Prawo oświatowe

Prawo oświatowe – gałąź prawa administracyjnego regulująca działanie, organizację i nadzór nad systemem oświaty.

Najważniejsze akty prawne z zakresu polskiego prawa oświatowego

Akt prawnyPrzedmiot regulacji
ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświatyOd 1 stycznia 2018 r. ustawa ta reguluje:
  • system egzaminów zewnętrznych,
  • pomoc materialną dla uczniów (częściowo, obok ustawy z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych[1]),
  • zasady oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów w szkołach publicznych.

Od 1 września 2017 r. do 1 stycznia 2018 r. ustawa ta regulowała:

  • system egzaminów zewnętrznych,
  • pomoc materialną dla uczniów (część regulacji obowiązywała do 1 stycznia 2018 roku, po tej dacie niektóre kwestie reguluje ustawa z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych[1]),
  • zasady oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów w szkołach publicznych
  • zasady finansowania szkół i placówek publicznych (regulacje obowiązywały do 1 stycznia 2018 roku, po tej dacie kwestie reguluje ustawa z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych[1]).

Do 31 sierpnia 2017 r. włącznie ustawa ta określała:

Ustawa do 25 stycznia 2017 r. włącznie określała zasady rekrutacji do przedszkoli i szkół. Po upływie tego dnia zasady te określa ustawa Prawo oświatowe[2].

ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatoweUstawa ta określa:
ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o systemie informacji oświatowejUstawa ta określa zasady działania i korzystania z systemu informacji oświatowej.
ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta NauczycielaUstawa ta określa:
  1. status prawny nauczycieli
  2. uprawnienia emerytalne i rentowe nauczycieli
  3. inne uprawnienia socjalne nauczycieli
  4. zasady zatrudniania i zwalniania nauczycieli
  5. sposób nadzoru nad pracą nauczycieli i zasady pociągania nauczycieli do odpowiedzialności dyscyplinarnej.

Ponadto dla uczniów istotne mogą być zasady przeprowadzania egzaminów w szkołach i zasady klasyfikowania uczniów, które są zawarte w ustawie o systemie oświaty i (uzupełniająco) rozporządzeniach do ww. ustaw.

Główne zasady prawa oświatowego

Główne zasady prawa oświatowego są powiązane z zadaniami systemu oświaty. Są to:

  • obowiązek zapewnienia każdemu obywatelowi polskiemu równego dostępu do oświaty[3],
  • nieodpłatność pobieranej nauki w zakresie wymaganym przez przepisy ustawy[4],
  • obowiązek działania zgodnie z dobrem uczniów (zawarty przede wszystkim w art. 5 Prawa oświatowego i art. 6 ustawy – Karta Nauczyciela),
  • ochrona prawna nauczycieli[5],
  • zapewnienie każdemu nauczycielowi i uczniowi bezpiecznych i higienicznych warunków pracy i nauki[6],
  • poszanowanie godności ucznia i jego prawa do nauki.

Uczeń w prawie oświatowym

Wedle polskiego prawa oświatowego, osoby do ukończenia 18. roku życia mogą podlegać:

  • obowiązkowi nauki – podlega się mu do 18. roku życia, de lege od urodzenia[7], a polega na obowiązku pobierania nauki w szkole lub poza nią,
  • obowiązkowi szkolnemu – polegający na obowiązku uczęszczania do szkoły. Zaczyna się w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat, a kończy się w momencie ukończenia szkoły podstawowej, nie później jednak niż w momencie ukończenia 18. roku życia[8]. W uzasadnionych sytuacjach obowiązek ten można rozpocząć wcześniej; może on być też odroczony.

Uczeń po ukończeniu 18. roku życia ma prawo do pobierania nauki.

Ponadto, od kilkunastu lat w Polsce istnieje obowiązek rocznego przygotowania przedszkolnego przed rozpoczęciem spełniania obowiązkowi szkolnemu. W sytuacjach określonych ustawą dziecko może być zwolnione z tego obowiązku.

Warto także dodać, że każdy uczeń szkoły lub placówki oświatowej prowadzonej przez organ stanowiący jednostek samorządu terytorialnego jest członkiem samorządu uczniowskiego danej szkoły lub placówki[9]. Dlatego też, często stosowane w szkołach określenie "wybory do samorządu" jest de lege niepoprawne, gdyż w wyborach wybiera się wyłącznie władze samorządu uczniowskiego, a ich wybór powinien odbywać się zgodnie z ustalanym przez uczniów regulaminem[10].

Krytyka prawa oświatowego

Obowiązek szkolny warunkuje brak prawnej możliwości tzw. skreślenia ucznia z listy uczniów. Dyrektor szkoły lub placówki publicznej może w drodze decyzji administracyjnej dokonać takiego skreślenia w przypadkach określonych w statucie szkoły lub placówki. Skreślenie następuje na podstawie uchwały rady pedagogicznej, po zasięgnięciu opinii samorządu uczniowskiego, jednakże nie dotyczy to ucznia objętego obowiązkiem szkolnym (art. 68 ust. 2 i 3 Prawa oświatowego), chyba że chodzi o szkołę artystyczną (art. 68 ust. 3a Prawa oświatowego). W „uzasadnionych przypadkach” jedyną realną sankcją wobec tych osób jest przeniesienie do innej szkoły przez kuratora oświaty na wniosek dyrektora szkoły. Wobec szczególnie zdemoralizowanej młodzieży jest to środek o bardzo wątpliwej skuteczności, stąd koniecznym wydaje się dopuszczenie – w enumeratywnie wyszczególnionych w ustawie przypadkach – możliwości skreślenia uczniów z listy uczniów. Niestety na gruncie przepisu konstytucyjnego nikogo nie można pozbawić prawa – obowiązku pobierania nauki, co właściwie trwale uniemożliwia eliminowanie z systemu oświaty jednostek potencjalnie niebezpiecznych dla otoczenia lub co do których podejmowane środki wychowawcze okazały się bezskuteczne. W tych okolicznościach pozostaje jedynie oczekiwanie, aż uczeń ukończy szkołę podstawową lub 18. rok życia[11].

Przypisy

  1. ↑ a b c Ustawa z dnia 27 października 2017 r o finansowaniu zadań oświatowych (Dz.U. z 2022 r. poz. 2082)
  2. ↑ Art. 15 pkt 26 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo oświatowe (Dz.U. z 2017 r. poz. 60)
  3. ↑ Art. 70 Konstytucji RP.
  4. ↑ P. Bała, Konstytucyjne prawo do nauki a polski system oświaty, Warszawa 2009, s. 224 – 229.
  5. ↑ Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz.U. z 2021 r. poz. 1762)
  6. ↑ Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz.U. z 2020 r. poz. 1604).
  7. ↑ Art. 35 ust. 1 Prawa oświatowego.
  8. ↑ Art. 35 ust. 2 Prawa oświatowego.
  9. ↑ Art. 85 ust. 2 Prawa oświatowego.
  10. ↑ Art. 85 ust. 3 Prawa oświatowego.
  11. ↑ P. Bała, Konstytucyjne prawo do nauki a polski system oświaty, Warszawa 2009, s. 379.

Scale of justice gold.png Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć prawnych w Wikipedii.

Media użyte na tej stronie