Proces krakowski (1880)

Budynek sądu przy ulicy Senackiej gdzie odbywał się proces (obecnie Muzeum Geologiczne)

Tablica pamiątkowa na budynku

Proces krakowski^[1], proces krakowski Ludwika Waryńskiego i towarzyszy^[2] – proces trzydziestu pięciu polskich socjalistów oskarżonych o spiskowanie przeciwko monarchii austro-węgierskiej, podburzanie ludności i zakłócanie spokoju społecznego. Toczył się od 16 lutego do 16 kwietnia 1880 roku w Krakowie^[1].

Na ławie oskarżonych znalazł się dwudziestoczteroletni wówczas Ludwik Waryński, a także siatka jego współpracowników aresztowanych w 1879 roku^[3]: jego brat Stanisław^[4] i Jan Kozakiewicz^[5], bracia Antoni Wincenty i Mieczysław Mańkowscy, Stanisław Mendelson^[1], Witold Piekarski, Ludwik Straszewicz^[2], Hieronim Truszkowski, E. Kobylański oraz T.J. Uziembło^[1].

Był to pierwszy tak duży proces wobec działaczy socjalistycznych w Galicji^[1]. Odbywał się w gmachu sądu (obecnie Muzeum Geologiczne) przy ulicy Senackiej 1^[6]. Obrońcami większości oskarżonych był Maksymilian Machalski^[2][7]. Piekarskiego, M. Mańkowskiego i Straszewicza bronił profesor Józef Rosenblatt, którego mowa obrończa przeszła do historii^[2].

Proces prowadzony był w trybie postępowania karnego (jawnie, z udziałem ławy przysięgłych)^[4], co wykorzystali oskarżeni, w szczególności Ludwik Waryński, do propagowania socjalistycznych idei i szczegółowego omówienia założeń socjalizmu^[1][4]. Bolesław Jędrzejowski opisywał, że zarzuty prokuratora Brazona (Brasona) były niedorzeczne, a oskarżeni bez problemu odpierali je, często okrywając oskarżyciela śmiesznością. Dzięki relacjom prasowym Waryński i inni działacze mieli możliwość dotarcia ze swoimi ideami do szerokich warstw społecznych, wcześniej dla nich nieosiągalnych^[3].

Wszyscy oskarżeni zostali ostatecznie uniewinnieni^[1]. Ludwik Waryński został skazany na tydzień aresztu i wydalenie z Austro-Węgier za naruszenie przepisów meldunkowych. Wraz z bratem udali się do Szwajcarii, gdzie Stanisław podjął studia medyczne, a Ludwik kontynuował działalność socjalistyczną^[4].

Przypisy