Procjon
| α Canis Minoris A | |||||||||||||||||||||||
 Procjon to jasna gwiazda u góry po lewej stronie; u dołu znajduje się Syriusz, po prawej gwiazdozbiór Oriona | |||||||||||||||||||||||
| Dane obserwacyjne (J2000) | |||||||||||||||||||||||
| Gwiazdozbiór | |||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rektascensja | 07h 39m 18,119s[1] | ||||||||||||||||||||||
| Deklinacja | +05° 13′ 29,96″[1] | ||||||||||||||||||||||
| Paralaksa (π) | |||||||||||||||||||||||
| Odległość | |||||||||||||||||||||||
| Wielkość obserwowana | |||||||||||||||||||||||
| Ruch własny (RA) | |||||||||||||||||||||||
| Ruch własny (DEC) | −1036,80 ± 1,15[1] mas/rok | ||||||||||||||||||||||
| Prędkość radialna | −3,20 ± 0,90[1] km/s | ||||||||||||||||||||||
| Charakterystyka fizyczna | |||||||||||||||||||||||
| Rodzaj gwiazdy | |||||||||||||||||||||||
| Typ widmowy | F5 IV-V | ||||||||||||||||||||||
| Masa | |||||||||||||||||||||||
| Promień | |||||||||||||||||||||||
| Metaliczność [Fe/H] | −0,02[3] | ||||||||||||||||||||||
| Wielkość absolutna | |||||||||||||||||||||||
| Jasność | |||||||||||||||||||||||
| Okres obrotu | |||||||||||||||||||||||
| Prędkość obrotu | 3,2[2] km/s | ||||||||||||||||||||||
| Wiek | 1,7 ± 0,3 mld lat[4] | ||||||||||||||||||||||
| Temperatura | 6530[2] K | ||||||||||||||||||||||
| Charakterystyka orbitalna | |||||||||||||||||||||||
| Krąży wokół | |||||||||||||||||||||||
| Półoś wielka | 7906 pc[3] | ||||||||||||||||||||||
| Mimośród | 0,1053[3] | ||||||||||||||||||||||
| Alternatywne oznaczenia | |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
Procjon (Alfa Canis Minoris, α CMi) – najjaśniejsza gwiazda w gwiazdozbiorze Małego Psa, ósma co do jasności gwiazda nocnego nieba. Jest jedną z najbliższych gwiazd, znajduje się w odległości około 11,5 roku świetlnego od Słońca.
Nazwa
Nazwa tej gwiazdy, Procjon, wywodzi się od stgr. Προκύων Prokyon („przed psem”) i wyraża fakt, że Procjon wschodzi nieco wcześniej niż gwiazda Syriusz w pobliskim gwiazdozbiorze Wielkiego Psa[2][5]. Łacińskim odpowiednikiem jest Antecanis. Almagest z 1515 roku zawiera opis: Antecedens Canis et est Alsehere Ascemie Algameisa, w którym występują aż trzy określenia tej gwiazdy wywodzące się z języka arabskiego. Arabowie znali Procjona jako الشعرى الشامية Al Shiʽrā al Shāmiyyah, „jasną gwiazdę Syrii”, prawdopodobnie dlatego, że znikała z ich pola widzenia zachodząc nad tym krajem. Trzecia forma (Algameisa, Algomeiza) wywodzi się od الغميصاء al-ghumaisa’, „płacząca”[5]. Międzynarodowa Unia Astronomiczna w 2016 roku formalnie zatwierdziła użycie nazwy Procjon dla określenia tej gwiazdy[6].
Charakterystyka obserwacyjna
Procjon jest jedną z gwiazd tzw. trójkąta zimowego, który oprócz niego tworzą Syriusz z Wielkiego Psa i Betelgeza z Oriona[7].
Podobnie jak Syriusz, Procjon jest gwiazdą podwójną. Już w 1844 roku Friedrich Wilhelm Bessel postulował, że Procjon posiada towarzysza, na podstawie wahań ruchu gwiazdy wywołanych jego grawitacyjnym wpływem[2]. W 1862 r. Arthur Auwers obliczył jego elementy orbitalne[8], jednak dopiero w 1896 roku istnienie towarzysza zostało potwierdzone obserwacjami wykonanymi w Obserwatorium Licka należącym do Uniwersytetu Kalifornijskiego[9]. Wiązało się to z bardzo małą jasnością towarzysza, który należał do pierwszych znanych białych karłów[2].
Leżąca w tym samym gwiazdozbiorze Gwiazda Luytena jest gwiazdą najbliższą Procjona, odległą zaledwie o 1,2 roku świetlnego[10].
Charakterystyka systemu
Alfa Canis Minoris A
Widoczny gołym okiem Procjon (Alfa Canis Minoris A) to podolbrzym (lub jeszcze gwiazda ciągu głównego) o żółtobiałym zabarwieniu, należący do typu widmowego F5. Ma temperaturę 6530 K, wyższą niż Słońce i emituje około 7 razy więcej promieniowania[2]. Podobnie jak w przypadku Słońca, wokół gwiazdy rozpościera się korona (zewnętrzna atmosfera) o temperaturze 1,6 mln K[2].
W roku 1990 okryto, że fotosfera gwiazdy wykonuje niewielkie oscylacje. To odkrycie pozwoliło określić wiek Procjona. Jest to relatywnie młoda gwiazda, jej wiek ocenia się na 1,7 mld lat, jest więc trzykrotnie młodsza niż Słońce[4]. Astronomowie wyznaczyli też jego masę, która decyduje o tempie ewolucji. Masa Procjona jest znana z dużą dokładnością dzięki podwójności Procjona. Kiedy dwa obiekty okrążają się wzajemnie pod wpływem siły grawitacji, to – znając okres obiegu – można wyznaczyć ich względne masy. Masa Procjona A to 1,42 M☉[2].
Alfa Canis Minoris B
| α CMi B | |||
.jpg) | |||
| Dane obserwacyjne (J2000) | |||
| Gwiazdozbiór | Mały Pies | ||
|---|---|---|---|
| Rektascensja | 07h 39m 17,88s | ||
| Deklinacja | +05° 13′ 26,8″ | ||
| Paralaksa (π) | |||
| Odległość | 11,41 ly | ||
| Wielkość obserwowana | |||
| Ruch własny (RA) | |||
| Ruch własny (DEC) | −1024 ± 25[11] mas/rok | ||
| Charakterystyka fizyczna | |||
| Rodzaj gwiazdy | |||
| Typ widmowy | DQZ[11] | ||
| Masa | |||
| Promień | |||
| Gęstość | 3×108[2] kg/m³ | ||
| Jasność | |||
| Temperatura | 7440[2] K | ||
| Charakterystyka orbitalna | |||
| Krąży wokół | środka masy układu podwójnego | ||
| Półoś wielka | |||
| Okres orbitalny | |||
| Mimośród | 0,40[2] | ||
| Alternatywne oznaczenia | |||
| |||
Towarzyszem Procjona jest biały karzeł, obiegający go w ciągu 40,8 roku. Jego masa stanowi 0,6 masy Słońca, a średnica jest równa 1,35 średnicy Ziemi, 100 razy mniejsza od średnicy Słońca. Aby stać się białym karłem szybciej niż jego towarzysz, Alfa Canis Minoris B w przeszłości musiała być gwiazdą o większej masie (około 2,1 M☉) i jaśniejszą niż Procjon. Po przekształceniu w olbrzyma, gwiazda ta utraciła około 75% materii przez intensywny wiatr gwiazdowy[2].
Gwiazdy okrążają wspólny środek masy w ciągu 40,8 roku, odległość między nimi zmienia się od 8,9 do 21,0 au[2].
Procjon ma również kilku optycznych towarzyszy (oznaczonych literami C–H), gwiazdy widoczne w niewielkiej odległości kątowej, lecz niezwiązane z nim[12]. W układzie nie znaleziono także brązowych karłów ani planet o dużej masie[10].
Znaczenie kulturowe
Z Procjonem wiąże się sporo legend w różnych wariantach. Niektórzy autorzy widzą w nim psa ze sfory Oriona, towarzyszącego razem z Syriuszem swojemu panu na niebie. Inne legendy nie wykluczają możliwości, że Mały Pies jest jednym z psów samej bogini łowów, płodności i Księżyca – Artemidy. Według innych mitów, jest to pies z orszaku łowieckiego Akteona, syna Autonoe, córki króla Teb. Ten zapalony myśliwy trafił pewnego razu do jaskini, w której kąpała się Artemida. Za to, że ujrzał ją nagą, Artemida przemieniła Akteona w jelenia i zaszczuła własnymi psami na śmierć. Starożytnym Egipcjanom gwiazdozbiór przypominał boga umarłych Anubisa, którego przedstawiano w postaci człowieka z głową szakala, natomiast Rzymianom i (przypuszczalnie) Arabom – szczenię[5][13].
Procjon znajduje się na fladze Brazylii; jest on symbolem stanu Amazonas[14].
Zobacz też
- gwiazdy położone najbliżej Ziemi
- lista najbliższych jasnych gwiazd
- lista gwiazd w gwiazdozbiorze Małego Psa
- lista najjaśniejszych gwiazd według jasności wizualnej
- lista najjaśniejszych gwiazd w poszczególnych gwiazdozbiorach
Przypisy
- ↑ a b c d e f g Procjon w bazie SIMBAD (ang.)
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v Jim Kaler: PROCYON (Alpha Canis Minoris) (ang.). W: STARS [on-line]. [dostęp 2016-06-28].
- ↑ a b c d Anderson E., Francis C.: HIP 37279 (ang.). W: Extended Hipparcos Compilation (XHIP) [on-line]. VizieR, 2012. [dostęp 2017-06-28].
- ↑ a b Ken Croswell. Oscillating stars reveal their ages. „Astronomy Magazine”, 2005-01-20 (ang.). [dostęp 2017-06-28].
- ↑ a b c Richard Hinckley Allen: Star Names Their Lore and Meaning. Nowy Jork: Dover Publications Inc., 1963, s. 131–135. ISBN 0-486-21079-0. (ang.)
- ↑ Naming Stars. Międzynarodowa Unia Astronomiczna, 2017-02-01. [dostęp 2017-05-20].
- ↑ Gabriel Pietrzkowski: Niebo w styczniu. Klub Astronomiczny Almukantarat, 2001-12-01. [dostęp 2017-06-28].
- ↑ Arthur Auwers, Untersuchungen uber veranderliche eigenbewegungen, „{{{czasopismo}}}”, W. Engelmann, 1868, Bibcode: 1868uuve.book.....A (niem.).
- ↑ Robert Burnham, Jr.: Burnham's Celestial Handbook. T. 1. Nowy Jork: Dover Publications Inc., 1978, s. 450. (ang.)
- ↑ a b Procyon 2 (ang.). SolStation. [dostęp 2017-06-28].
- ↑ a b c d e alf CMi B w bazie SIMBAD (ang.)
- ↑ Mason et al.: WDS J07393+0514AB. W: The Washington Double Star Catalog [on-line]. VizieR, 2014.
- ↑ Canis Minor. W: Elijah Hinsdale Burritt: The Geography of the Heavens: Or Familiar Instructions for Finding the Visible Stars and Constellations. Allen & Ticknor, 1833, s. 69–71.
- ↑ Tomasz Sapun: Zanim zamachasz brazylijską flagą…. tierralatina.pl, 2010-06-15. [dostęp 2017-06-28].
Media użyte na tej stronie
Autor: Giuseppe Donatiello, Licencja: CC0
Procyon A and Procyon B Credit & Copyright: Giuseppe Donatiello
J2000.0 07h 39m 18.11950s +05° 13′ 29.9552″ Procyon (α Canis Minoris), is the brightest star in Canis Minor. To the naked eye, it appears to be a single star, the 8th in the night sky with a mag. 0.34. It is a binary star system, consisting of a white main-sequence star of spectral type F5 IV–V, named Procyon A, and a faint and very difficult to detect white dwarf companion of spectral type DQZ, named Procyon B with mag. 10.7. The pair orbit with a period of 40.82 years along an elliptical orbit with an eccentricity of 0.407. The plane of their orbit is inclined at an angle of 31.1° to the line of sight with the Earth. Probably, this is the only image available in optical in which it appears Procyon B.
127ED doublet @f/45 MaxCam 1280Autor: Szczureq, Licencja: CC BY-SA 4.0
Gwiazdozbiór Małego Psa. Mapa została stworzona przy pomocy programu PP3 autorstwa Torstena Brongera. Wersję wektorową stworzył Szczureq według wzoru z wersji rastrowej, której autorem jest BlueShade.
Orion, Canis Minor and Canis major
An illustration of the orbit of Procyon B about its primary. This is not what the orbit looks like from Earth, but is instead a "priveleged" perspective showing what it would look like from directly above--with of course, the primary treated as stationary instead of as in a mutual orbit about a barycenter. Periastron and apastron are labeled; the values in between are interpolated.