Proces pokazowy

Pokazowy proces metropolity prawosławnego Beniamina w Piotrogrodzie w 1922 roku
Franciszek Niepokólczycki podczas procesu pokazowego II Zarządu Głównego organizacji Wolność i Niezawisłość w 1947 roku
Ława oskarżonych w procesie księży kurii krakowskiej w 1953 roku

Proces pokazowy – stosowana w państwach totalitarnych i autorytarnych metoda publicznego inkryminowania całych grup społecznych lub politycznych poprzez wytaczanie publicznego procesu z oskarżenia sfingowanego (komunistyczne procesy pokazowe w ZSRR i państwach demokracji ludowej) lub oskarżenia rzeczywistego, lecz z pominięciem tradycyjnych form państwa prawa i procedury karnej (procesy pokazowe w Niemczech nazistowskich). Rozprawa sądowa z udziałem oskarżonych w procesie pokazowym stawała się osią propagandowego ataku na reprezentowaną przez nich grupę społeczną, uznaną za wrogą przez państwo (por. wróg ludu), za którym często następowała fala represji sądowych, policyjnych lub administracyjnych skierowanych wobec członków tej grupy.

Organizacja procesu pokazowego wymaga nie tylko kontroli nad decyzjami sędziów (brak rzeczywistej niezawisłości sędziowskiej), ale także aktywnej roli i współpracy środków masowego przekazu (prasa, radio, kroniki filmowe, telewizja itd.) w manipulowaniu opinią publiczną. W ten sposób w odbiorze społecznym oskarżonymi w procesie pokazowym stają się nie tylko konkretni podsądni, ale cała grupa społeczna, przeciw której proces został zorganizowany (np. członkowie określonej partii politycznej, inżynierowie, lekarze pochodzenia żydowskiego, księża, drobni przedsiębiorcy, ludzie wierzący itp.). Procesom pokazowym towarzyszą zwykle sztucznie wywoływane i nagłaśniane kampanie społecznego oburzenia („nagonka prasowa”) wobec oskarżonych oraz organizowanie społecznego nacisku na sąd dla surowego ich ukarania (np. wiece załóg fabryk w ZSRR domagające się śmierci dla wrogów ludu, „spontaniczne listy od społeczeństwa” czy rezolucje intelektualistów potępiające oskarżonych). Również publiczność na sali sądowej może być specjalnie dobierana (zapełnienie sali przez aktywistów partyjnych, funkcjonariuszy służb bezpieczeństwa, wojskowych itp. przy jednoczesnym niedopuszczaniu na salę rodzin lub zwolenników podsądnych) i przygotowana do wywierania odpowiedniego nacisku na sąd bądź do odpowiedniej prezentacji przebiegu procesu w mediach. W okresie stalinowskim propagandowe role – obok oskarżycieli i sędziów – w procesach pokazowych odgrywali niejednokrotnie obrońcy, którzy publicznie dawali wyraz swej dezaprobaty dla oskarżonych i przyłączali do oskarżycieli w ich potępianiu.

Procesy pokazowe były elementem doktryny tzw. prewencji ogólnej w komunistycznej teorii państwa i prawa, gdzie publiczna rozprawa sądowa służyć miała przede wszystkim funkcjom propagandowym. Procesy pokazowe miały na celu sterroryzowanie społeczeństwa, rozbijanie solidarności poszczególnych grup społecznych, złamanie woli oporu. Ofiary procesów niejednokrotnie poddawano torturom, często przyznawały się do niepopełnionych czynów i obciążały inne osoby, co rozszerzało zakres represji sądowej. W ZSRR proces pokazowy prowadzony w Moskwie wywoływał zwykle kaskadę lustrzanych procesów lokalnych, w poszczególnych republikach i krajach związkowych; w ten sposób fala totalitarnej represji rozlewała się na całe państwo.

Przykładowe procesy pokazowe

Procesy pokazowe w ZSRR:

Powojenne procesy pokazowe w państwach demokracji ludowej:

  • proces przeciw dziewięciu Świadkom Jehowy nadzorującym działalność w Niemczech Wschodnich (3 i 4 października 1950)[2]

Procesy pokazowe w III Rzeszy:

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Proces s rozvratnou sektou „Svědci Jehovovi”. „Rudé právo”, s. 2, 30 marca 1953. Orgán Komunistické strany Československa. (cz.). 
  2. ↑ Detlef Garbe: Brak zainteresowania w społeczeństwie, dezinformacja ze strony władz państwowych, ponowne prześladowania czy tylko manipulacja historią?. W: Hans Hesse: „Najodważniejsi byli zawsze Świadkowie Jehowy”. Wrocław: Wydawnictwo A PROPOS, 2010, s. 252. 253. ISBN 978-83-61387-21-3.
  3. ↑ Dziennik Polski nr 212(896), s. 2, z dnia 6 sierpnia 1947, Kraków, wydanie A, Proces red. nacz. Gazety Ludowej.
  4. ↑ Dziennik Polski. 1947, nr 210 (4 VIII) = nr 894, Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, 1947 [dostęp 2018-08-17].
  5. ↑ Redaktor Gazety Ludowej stanie przed sądem. „Trybuna Robotnicza”, s. 2, nr 211 z 3 sierpnia 1947. 
  6. ↑ Naczelny redaktor „Gazety Ludowej” przed sądem. „Dziennik Polski”, s. 2, nr 210 z 4 sierpnia 1947. 
  7. ↑ Zaatakowany wiec, „WPROST.pl”, 14 sierpnia 2016 [dostęp 2018-08-16] (pol.).
  8. ↑ Archiwum Wojsk Lądowych w Warszawie, Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie, sygn. 118/91/3980, Akta sprawy karnej przeciwko Z. Augustyńskiemu.
  9. ↑ Krystyna Kersten, The Establishment of Communist Rule in Poland, 1943-1948, University of California Press, 1991, ISBN 978-0-520-06219-1 [dostęp 2018-08-13] (ang.).
  10. ↑ Aleksandra Matelska: „... w miłości nie ma bojaźni” (Wydanie II). Wrocław: Wydawnictwo A PROPOS, 2010, s. 60. ISBN 978-83-61387-19-0.
  11. ↑ Wolfram Slupina: Prześladowania i represje Świadków Jehowy w Polsce w latach 1939–1945 oraz 1950–1989. W: Hans Hesse: „Najodważniejsi byli zawsze Świadkowie Jehowy”. Wrocław: Wydawnictwo A PROPOS, 2010, s. 293. ISBN 978-83-61387-21-3.
  12. ↑ Watchtower: Działalność Świadków Jehowy w Niemczech w czasach nowożytnych. Towarzystwo Strażnica, s. 61.

Media użyte na tej stronie

Franciszek Niepokólczycki-The show trial 1947.jpg
Colonel Franciszek Niepokólczycki, soldier of Polish en:Home Army during a show trial made by communist authorities in Poland in 1947
Stalinizm - proces Kurii Krakowskiej (1953).jpg
Ława oskarżonych w procesie Kurii Krakowskiej, 21-26 stycznia 1953. W ostatnim rzędzie od lewej: Edward Chachlica, ks. Wit Brzycki, przed nimi ks. Jan Pochopień, w pierwszym rzędzie: Michał Kowalik, ks. Franciszek Szymonek, ks. Józef Lelito.
Proces metropolity weniamina.jpg
Veniamin (Kazansky), Russian Orthodox Metropolitan of Petrograd and Gdov in 1917-1922, at the session of the Petrograd Revolutionary Provincial Tribunal facing charges of "Counter Revolutionary Agitation" for his stand against the wholescale requisitioning of church valuables by the Bolsheviks. He was charged and executed by firing squad by the decision of the Tribunal in 1922.