Pribina

Pribina
dux, comes
Ilustracja
Pomnik Pribiny w Nitrze
Książę nitrzański
Okres

od ok. 825
do 832-833

Następca

Mojmir I

dux Panonii
Okres

od 847
do 861

Następca

Kocel

Dane biograficzne
Data urodzenia

ok. 800

Data i miejsce śmierci

861
nieznane (pogranicze Wielkich Moraw i Panonii)

Dzieci

Kocel

Nitra moravia 833.png
Balaton principality.png

Pribina (znany również z frankijskich kronik jako Priwina, bądź Privina) – pierwszy znany władca księstwa nitrzańskiego (825–833/836) oraz księstwa błatneńskiego (840–861).

Życiorys

Głównym źródłem traktującym o życiu księcia Pribiny jest Libellus de conversione Bagoariorum et Carantanorum (Książeczka o nawróceniu Bawarów i Karantan) powstałe w Salzburgu po 870 roku.

Pribina sprawował władzę w słowiańskim księstwie nitrzańskim, zlokalizowanym na terenach dzisiejszej Słowacji i częściowo Węgier. W Nitrze, stolicy księstwa, wybudował kościół pod wezwaniem św. Emerama[1]. Kościół został konsekrowany przez biskupa Adalrama z Salzburga ok. 828 roku. Była to pierwsza znana świątynia chrześcijańska we wschodniej i zachodniej słowiańszczyźnie. Kościół mógł służyć chrześcijańskim kupcom żyjącym w Nitrze lub bawarskiej żonie Pribiny.

W 832 lub 833 r. Pribina został wypędzony z Nitry przez morawskiego księcia Mojmira I[1]. Ziemie nitrzańskie i morawskie zostały zjednoczone przez Mojmira I, tworząc podstawy państwa wielkomorawskiego. Pribina wraz z rodziną schronił się u bawarskiego grafa Ratboda. Razem ze swoim synem Kocelem został ochrzczony w obecności króla wschodniofrankijskiego Ludwika II Niemieckiego. Przez pewien czas gościł u grafa Ratboda. W późniejszym okresie podjął się misji pozyskania Bułgarów w celu odzyskania utraconego księstwa. Nie znalazł wśród nich sojuszników dla podjętych przez siebie działań. W 847 roku, dzięki poparciu Ratboda[2], król Ludwik II Niemiecki nadał mu w lenno ziemie w Panonii[3]. Dzięki temu Pribina stał się wasalem króla wschodniofrankijskiego.

Pribina utworzył z nadanych ziem nowe państwo Księstwo Błatneńskie. W celu wzmocnienia obronności swojej domeny wybudował kilka ufortyfikowanych grodów na terenie których lokował kościoły. Książę założył również nową stolicę Błatnograd (Blatnohrad, później Mosapurc, również Moosburg) obecnie wieś Zalavár. W 861 roku książę Pribina wsparł państwo wschodniofrankijskie w wojnie z państwem wielkomorawskim (jako wasal miał ten obowiązek). Poległ w trakcie prowadzonej kampanii. Władzę w marchii objął jego syn Kocel[4].

Kontrowersje naukowe

Powyższe informacje są informacjami krążącymi w powszechnym obiegu popularnonaukowym, niekiedy w dość uproszczonej formie (a część z nich to domysły i wymysły). Choć nie ma powodów do kwestionowania historyczności postaci Pribiny i tego, że był znaczącą osobą w ówczesnej polityce regionalnej, badacze zwracają uwagę na wiele nieścisłości i nowych danych burzących znaczną część dotychczas przyjmowanych hipotez dotyczących Pribiny i jego działalności.

Przede wszystkim nie ma żadnych danych (ani historycznych, ani archeologicznych) potwierdzających istnienie takiego tworu politycznego, jak "księstwo nitrzańskie" przed połową IX w.[5] Jest to dość wrażliwy problem, dotykający głównie historiografii słowackiej. Koncepcja "księstwa nitrzańskiego" (jako swojego rodzaju mitycznego poprzednika Słowacji) lansowana była głównie w latach 60.-70. XX w[6]. i podbudowana była ideami o charakterze nacjonalistycznym[7]. Podstawami naukowymi jego stworzenia było założenie istnienia szeregu potężnych grodów wybudowanych już pod koniec VIII w. Koncepcja ta zakładała także nagły i zupełny upadek Kaganatu awarskiego na skutek uderzenia frankijskiego w 796 r., co miało umożliwić natychmiastową budowę organizmu politycznego i obronnego "księstwa nitrzańskiego"[6]. Najnowsze badania archeologiczne wskazują, że z szeroko zakrojoną akcją budowania grodów na obszarze zachodniej Słowacji (w tym Pobedimia, Bojnej i Majcichova) mamy do czynienia dopiero w 2. poł. IX w., a zwłaszcza pod jego koniec[8][9], a więc w okresie panowania Świętopełka – wtedy też w źródłach pisanych pojawia się określenie "regnum" na oznaczenie wschodnich obszarów Wielkich Moraw[5]. Powstanie grodu w Nitrze także datowane jest obecnie na połowę IX w.[10]. Najstarsze wczesnośredniowieczne grody w dolinie Nitry (datowane na 2. poł. VIII i początek IX w.) zlokalizowane są głównie w jej środkowym biegu (Prievidza-Hradec, Bojná-Žihľavník, Klátova Nová Ves) i to tam należałoby szukać ewentualnego centrum plemiennego w tym okresie, co jest zrozumiałe ze względu na obecność na południowych przedpolach Nitry Awarów[11][12]. Badania nad kulturą Awarów na przełomie VIII i IX w. wskazują, że z całkowitym jej rozkładem liczyć się należy dopiero w pierwszej ćwierci IX w.[13].

Ponadto Pribina nigdy w źródłach nie jest określany jako władca Nitry (Nitravy), ani też żaden książę władający jakimkolwiek ludem. Tytuł "dux" (nieprecyzyjnie tłumaczony na języki słowiańskie jako "książę") otrzymał od Ludwika Niemieckiego wraz z lennem w Panonii. Tytuł ten (wymienny z określeniem comes), w królestwie Franków, był w IX w. godnością o charakterze urzędniczo-wojskowym, wówczas jeszcze niedziedziczną, i otrzymywali go wszyscy zarządcy tzw. marchii pogranicznych, do których zaliczała się marchia panońska[14]. Pierwotnym zadaniem Pribiny było zasiedlenie pogranicza i ochrona Bawarii przed ewentualnymi najazdami ze wschodu i północy. W tym celu otrzymał około 842 r. lenno w okolicach Balatonu, a następnie dalsze ziemie na własność (bliżej niezidentyfikowane Valchau). Dopiero w 847 r. otrzymał godność duxa Panonii. Ziemie te były częścią królestwa (wschodnio)frankijskiego od 803 r. i Pribina nie mógł nimi swobodnie rozporządzać. Jako urzędnik mógł w każdej chwili być pozbawiony funkcji i ziemi przez króla wschodniofrankijskiego[15]. Ani przez chwilę Pribina nie był niezależnym władcą.

Przyczyny wypędzenia (exulatio) Pribiny przez Mojmira są nieznane i spekulacje na ten temat oparte na jednym krótkim zdaniu są bezproduktywne. Z równym prawdopodobieństwem Pribina mógł być samodzielnym władcą Nitrawy, jak i mojmirowym namiestnikiem (oznaczałoby to, że ziemie zachodniej Słowacji już wcześniej opanowali władcy morawscy). Pribina, ani jego syn, nigdy potem nie zgłaszali jakichkolwiek pretensji do objęcia władzy w Nitrze lub gdziekolwiek na Morawach (pomimo wielokrotnych możliwości w okresie konfliktów frankijsko-morawskich), czego należałoby oczekiwać od wygnanego księcia. Nitra (Nitrava) nigdzie nie jest określana, jako dziedzictwo Pribiny, a jedynie jego proprietas (majątek)[5].

Także lokalizacja kościoła wybudowanego przez Pribiną jest nieznana. Badania archeologiczne w obrębie katedry św. Emmerama w Nitrze nie wykazały istnienia tam budowli starszej, niż XI w.[16] "Locus Nitrava" wspominany jako miejsce wyświęcenia kościoła w ogóle nie musi oznaczać samej Nitry, może określać tylko obszar leżący nad rzeką Nitrą (podobnie jak Morawa).

Pribina we współczesnej kulturze

Pribina przez współczesnych Słowaków traktowany jest jako jeden bohaterów historii narodu, pierwszy władca Słowaków, prekursor chrześcijaństwa na Słowacji (choć sam był poganinem). Jest jednym z filarów mitu założycielskiego wspóczesnego narodu i niepodległego państwa (także poprzez jego opozycję do Morawian, utożsamianych współcześnie powszechnie z Czechami). Odwołania do jego postaci znajdziemy na Słowacji na każdym kroku (zwłaszcza w Nitrze), począwszy od patronowania szkołom, ulicom i ogromnej liczbie państwowych oraz prywatnych instytucji i przedsiębiorstw, wydarzeniom kulturalnym, przez znaczki, monety, medale, po nazwy produktów spożywczych (np. serek Pribina i jogurt Pribináček).

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Jerzy Skowronek, Mieczysław Tanty, Tadeusz Wasilewski, Słowianie południowi i zachodni VI-XX wiek, Warszawa: Książka i Wiedza, 2005, s. 37, ISBN 83-05-13401-6, OCLC 838816716.
  2. ↑ Zdeněk Váňa: Świat dawnych Słowian. Antoni Kroh (tłum.). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1985, s. 77. ISBN 83-06-01126-0.
  3. ↑ Třeštík Dušan, Vznik Velké Moravy. Moravané, Čechové a střední Evropa v letech 791 – 871,2001 Praha; Skowronek Jerzy, Tanty Mieczysław, Wasilewski Tadeusz, Słowianie południowi i zachodni VI-XX wiek. Warszawa, 2005 s. 31 ISBN 83-05-13401-6
  4. ↑ Jerzy Skowronek, Mieczysław Tanty, Tadeusz Wasilewski, Słowianie południowi i zachodni VI-XX wiek, Warszawa: Książka i Wiedza, 2005, s. 31, ISBN 83-05-13401-6, OCLC 838816716.
  5. ↑ a b c D. Trestik, Powstanie Wielkich Moraw. Morawianie, Czesi i Europa Środkowa w latach 791-871., 2009, s. 177-192.
  6. ↑ a b Zbigniew Robak, The Origins and the Collapse of the Blatnica-Mikulcice Paradigm, „Slovenska archeologia” [dostęp 2019-05-07] (ang.).
  7. ↑ J. Macháček, „Velkomoravský stát“ – kontroverze středoevropské medievistiky., „Archeologicke rozhledy”, 64, 2012, s. 775-787.
  8. ↑ J. Henning, Bojná a datovanie hradísk Nitrianskeho knežatstva. Prínos prírodovedných metód k archaeologickému výskumu., [w:] K. Pieta, Z. Robak (red.), Bojná 2. Nové výsledky výskumov včasnostredovekých hradísk. 2. rozšírené vydanie., 2017, s. 335-358.
  9. ↑ Karol Pieta, Zbigniew Robak, The Early Medieval Hillfort Bojná — Valy, Slovakia, and its Defence System, „Acta Archaeologica Carpathica” [dostęp 2019-05-07] (ang.).
  10. ↑ P. Bednar, M. Ruttkay, Nitra and the Principality of Nitra after the Fall of Great Moravia, [w:] P. Kouril i inni red., Moravian and Silesian Strongholds of the Tenth and Eleventh Centuries in the Context of Central Europe, 2018, s. 229-244.
  11. ↑ Zbigniew Robak, K otázke počiatkov včasnostredovekého osídlenia Bojnej, [w:] K. Pieta, Z. Robak (red.), Bojná 2. Nové výsledky výskumov včasnostredovekých hradísk. 2. rozšírené vydanie., 2017, s. 53-64.
  12. ↑ Zbigniew Robak, Carolingian or not? An analysis of the fitting from Haliczany in the context of other early medieval finds from selected areas of the Western Slavic Territories., „Slovenská Archeológia” [dostęp 2019-05-07] (ang.).
  13. ↑ J. Zabojnik, Slovensko a avarsky kaganat, 2009.
  14. ↑ B.M. Szoke, Priwina in Nitra und Mosaburg, [w:] G. Fusek (red.), Archaologische Studien zum fruhen Mittelalter, 2017, s. 175-187.
  15. ↑ B.M. Szoke, The Carolingian Age in the Carpathian Basin, 2014.
  16. ↑ P. Bednár, Z. Poláková, M. Šimkovic, Kostol sv. Emeráma na Nitrianskom hrade v 9.–13. storočí., [w:] Ranostredoveka sakralna architektura nitrianskeho kraja, 2011.

Bibliografia

  • Jan Dekan, Wielkie Morawy. Epoka i sztuka, Bratysława-Wrocław 1979
  • Zdeněk Váňa, Świat dawnych Słowian, Antoni Kroh (tłum.), Warszawa: Państ. Instytut Wydawniczy, 1985, ISBN 83-06-01126-0, OCLC 749295229.
  • Krzysztof Polek, Państwo wielkomorawskie i jego sąsiedzi, Kraków: Wydaw. Naukowe WSP, 1994, ISBN 83-85898-57-3, OCLC 833961085.
  • Krzysztof Polek, Podstawy gospodarcze państwa wielkomorawskiego, Kraków: „Secesja”, 1994, ISBN 83-86077-75-1, OCLC 69277959.
  • Idzi Panic, Ostatnie lata Wielkich Moraw, Katowice 2003, ISBN 83-226-0960-4

Media użyte na tej stronie

Balaton principality.png
Principality of Lower Pannonia, one of the earliest Slavic states, during Prince Pribina's reign (around 846 AD).
Kneževina Donja Panonija, jedna od prvih slovenskih država, tokom vladavine kneza Pribine (oko 846. godine).
Księstwo Błatneńskie - jedno z pierwszych państw słowiańskich.
Nitra moravia 833.png
Autor: PANONIAN, Licencja: CC0
Principality of Nitra under Pribina and Principality of Moravia under Mojmir I, until 833 AD.
Pribina, Nitra (2008).jpg

Pomnik Pribiny, Nitra, Słowacja