Prochownica
Prochownica (dawniej: pulwersak[1]) – podręczny pojemnik wykonany z wytrzymałego materiału (np. drewna, metalu, rogu, kości) służący do przenoszenia zapasu prochu koniecznego do ładowania odprzodowej broni strzeleckiej opartej na systemie rozdzielnego ładowania[2][3].
Historia
Prochownice znane były już w XV w. jednak szerszą popularność zdobyły dopiero na przełomie XVI-XVII w. (znane użycie w polszczyźnie ok. 1650 r.[4]). W wojsku stanowiły standardowy element ekwipunku pieszych strzelców, do czasu spopularyzowania patronów, które zmarginalizowały ich użycie około XVIII w. W zakresie cywilnym używano ich jeszcze w XIX w., aż zostały całkowicie wyparte przez naboje scalone[2][5][3].
Budowa
Prochownice przybierały bardzo zróżnicowane kształty, a ich powierzchnię często bogato zdobiono (np. grawerowaniem, rzeźbą, inkrustacją). Wykonywane były ze zróżnicowanych materiałów (np. drewno, metal, kość), popularne były również egzemplarze wytwarzane z wydrążonych rogów (tzw. rożki). W górnej części pojemnika znajdowała się zazwyczaj zatykana wąska metalowa rurka (tzw. wsyp) służąca do wygodnego wsypywania prochu do lufy. Niekiedy wyposażano ją dodatkowo w specjalny dozomierz, umożliwiający precyzyjne odmierzenie określonej porcji prochu. Proch trzymany w prochownicy służył jako ładunek miotający (wsypywany do lufy). Natomiast do podsypywania panewki używano prochu miałkiego trzymanego w osobnej zminiaturyzowanej prochowniczce (tzw. podsypce)[2][5][1].
Prochownica wykonana z rzeźbionego poroża, XVI w.
Prochownica ze zbiorów Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku XVI-XVII w.
Inkrustowana prochownica, XVII w.
Prochownica wykonana z wydrążonego rogu, XVIII w.
Prochowniczka (pośrodku) służąca do podsypywania panewki
Arkebuzer używający prochownicy
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b Krystyna Kubalska-Sulkiewicz, Monika Bielska-Łach, Anna Manteuffel-Szarota: Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, s.332.
- ↑ a b c Włodzimierz Kwaśniewicz, 1000 słów o dawnej broni palnej, wyd. Wyd. 1, Warszawa: Wydawn. Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987, s. 130-131, ISBN 83-11-07350-3 [dostęp 2022-06-10].
- ↑ a b prochownica, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2022-06-13].
- ↑ Hasło prochowniczka, [w:] Słownik języka polskiego XVII i 1. połowy XVIII wieku. PAN Instytut Języka Polskiego. [dostęp 2010-07-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (pol.).
- ↑ a b Sztuka świata. T. 18. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2013, ISBN 978-83-213-4726-4, s.171
Media użyte na tej stronie
.jpg)
Soldatentypen aus dem Beginn des 30 jährigen Krieges.
1. Scharfschütze oder Arkebusier, das Rohr ladend. (Trägt an Eisenrüstung nur die Sturmhaube.)
Aus: Waffenhandlung von den Roehren, Musquetten und Spießen. Gestalt nach der Ordnung des Hochgeborenen Fürsten und Herrn, Herrn Moritzen Printzen von Oranien usw. Frankfurt a. M. 1609.
Nyckelord: Krutflaska, Jägare, Föremålsbild
Flasks for black powder guns. From left to right: Colt, unknown, Remington
Autor: Johnbod, Licencja: CC BY-SA 3.0
Wallace Collection
  |
|||
|---|---|---|---|
 |
|||
| Oficjalna nazwa | Wallace Collection | ||
| Miejsce | Londyn | ||
| Współrzędne | 51° 31′ 03″ N, 0° 09′ 11″ W    | ||
| Data powstania | 1897 | ||
| Strona internetowa | www.wallacecollection.org | ||
| Kontrola autorytatywna | |||
Autor: unknown, Licencja: CC0
Autor: Daderot, Licencja: CC0
Exhibit in the Art Institute of Chicago, Chicago, Illinois, USA. This artwork is in the public domain because the artist died more than 70 years ago. Photography was permitted in the museum without restriction.
