Preszów

Preszów
Prešov
Ilustracja
Centrum miasta, widoczny kościół św. Mikołaja
HerbFlaga
HerbFlaga
Państwo

 Słowacja

Kraj

 preszowski

Powiat

Preszów

Burmistrz

Ing. František Oľha[1]

Powierzchnia

70,43[2] km²

Wysokość

296[3] m n.p.m.

Populacja (2021)
• liczba ludności
• gęstość


83 897[4]
1197,68[5] os./km²

Nr kierunkowy

+421 51[3]

Kod pocztowy

080 01[3]

Tablice rejestracyjne

PO, PV

Położenie na mapie kraju preszowskiego
Mapa konturowa kraju preszowskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Preszów”
Położenie na mapie Słowacji
Mapa konturowa Słowacji, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Preszów”
Ziemia49°00′06″N 21°14′22″E/49,001667 21,239444
Strona internetowa

Preszów (słow. Prešov, węg. Eperjes, niem. Eperies, łac. Fragopolis lub Eperiessinum, rom. Perieszys) – miasto we wschodniej Słowacji, ośrodek administracyjny kraju preszowskiego i powiatu Preszów. Pod koniec 2020 roku, z liczbą mieszkańców wynoszącą 87 886, Preszów zajmował trzecie miejsce pod względem liczby ludności (po Bratysławie i Koszycach) na Słowacji[6]. Leży w historycznym regionie Szarysz, (około 60 km od granicy z Węgrami i około 75 km od granicy z Polską).

Geografia

Preszów leży na wysokości 255 m n.p.m. u ujścia rzeczki Sekčov do rzeki Torysa, na północnym krańcu Kotliny Koszyckiej, między Górami Tokajsko-Slańskimi (Slanské vrchy) na wschodzie, Rudawami Spiskimi (pasmo Čierna hora) na zachodzie i Górami Czerchowskimi (Čergov) na północy. Liczba mieszkańców miasta wynosi 89 618 osób [31 XII 2016], powierzchnia – 70,44 km². Dzieli się na cztery dzielnice: Prešov, Šalgovík, Solivar i Nižná Šebastová.

Preszów leży na skrzyżowaniu dróg krajowych nr 18 (R4, z Michaloviec do granicy z Czechami) i 68 (D1, od granicy z Polską przez Starą Lubowlę i Koszyce do granicy z Węgrami. W mieście kończy się międzynarodowa trasa E371, przebiega przez nie trasa E50. Wybiega stąd lokalna droga 546 do Gelnicy i Spiskiej Nowej Wsi. Z Preszowa rozchodzą się cztery linie kolejowe: na północny zachód do Starej Lubowli i Nowego Sącza, na północ do Bardejowa, na wschód do Vranova nad Topľou i na południe do Koszyc.

Gospodarka

W mieście rozwinął się przemysł maszynowy, elektrotechniczny, odzieżowy, skórzany, materiałów budowlanych, spożywczy, drzewny oraz poligraficzny.

Historia

Początki osadnictwa

Osadnictwo w okolicy Preszowa datuje się od paleolitu – najstarsze znaleziska pochodzą sprzed 28 tysięcy lat. Znaleziska z czasów rzymskich wskazują na intensywne kontakty handlowe z Rzymem. Słowianie napłynęli w okolice miasta z północy około IV lub V wieku, jednak ich intensywniejsze osadnictwo nastąpiło dopiero za czasów Wielkich Moraw. Od X do połowy XI wieku obszar ten znajdował się w granicach Polski. Znajdował się tu znany polski graniczny gród Castrum Salis wzmiankowany zarówno w dokumentach polskich jak i węgierskich. Pod koniec XI wieku tereny te zostały opanowane przez Królestwo Węgier. W połowie XIII wieku, po najazdach tatarskich, zaczęto osiedlać tu osadników z krain niemieckich.

XIII–XVII wiek

Pierwsza pisemna wzmianka o Preszowie pochodzi z 1247. W 1299 król Andrzej III lokował Preszów na prawie spiskim, a w 1374 król Ludwik I nadał mu uprzywilejowany status wolnego miasta królewskiego. Wówczas Preszów był już największym ośrodkiem w dolinie Torysy. W XIV i XV wieku miasto bogaciło się na sprzedaży do Polski węgierskiego wina z doliny Cisy i na rzemiośle. Po pożarze w 1418 miasto odbudowano już jako murowane. W 1429 powstała tu pierwsza szkoła. Od XV wieku miasto było członkiem związku pięciu wolnych miast królewskich leżacych na terenie obecnej wschodniej Słowacji – Pentapolitany. W 1572 w dzisiejszej dzielnicy Solivar (wówczas odrębnej osadzie) rozpoczęto wydobycie soli kamiennej. W 1647 miasto stało się siedzibą władz komitatu Sáros. W 1667 preszowscy luteranie założyli znane ewangelickie kolegium preszowskie. W latach 1672–1685 miasto poparło antyhabsburskie powstanie Emeryka Thökölyego, za co w 1687 r. władze habsburskie straciły 24 patrycjuszy (prešovský krvavý súd – krwawy sąd preszowski, „preszowskie jatki”).

XVIII i XIX wiek

Na początku XVIII wieku miasto przeżywało kryzys. Po epidemiach i pożarach liczba mieszkańców spadła do 2 tysięcy. Ponowny rozwój zaczął się w połowie tego stulecia, gdy odrodziło się rzemiosło i handel, a także zaczęły powstawać manufaktury. W 1752 kopalnia soli w Solivarze została zatopiona, ale sól nadal wydobywano przez odparowywanie solanki. W czasie konfederacji barskiej Preszów stał się siedzibą Generalności – naczelnej władzy konfederackiej. Tu też 13 października 1770 uchwalono Akt detronizacji Stanisława Augusta Poniatowskiego. W 1873 przez miasto przeprowadzono linię kolejową. Pod koniec XIX wieku powstały w mieście sieć elektryczna, telefoniczna, kanalizacyjna i działał telegraf. Ostatni wielki pożar przetoczył się przez miasto w 1887.

XX wiek

Brzeg rzeki
Zabytkowe kamieniczki przy kościele św. Mikołaja
Fontanna Neptuna

W 1918 Preszów znalazł się w granicach nowo powstałej Czechosłowacji. Podczas ofensywy Węgierskiej Armii Czerwonej w czerwcu 1919 w Preszowie proklamowano Słowacką Republikę Rad. Preszów przybrał na znaczeniu po anektowaniu przez Węgry Koszyc w 1938, ponieważ ewakuowano tu wiele instytucji działających wcześniej w tym mieście. W 1944 miasto uległo dużym zniszczeniom wskutek bombardowań. Po II wojnie światowej miasto stało się ośrodkiem przemysłu, co pociągnęło za sobą szybki wzrost liczby mieszkańców – z 28 tys. w 1950 do 52 tysięcy w 1970 i 91 tysięcy w 1990.

Współczesność

Dzisiejszy Preszów to nadal ośrodek przemysłowy, a poza tym węzeł komunikacyjny, ośrodek administracyjny i centrum kultury. Nadal działają zakłady wydobycia i przetwórstwa soli kamiennej, oprócz tego istnieją zakłady przemysłu maszynowego i elektromaszynowego oraz odzieżowego. W mieście istnieje Uniwersytet Preszowski z ośmioma wydziałami oraz zamiejscowy wydział politechniki koszyckiej, łącznie kształcące ponad 10 tysięcy studentów. Preszów jest siedzibą trzech biskupów: greckokatolickiego, prawosławnego i luterańskiego. W mieście działają trzy teatry (rusiński Aleksandra Duchnowycza, słowacki Jonáša Záborského i lalkowo-dziecięcy zwany Babadłem), dwa muzea (lokalne i winiarskie), biblioteka, obserwatorium astronomiczne i planetarium. Wśród odbywających się w Preszowie imprez kulturalnych oraz ukierunkowanych na przyciągnięcie turystów, największe znaczenie dla miasta mają m.in. festiwal koronczarstwa Festival paličkovanej čipky odbywający się na przełomie września i października, czerwcowy dziecięcy festiwal folklorystyczny, doroczna pielgrzymka maryjna do Wielkiego Szarysza rozpoczynająca się 15 sierpnia czy październikowy festiwal jazzowy. Lato stoi pod znakiem promocji miasta w ramach Kulturalnego Lata.

Dzisiejszy Preszów jest niemal jednolicie słowacki, mieszkają tu jedynie niewielkie grupy Rusinów i Czechów. Większy jest tylko odsetek Cyganów.

Populacja

Rozwój populacji[i]
rok1.1.1993[6]19992006201320192020
liczyć90 05893 97791 65090 92388 46487 886
  1. Uwaga: O ile nie określono inaczej, populacja przypada na ostatni dzień roku.

Zabytki

Śródmieście Preszowa pełne jest zabytków z różnych epok. Budowle gotyckie to na przykład kościół św. Mikołaja z 1347 roku, będący najstarszym obiektem w Preszowie. Pałac Rakoczego, księcia Siedmiogrodu, pochodzi z epoki renesansu, podobnie jaki preszowski kościół ewangelicki. O wielokulturowości dawnych mieszkańców miasta świadczą świątynie również innych wyznań chrześcijańskich oraz wielka synagoga, mieszczącą obecnie kolekcję pamiątek po Żydach. Okres industrializacji i komunizmu wybił swe piętno na architekturze Preszowa, lecz nie zniszczył uroczej starówki porównywalnej z koszycką.

Do najważniejszych zabytków w Preszowie należą:

  • gotycki kościół św. Mikołaja z 1347 r., ostatnia przebudowa z początków XX w.;
  • późnorenesansowy kościół ewangelicko-augsburski św. Trójcy wybudowany w latach 1642–1647;
  • katedra greckokatolicka pw. Jana Chrzciciela;
  • kościół i klasztor franciszkanów z 1660 r.;
  • barokowa kalwaria, wybudowana w latach 1721–1765;
  • synagoga tzw. ortodoksyjna z końca XIX w.;
  • synagoga tzw. neologiczna z końca XIX w.;
  • Pałac Rakoczych z XVI w.;
  • Brama Floriańska;
  • tzw. Więzienie Caraffy, późnogotyckie;
  • Wieża wodna (tzw. Kumšt) z II poł. XV w.;
  • Kolumna Mariańska, barokowa, z 1751 r.;
  • Fontanna Neptuna.

Sport

Miasta partnerskie

źródło:[7]

Panorama Preszowa

Przypisy

  1. Primátor mesta, www.presov.sk, 4 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-04] (słow.).
  2. Statistical Office of the Slovak Republic: Hustota obyvateľstva - obce [om7014rr_ukaz: Rozloha (Štvorcový meter)]. 2022-03-31. [dostęp 2022-03-31]. (słow.).
  3. a b c Statistical Office of the Slovak Republic: Základná charakteristika. 2015-04-17. [dostęp 2022-03-31]. (słow.).
  4. Statistical Office of the Slovak Republic: Počet obyvateľov podľa pohlavia - obce (ročne). 2022-03-31. [dostęp 2022-03-31]. (słow.).
  5. Statistical Office of the Slovak Republic: Hustota obyvateľstva - obce. 2022-03-31. [dostęp 2022-03-31]. (słow.).
  6. a b Počet obyvateľov podľa pohlavia – obce, widok „Stav trvale bývajúceho obyvateľstva na konci obdobia (Osoba)”. Štatistický úrad Slovenskej republiky, 2021-03-21. (słow.).
  7. Partnerské mestá. [w:] Oficjalna strona internetowa miasta [on-line]. [dostęp 2017-11-02]. (słow.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Flag of the United States.svg
The flag of Navassa Island is simply the United States flag. It does not have a "local" flag or "unofficial" flag; it is an uninhabited island. The version with a profile view was based on Flags of the World and as a fictional design has no status warranting a place on any Wiki. It was made up by a random person with no connection to the island, it has never flown on the island, and it has never received any sort of recognition or validation by any authority. The person quoted on that page has no authority to bestow a flag, "unofficial" or otherwise, on the island.
Flag of Israel.svg
Flag of Israel. Shows a Magen David (“Shield of David”) between two stripes. The Shield of David is a traditional Jewish symbol. The stripes symbolize a Jewish prayer shawl (tallit).
Neptúnova fontána.jpg
Autor: Marian Gladis, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Ta ilustracja pokazuje chroniony obiekt zabytkowy, posiadający numer 707-2257/0 na Słowacji.
Prešov Region - outline map.svg
Autor: Caroig, Licencja: CC BY-SA 3.0
Outline map of the prešov Region, Slovakia, ready for the Geobox template, calibrated at en:Template:Geobox locator Prešov Region
Town Presov Slovakia Pano.jpg
Autor: Ta panorama została stworzona za pomocą Panorama Perfect (Panoramy mogą różnić się od rzeczywistego widoku tego miejsca)., Licencja: CC-BY-SA-3.0
Mesto Prešov, panoramatický pohľad z Kalvárie
Presov - historic houses and St. Nicolaus Church.jpg
Autor: Wuhazet - Henryk Żychowski, Licencja: CC BY 3.0
Preszów - zabytkowe kamieniczki i konkatedra św. Mikołaja
Eperjes - Church.jpg
Autor: Civertan, Licencja: CC BY-SA 3.0
Church - Prešov - Slovakia - Europe.
Flag of Prešov.svg
vlajka presov
Presovsky vlajka.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY-SA 2.5