Prawo własności intelektualnej

Prawo własności intelektualnej (prawo na dobrach niematerialnych) – termin obejmujący elementy różnych działów prawa, regulujące zasady korzystania z tzw. własności intelektualnej.

W różnych jurysdykcjach termin ten rozumiany jest mniej lub bardziej szeroko, w Polsce najczęściej do praw własności intelektualnej zalicza się regulacje prawa autorskiego (w ramach prawa cywilnego) oraz patentów i znaków towarowych (w ramach prawa własności przemysłowej). W niektórych krajach do praw własności intelektualnej zaliczane są także tajemnice handlowe.

Tak rozumiane prawa własności intelektualnej dają uprawnionym osobom możliwość zakazania innym pełnego korzystania z utworów, koncepcji lub znaków będących przedmiotem ochrony.

Mimo faktu, że wiele obowiązujących obecnie ustaw dotyczących własności intelektualnej rozwijało się od stuleci, użycie terminu własność intelektualna zostało zapoczątkowane dopiero w XIX wieku, powszechne na świecie stało się zaś w drugiej połowie XX wieku. Brytyjska ustawa z 1710 r. nosząca nazwę Statutu Anny jest uważana za kolebkę prawa autorskiego[1].

Źródła prawa

Regulacje dotyczące poszczególnych praw własności intelektualnej określane są w odrębnych gałęziach prawa, z wykorzystaniem konstrukcji typowych zarówno dla regulacji prawa rzeczowego, jak i prawa zobowiązań. Do własności intelektualnej stosuje się także wprost uregulowania prawa spadkowego.

Podstawowymi aktami prawnymi regulującymi prawo własności intelektualnej w Polsce są:

Założenia

Tradycyjnym podstawowym celem, ku któremu dąży większość aktów prawnych dotyczących własności intelektualnej (z wyjątkiem znaków towarowych) jest „promowanie postępu”[2]. Według tej filozofii, dzięki wymianie ograniczonych oraz wyłącznych praw do przedstawiania koncepcji i utworów, zarówno społeczeństwo, jak i właściciel patentu lub praw autorskich czerpią zyski, zarazem stanowiąc motywację dla wynalazców i twórców.

Zakres ochrony

Zakres ochrony poszczególnych praw własności intelektualnej w Polsce jest różny w zależności od charakteru tych praw:

Dobra objęte prawem autorskim są chronione począwszy od momentu ich powstania, bez konieczności dokonywania ich rejestracji. Na podstawie umów międzynarodowych ochrona ta obowiązuje w prawie wszystkich krajach świata.

W przypadku większości przedmiotów własności przemysłowej dla uzyskania pełnej ochrony prawnej wymagane jest zgłoszenie do Urzędu Patentowego RP oraz wydanie przez ten organ decyzji w sprawie udzielenia patentu, praw ochronnych lub praw z rejestracji. Zakres tej ochrony jest ograniczony do terytorium RP, a ewentualne jej rozszerzenie wymaga zgłoszeń w urzędach patentowych krajów, w których prawa mają być objęte taką ochroną.

W pewnych okolicznościach ochrona przewidziana w prawie własności intelektualnej możliwa jest także bez specjalnego zgłoszenia (ochrona prawnoautorska oraz ochrona z niezarejestrowanego wzoru wspólnotowego[3]). Rejestracja nie zawsze jest obligatoryjną przesłanką uzyskania ochrony, lecz może zdecydowanie zwiększyć jej zakres i skuteczność.

Krytyka

Założyciel Free Software Foundation, Richard Stallman argumentuje, że mimo powszechności użycia terminu własność intelektualna, powinien on zostać porzucony, gdyż ustawicznie wypacza i wprowadza w błąd w odniesieniu do tych zagadnień, a jego użycie było i jest propagowane przez jednostki czerpiące z tego zamętu zyski. Twierdzi on, że jest to [termin] zbiorowy, który gromadzi różne prawa, [które] rozwinęły się oddzielnie, ewoluowały inaczej, dotyczą odmiennych rodzajów działalności, cechują się innymi zasadami i poruszają inne kwestie polityki publicznej oraz że tworzy on uprzedzenia przez mylenie tych monopoli z posiadaniem ograniczonych dóbr materialnych, porównując je do praw majątkowych[4]. Stallman zaleca, aby do praw autorskich, patentów i znaków towarowych odnosić się indywidualnie oraz ostrzega przed odrywaniem różnych praw od ich oryginalnego kontekstu przez ujednolicanie ich w ramach zbiorowego terminu. W podobnym duchu wypowiadają się Boldrin i Levine; proponują oni termin intelektualny monopol jako odpowiedniejszą i klarowniejszą definicję omawianej koncepcji[5].

Znaczna część środowisk libertariańskich odrzuca prawo własności intelektualnej w obecnej postaci, gdyż narusza ono wolność innych osób, odmawiając im prawa do dowolnego postępowania ze swoją własnością (np. wybudowania maszyny – własnymi środkami – według patentu lub nagrania chronionego prawem utworu na nośnik danych). Arbitralnie przyjęte okresy ochrony sugerują, że własność intelektualna nie wynika z prawa naturalnego, lecz jest tworem sztucznym. Przedstawiciele wspomnianych ugrupowań argumentują też, że aby wystąpił spór dotyczący własności, dany obiekt musi być rzadki, tzn. istnieć w określonej ilości. Obiekty objęte ochroną własności intelektualnej nie spełniają tego wymogu. Informację bądź plik muzyczny można np. powielić, skopiować nieskończoną liczbę razy, przy czym analogiczne czynność w przypadku dobra materialnego lub usługi nie jest możliwa[6].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Konrad Gliściński, Statut Anny i zmiana retoryki, prawokultury.pl.
  2. ↑ U.S. Const., art. 1, sec. 8, cl. 8.
  3. ↑ Anna-Maria Sobczak, Ochrona wzorów przemysłowych w przemyśle modowym, Kancelaria RPMS, 19 stycznia 2022 [dostęp 2022-02-11] (pol.).
  4. ↑ Richard M. Stallman. Did You Say Intellectual Property? It’s a Seductive Mirage. Free Software Foundation, Inc.
  5. ↑ Boldrin, Michele i David K. Levine. Against intellectual monopoly. Cambridge: Cambridge University Press, 2008.
  6. ↑ http://mises.pl/pliki/upload/kinsella-przeciwIP.pdf

Linki zewnętrzne