mianem cieśnin międzynarodowych określa się naturalne drogi wodne łączące morza i oceany, nad brzegami których znajdują się terytoria więcej niż jednego państwa[14]. Od czasu określenia szerokości morza terytorialnego na 12 mil morskich nastąpiło przekształcenie 116 cieśnin w tzw. cieśniny terytorialne[15] – Konwencja jamajska objęła je prawem przejścia tranzytowego[16]. Jednocześnie Konwencja zaakceptowała utrzymanie statusu prawnego cieśnin uregulowanych wcześniej osobnymi umowami międzynarodowymi[15].

Cieśnina(-y)PaństwaSąsiednie akwenyAkt prawnyRegulacje
Cieśniny bałtyckie Dania  SzwecjaMorze Północne i Morze BałtyckieTraktat kopenhaski z 14 marca 1857, ustawodawstwo duńskie, ustawodawstwo szwedzkieStatki: rezygnacja przez Danię z pobierania opłat od statków i ładunków, zobowiązanie do niezatrzymywania statków pod żadnym pozorem – swoboda żeglugi statków handlowych; okręty wojenne – Dania[17]: limit ilości przepływających okrętów oraz określony czas przejścia; Szwecja[18]: całkowita swoboda przejścia okrętów wojennych
Cieśniny czarnomorskie TurcjaMorze Czarne i Morze ŚródziemneKonwencja z Montreux z 20 lipca 1936Statki: swoboda przepływu i żeglugi na czas neutralności Turcji, w razie stanu wojny zakaz dla statków nieprzyjaciela; okręty wojenne: swobodny przepływ dla lekkich okrętów nawodnych i okrętów pomocniczych[19], ograniczenia dla większych jednostek państw nieczarnomorskich, w razie przystąpienia Turcji do wojny – przepływ floty wojennej uzależniony od uznania władz tureckich
Cieśnina Magellana, Kanał Beagle Argentyna  ChileOcean Atlantycki i Ocean SpokojnyTraktat graniczny między Chile i Argentyną z 23 lipca 1881, Porozumienie z 10 grudnia 1941, ustawodawstwo chilijskiePoczątkowo neutralizacja brzegów cieśniny oraz całkowita swoboda przepływu statków i okrętów niezależnie od bandery; od 1941 uchylenie zakazu fortyfikowania cieśniny, zakaz żeglugi w nocy, kontrola przepływających statków[20]; od zakończenia II wojny światowej powrót do poprzednich regulacji
Cieśnina Tirańska Egipt  Arabia Saudyjska  IzraelZatoka Akaba i Morze CzerwoneTraktat pokojowy izraelsko-egipski

Kanały

Określenie międzynarodowy kanał morski stosuje się wobec sztucznych dróg wodnych, które łączą dwa akweny otwarte dla żeglugi międzynarodowej[21]. Umiędzynarodowienie kanału stanowiącego wody wewnętrzne państwa odnosi się do wolności żeglugi i pozostaje bez wpływu na strefę kanału, stanowiącą terytorium państwa[21].

KanałPaństwoSąsiednie akwenyAkt prawnyRegulacje
Kanał Sueski EgiptMorze Śródziemne i Morze CzerwoneKonwencja konstantynopolitańskaOtwarty dla żeglugi; wielkość statku, procedury związane z przepływem oraz wysokość opłat określone są przez administrację państwową
Kanał Panamski PanamaOcean Atlantycki i Ocean SpokojnyTraktaty Torrijos-Carter z 1977Otwarty dla żeglugi, od 1999 kontrolowany przez władze Panamy
Kanał Kiloński NiemcyMorze Bałtyckie i Morze PółnocneTraktat wersalski z 28 czerwca 1919, wyrok STSM z 1923 w sprawie statku „Wimbledon”Swoboda żeglugi dla flot handlowych i wojskowych państw pozostających w pokoju z Niemcami[22]
Kanał Koryncki GrecjaMorze Jońskie i Morze Egejskieustawodawstwo greckie, porozumienia bilateralneSwoboda żeglugi dla flot handlowych i wojskowych[23]

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ W 2009 roku była wiążąca dla 158 państw i Wspólnoty Europejskiej.
  2. ↑ a b Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawie morza, sporządzona w Montego Bay dnia 10 grudnia 1982 r. (Dz.U. z 2002 r. nr 59, poz. 543).
  3. ↑ Konwencja o pracy na morzu z 23 lutego 2006 r. (Dz.U. z 2013 r. poz. 845), Oświadczenie Rządowe z 16 maja 2013 r. w sprawie mocy obowiązującej Konwencji o pracy na morzu (Dz.U. z 2013 r. poz. 846), Ustawa z 31 sierpnia 2011 r. o ratyfikacji Konwencji o pracy na morzu (Dz.U. z 2011 r. nr 222, poz. 1324). Poprawki do Konwencji o pracy na morzu, zatwierdzone przez Konferencję Ogólną Międzynarodowej Organizacji Pracy w Genewie 11 czerwca 2014 r. (Dz.U. z 2017 r. poz. 512), Oświadczenie Rządowe z 13 lutego 2017 r. w sprawie mocy obowiązującej Poprawek z 2014 r. (Dz.U. z 2017 r. poz. 513), Ustawa z 23 września 2016 r. o ratyfikacji Poprawek z 2014 r. (Dz.U. z 2016 r. poz. 1835). Poprawki z 2016 r. do Konwencji o pracy na morzu, przyjęte przez Konferencję Ogólną Międzynarodowej Organizacji Pracy w Genewie 9 czerwca 2016 r. (Dz.U. z 2019 r. poz. 962), Oświadczenie Rządowe z 11 kwietnia 2019 r. w sprawie mocy obowiązującej Poprawek z 2016 r. (Dz.U. z 2019 r. poz. 963, Ustawa z 13 września 2018 r. o ratyfikacji Poprawek z 2016 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 2041). Teksty oryginalne i lista stron : Maritime Labour Convention. Konwencja zrewidowała 36 wcześniejszych Konwencji o pracy na morzu z lat 1920–96. Zgodnie z art. 8 do nabrania mocy potrzeba 30 ratyfikacji, co nastąpiło w 2013 r. Inne Konwencje MOP wymagają przynajmniej 2 ratyfikacji. Konwencja o pracy na morzu, stan po ratyfikacji przez Polskę, Międzynarodowy Morski Kodeks Pracy.
  4. ↑ Ustawa z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej (Dz.U. z 2022 r. poz. 457).
  5. ↑ a b Remigiusz Bierzanek, Janusz Symonides: Prawo międzynarodowe publiczne. Wyd. 8. Warszawa: LexisNexis, 2008, s. 219. ISBN 978-83-7334-294-1.
  6. ↑ a b c d e f g h i j k Remigiusz Bierzanek, Janusz Symonides: Prawo międzynarodowe publiczne. Wyd. 8. Warszawa: LexisNexis, 2008, s. 220. ISBN 978-83-7334-294-1.
  7. ↑ Conventions on the Law of the Sea, Geneva, 29 April 1958.
  8. ↑ Convention on the Territorial Sea and the Contiguous Zone
  9. ↑ Convention on the High Seas, Dz.U. z 1963 r. nr 33, poz. 187
  10. ↑ Convention on Fishing and Conservation of the Living Resources of the High Seas
  11. ↑ Convention on the Continental Shelf, Dz.U. z 1964 r. nr 28, poz. 179
  12. ↑ Prawo Morza. poznajmyonz.pl. [dostęp 2009-05-22].
  13. ↑ D.R. Bugajski, Międzynarodowe organizacje morskie, Gdynia 2009, s. 98, ISBN 978-83-60278-28-4.
  14. ↑ Remigiusz Bierzanek, Janusz Symonides: Prawo międzynarodowe publiczne. Wyd. 8. Warszawa: LexisNexis, 2008, s. 236. ISBN 978-83-7334-294-1.
  15. ↑ a b Remigiusz Bierzanek, Janusz Symonides: Prawo międzynarodowe publiczne. Wyd. 8. Warszawa: LexisNexis, 2008, s. 237. ISBN 978-83-7334-294-1.
  16. ↑ Art. 38 Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawie morza.
  17. ↑ W odniesieniu do Bełtów.
  18. ↑ W odniesieniu do Sundu.
  19. ↑ Pod warunkiem uprzedzenia na 8 do 15 dni przed przepływem.
  20. ↑ Poza sojuszniczymi.
  21. ↑ a b Remigiusz Bierzanek, Janusz Symonides: Prawo międzynarodowe publiczne. Wyd. 8. Warszawa: LexisNexis, 2008, s. 240. ISBN 978-83-7334-294-1.
  22. ↑ W 1936 III Rzesza jednostronnie wypowiedziała obowiązujące przepisy odnoszące się do Kanału Kilońskiego, przywróciły je dopiero brytyjskie władze okupacyjne.
  23. ↑ Kanał Koryncki nie jest kanałem międzynarodowym. Zob. D.R. Bugajski, Prawa żeglugowe okrętu w świetle prawa międzynarodowego, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2009, s. 295–297, ISBN 978-83-7383-351-7.

Bibliografia

Scale of justice gold.png Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć prawnych w Wikipedii.

Media użyte na tej stronie

Flag of Chile.svg
Łatwo można dodać ramkę naokoło tej grafiki
Flag of Israel.svg
Flag of Israel. Shows a Magen David (“Shield of David”) between two stripes. The Shield of David is a traditional Jewish symbol. The stripes symbolize a Jewish prayer shawl (tallit).
Islands and rocks UNCLOS CN.svg
Autor: Eurodollers, Licencja: CC BY-SA 4.0
The rights and the effect under the UN Convention on the Law of the Sea. Ref.:THE SOUTH CHINA SEA ARBITRATION, The Hague, 12 July 2016
Zonmar-en.svg
Autor: historicair 16:23, 22 April 2006 (UTC), Licencja: CC-BY-SA-3.0
Sea areas in international rights.