Preszów

Preszów

Prešov

Centrum miasta, widoczny kościół św. Mikołaja
Herb Flaga
Państwo	Słowacja
Kraj	preszowski
Powiat	Preszów
Burmistrz	Ing. František Oľha[1]
Powierzchnia	70,43[2] km²
Wysokość	296[3] m n.p.m.
Populacja (2021) • liczba ludności • gęstość	83 897[4] 1197,68[5] os./km²
Nr kierunkowy	+421 51[3]
Kod pocztowy	080 01[3]
Tablice rejestracyjne	PO, PV
Położenie na mapie kraju preszowskiego Preszów
Położenie na mapie Słowacji Preszów
49°00′06″N 21°14′22″E/49,001667 21,239444
Strona internetowa

Preszów (słow. Prešov, węg. Eperjes, niem. Eperies, łac. Fragopolis lub Eperiessinum, rom. Perieszys) – miasto we wschodniej Słowacji, ośrodek administracyjny kraju preszowskiego i powiatu Preszów. Pod koniec 2020 roku, z liczbą mieszkańców wynoszącą 87 886, Preszów zajmował trzecie miejsce pod względem liczby ludności (po Bratysławie i Koszycach) na Słowacji^[6]. Leży w historycznym regionie Szarysz, (około 60 km od granicy z Węgrami i około 75 km od granicy z Polską).

Geografia

Preszów leży na wysokości 255 m n.p.m. u ujścia rzeczki Sekčov do rzeki Torysa, na północnym krańcu Kotliny Koszyckiej, między Górami Tokajsko-Slańskimi (Slanské vrchy) na wschodzie, Rudawami Spiskimi (pasmo Čierna hora) na zachodzie i Górami Czerchowskimi (Čergov) na północy. Liczba mieszkańców miasta wynosi 89 618 osób [31 XII 2016], powierzchnia – 70,44 km². Dzieli się na cztery dzielnice: Prešov, Šalgovík, Solivar i Nižná Šebastová.

Preszów leży na skrzyżowaniu dróg krajowych nr 18 (R4, z Michaloviec do granicy z Czechami) i 68 (D1, od granicy z Polską przez Starą Lubowlę i Koszyce do granicy z Węgrami. W mieście kończy się międzynarodowa trasa E371, przebiega przez nie trasa E50. Wybiega stąd lokalna droga 546 do Gelnicy i Spiskiej Nowej Wsi. Z Preszowa rozchodzą się cztery linie kolejowe: na północny zachód do Starej Lubowli i Nowego Sącza, na północ do Bardejowa, na wschód do Vranova nad Topľou i na południe do Koszyc.

Gospodarka

W mieście rozwinął się przemysł maszynowy, elektrotechniczny, odzieżowy, skórzany, materiałów budowlanych, spożywczy, drzewny oraz poligraficzny.

Historia

Początki osadnictwa

Osadnictwo w okolicy Preszowa datuje się od paleolitu – najstarsze znaleziska pochodzą sprzed 28 tysięcy lat. Znaleziska z czasów rzymskich wskazują na intensywne kontakty handlowe z Rzymem. Słowianie napłynęli w okolice miasta z północy około IV lub V wieku, jednak ich intensywniejsze osadnictwo nastąpiło dopiero za czasów Wielkich Moraw. Od X do połowy XI wieku obszar ten znajdował się w granicach Polski. Znajdował się tu znany polski graniczny gród Castrum Salis wzmiankowany zarówno w dokumentach polskich jak i węgierskich. Pod koniec XI wieku tereny te zostały opanowane przez Królestwo Węgier. W połowie XIII wieku, po najazdach tatarskich, zaczęto osiedlać tu osadników z krain niemieckich.

XIII–XVII wiek

Pierwsza pisemna wzmianka o Preszowie pochodzi z 1247. W 1299 król Andrzej III lokował Preszów na prawie spiskim, a w 1374 król Ludwik I nadał mu uprzywilejowany status wolnego miasta królewskiego. Wówczas Preszów był już największym ośrodkiem w dolinie Torysy. W XIV i XV wieku miasto bogaciło się na sprzedaży do Polski węgierskiego wina z doliny Cisy i na rzemiośle. Po pożarze w 1418 miasto odbudowano już jako murowane. W 1429 powstała tu pierwsza szkoła. Od XV wieku miasto było członkiem związku pięciu wolnych miast królewskich leżacych na terenie obecnej wschodniej Słowacji – Pentapolitany. W 1572 w dzisiejszej dzielnicy Solivar (wówczas odrębnej osadzie) rozpoczęto wydobycie soli kamiennej. W 1647 miasto stało się siedzibą władz komitatu Sáros. W 1667 preszowscy luteranie założyli znane ewangelickie kolegium preszowskie. W latach 1672–1685 miasto poparło antyhabsburskie powstanie Emeryka Thökölyego, za co w 1687 r. władze habsburskie straciły 24 patrycjuszy (prešovský krvavý súd – krwawy sąd preszowski, „preszowskie jatki”).

XVIII i XIX wiek

Na początku XVIII wieku miasto przeżywało kryzys. Po epidemiach i pożarach liczba mieszkańców spadła do 2 tysięcy. Ponowny rozwój zaczął się w połowie tego stulecia, gdy odrodziło się rzemiosło i handel, a także zaczęły powstawać manufaktury. W 1752 kopalnia soli w Solivarze została zatopiona, ale sól nadal wydobywano przez odparowywanie solanki. W czasie konfederacji barskiej Preszów stał się siedzibą Generalności – naczelnej władzy konfederackiej. Tu też 13 października 1770 uchwalono Akt detronizacji Stanisława Augusta Poniatowskiego. W 1873 przez miasto przeprowadzono linię kolejową. Pod koniec XIX wieku powstały w mieście sieć elektryczna, telefoniczna, kanalizacyjna i działał telegraf. Ostatni wielki pożar przetoczył się przez miasto w 1887.

XX wiek

Brzeg rzeki

Zabytkowe kamieniczki przy kościele św. Mikołaja

Fontanna Neptuna

W 1918 Preszów znalazł się w granicach nowo powstałej Czechosłowacji. Podczas ofensywy Węgierskiej Armii Czerwonej w czerwcu 1919 w Preszowie proklamowano Słowacką Republikę Rad. Preszów przybrał na znaczeniu po anektowaniu przez Węgry Koszyc w 1938, ponieważ ewakuowano tu wiele instytucji działających wcześniej w tym mieście. W 1944 miasto uległo dużym zniszczeniom wskutek bombardowań. Po II wojnie światowej miasto stało się ośrodkiem przemysłu, co pociągnęło za sobą szybki wzrost liczby mieszkańców – z 28 tys. w 1950 do 52 tysięcy w 1970 i 91 tysięcy w 1990.

Współczesność

Dzisiejszy Preszów to nadal ośrodek przemysłowy, a poza tym węzeł komunikacyjny, ośrodek administracyjny i centrum kultury. Nadal działają zakłady wydobycia i przetwórstwa soli kamiennej, oprócz tego istnieją zakłady przemysłu maszynowego i elektromaszynowego oraz odzieżowego. W mieście istnieje Uniwersytet Preszowski z ośmioma wydziałami oraz zamiejscowy wydział politechniki koszyckiej, łącznie kształcące ponad 10 tysięcy studentów. Preszów jest siedzibą trzech biskupów: greckokatolickiego, prawosławnego i luterańskiego. W mieście działają trzy teatry (rusiński Aleksandra Duchnowycza, słowacki Jonáša Záborského i lalkowo-dziecięcy zwany Babadłem), dwa muzea (lokalne i winiarskie), biblioteka, obserwatorium astronomiczne i planetarium. Wśród odbywających się w Preszowie imprez kulturalnych oraz ukierunkowanych na przyciągnięcie turystów, największe znaczenie dla miasta mają m.in. festiwal koronczarstwa Festival paličkovanej čipky odbywający się na przełomie września i października, czerwcowy dziecięcy festiwal folklorystyczny, doroczna pielgrzymka maryjna do Wielkiego Szarysza rozpoczynająca się 15 sierpnia czy październikowy festiwal jazzowy. Lato stoi pod znakiem promocji miasta w ramach Kulturalnego Lata.

Dzisiejszy Preszów jest niemal jednolicie słowacki, mieszkają tu jedynie niewielkie grupy Rusinów i Czechów. Większy jest tylko odsetek Cyganów.

Populacja

Zabytki

Śródmieście Preszowa pełne jest zabytków z różnych epok. Budowle gotyckie to na przykład kościół św. Mikołaja z 1347 roku, będący najstarszym obiektem w Preszowie. Pałac Rakoczego, księcia Siedmiogrodu, pochodzi z epoki renesansu, podobnie jaki preszowski kościół ewangelicki. O wielokulturowości dawnych mieszkańców miasta świadczą świątynie również innych wyznań chrześcijańskich oraz wielka synagoga, mieszczącą obecnie kolekcję pamiątek po Żydach. Okres industrializacji i komunizmu wybił swe piętno na architekturze Preszowa, lecz nie zniszczył uroczej starówki porównywalnej z koszycką.

Do najważniejszych zabytków w Preszowie należą:

• gotycki kościół św. Mikołaja z 1347 r., ostatnia przebudowa z początków XX w.;
• późnorenesansowy kościół ewangelicko-augsburski św. Trójcy wybudowany w latach 1642–1647;
• katedra greckokatolicka pw. Jana Chrzciciela;
• kościół i klasztor franciszkanów z 1660 r.;
• barokowa kalwaria, wybudowana w latach 1721–1765;
• synagoga tzw. ortodoksyjna z końca XIX w.;
• synagoga tzw. neologiczna z końca XIX w.;
• Pałac Rakoczych z XVI w.;
• Brama Floriańska;
• tzw. Więzienie Caraffy, późnogotyckie;
• Wieża wodna (tzw. Kumšt) z II poł. XV w.;
• Kolumna Mariańska, barokowa, z 1751 r.;
• Fontanna Neptuna.

Sport

• Slávia VK PU Preszów – klub piłki siatkowej mężczyzn
• Tatran Preszów – klub piłkarski
• HC 07 Prešov – klub hokejowy

Miasta partnerskie

źródło:^[7]

• Brugherio
• Gabrowo
• Kieratsini
• La Courneuve
• Mukaczewo
• Nowy Sącz
• Nyíregyháza
• Pittsburgh
• Praga
• Remscheid
• Riszon le-Cijjon

Panorama Preszowa

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona miasta
• Historia miasta w kilku rozdziałach. [w:] PIS (Prešovský informačný server) [on-line]. (słow.).