Produkcja

Cykl życia produktu

Produkcja – działalność gospodarczo-techniczna, której celem jest wytwarzanie produktów^[1]. Produkcja to:

• w ujęciu statystycznym: ogół wytworzonych przez przedsiębiorstwo produktów
• w ekonomii: wytwarzanie dóbr użytkowych dla zaspokojenia popytu konsumentów
• w aspekcie zarządzania: proces produkcyjny, powiązane ze sobą i wzajemnie uwarunkowane procesy pracy.

Produkcja stanowi jeden z podstawowych warunków funkcjonowania i rozwoju gospodarki.

Podstawowe zagadnienia

Produkcja to podstawowa część działalności przedsiębiorstwa oznaczająca działalność człowieka przystosowującą zasoby przyrody do jego potrzeb^[2]. Wynikiem produkcji są produkty, energia lub pośrednio usługi, służące zaspokojeniu potrzeb ludzkich, co świadczy o zamożności kraju i poziomie stopy życiowej społeczeństwa. Produkcja stanowi główną i najważniejszą działalność określonej jednostki produkcyjnej, którą jest każde stanowisko robocze, gniazdo produkcyjne, oddział produkcyjny, wydział, zakład oraz samo przedsiębiorstwo. Działalność ta musi być odpowiednio sterowana i odbywać się w określonych warunkach techniczno-produkcyjnych i organizacyjnych. Ekonomika produkcji stanowi najważniejszy element w strategii przedsiębiorstwa i jest związana z decyzjami ekonomicznymi dotyczącymi źródeł pozyskiwania przez przedsiębiorstwo określonych wyrobów^[3].

W rozważaniach ekonomicznych pojęcie produkcji ograniczone jest jedynie do działania ludzkiego, czyli wytwarzania użytecznych materialnych środków zaspokajania potrzeb. W ten sposób ekonomiczne pojęcie produkcji jest bardzo szerokie i obejmuje wytwarzanie dóbr gospodarczych zarówno materialnych, jak i niematerialnych oraz świadczenie usług, a więc wszelkie działania gospodarcze. Produkcję w obszerniejszym tego słowa znaczeniu dzieli się na transformację, transfer i transport, czyli na produkcję właściwą, transport wewnętrzny oraz dystrybucję.

Przez produkcję w węższym ujęciu, czyli wytwarzanie, rozumie się działalność przedsiębiorstwa, która przyczynia się do powstania dóbr rzeczowych i która oddzielona jest od zagadnień zaopatrzenia, finansowania i zbytu. Produkcja właściwa wytwarza nowe dobra, zmienia jakość lub powiększa ilość dóbr, czyli ma na celu uzyskanie użytecznych materialnych środków zaspokajania potrzeb konsumentów przez zmianę formy, wielkości, właściwości fizyko-chemicznych, czyli przekształcenia materii i energii.

Wytwarzanie jest funkcją przedsiębiorstwa stanowiącą główną część świadczeń rzeczowych i obejmuje swoim zakresem pozyskiwanie, przekształcanie i przetwarzanie dóbr rzeczowych, łącznie z energiami.

Produkcję właściwą czyli wytwarzanie można rozpatrywać z wielu punktów widzenia^[4]:

W sensie technicznym produkcja to przystosowanie i przemiana przedmiotów pracy w wyrób, dokonana za pomocą środków pracy z udziałem czynnika ludzkiego.

Przedmioty pracy zmieniają swój kształt, wielkość, wygląd, skład fizyczny lub chemiczny albo właściwości. Z ekonomicznego punktu widzenia produkcja to działalność, której celem jest pomnożenie środków materialnych przeznaczonych do zaspokajania ludzkich potrzeb, bądź rezultatów pracy (wyrobów) przeznaczonych na zużycie produkcyjne, jak i na konsumpcję indywidualną i społeczną. W aspekcie cybernetycznym produkcja polegająca na przemianie (transformacji) przedmiotów pracy w wyrób i przemianę informacji w dziedzinie produkcji i usług (w działaniu informacyjnym). Chodzi tutaj o świadomy projekt procesów przetwarzania elementów pierwotnych w produkt, przy czym każdy proces produkcyjny można rozpatrywać jako system przemiany zespołu elementów wejściowych (elementów pierwotnych) w określony zespół wyjść (produktów).

Wytwarzanie stanowi główną i najważniejszą działalność jednostki produkcyjnej, ponieważ w jej wyniku powstają nowe wartości użytkowe. Z tego względu nie może przebiegać w sposób dowolny, lecz musi być organizowane, kierowane zarówno w czasie, przestrzeni, jak i dostosowywane do określonych, istniejących warunków gospodarczych i techniczno-technologicznych. Produkcja stanowi kluczowy problem ekonomiczny. Decyduje o wielkości dochodu z procesu wytwórczego czyli racjonalnego działania w granicach minimalnego ryzyka. Wynika z tego, że model organizacji przedsiębiorstwa stanowi rolę syntetycznych wytycznych w racjonalnej działalności przedsiębiorstwa.

Każde przedsiębiorstwo przemysłowe ma określony cel swego istnienia. Do realizacji tego celu gromadzi ono środki pracy, nabywa surowce i materiały, angażuje potrzebną liczbę pracowników z odpowiednimi kwalifikacjami oraz organizuje przebieg procesu produkcyjnego. Odpowiednia ilość i jakość czynników produkcji nie zapewnia jeszcze otrzymania właściwego produktu, który wymaga przede wszystkim właściwego zorganizowania procesu wytwórczego.

Klasyfikacja rodzajów produkcji

Wyróżnia się wiele rodzajów (typów, form, odmian) produkcji:

Ze względu na cele

• produkcja podstawowa: realizuje zadania, dla których przedsiębiorstwo zostało powołane
• produkcja pomocnicza: wspomaga realizację produkcji podstawowej

Statystyczno-ekonomiczne

• produkcja towarowa – przeznaczone na sprzedaż produkty wytworzone w przedsiębiorstwie
• produkcja globalna (w analizowanym okresie) – produkcja towarowa plus różnica stanu produkcji niezakończonej (na koniec okresu, w stosunku do stanu z początku okresu)
• produkcja czysta, produkcja własna – część produkcji globalnej pozostającą po odjęciu kosztów materialnych tej produkcji

• produkcja niezakończona – zasoby, które (na podstawie dokumentacji) zostały wydane do produkcji z magazynów zaopatrzeniowych, ale nie zostały przekazane do magazynów produktów gotowych lub półfabrykatów
  • produkcja w toku – produkty pracy znajdujące się w toku procesu technologicznego (zobacz: tok produkcji)
  • i półfabrykaty

Złożoność

• produkcja prosta – wytworzenie produktów gotowych odbywa się w toku jednego nieprzerwanego procesu technologicznego (np. wytwarzanie energii elektrycznej)
• produkcja złożona – proces wytwórczy ze względów technicznych podzielony jest na następujące po sobie fazy (zwykle odpowiadające rodzajom obróbki); powstałe w ten sposób elementy łączone są ze sobą w fazie montażu

Liczebność

• produkcja jednostkowa – liczba wykonywanych jednorazowo wyrobów nie przekracza kilku sztuk, zwykle na zamówienie (nie „na skład”); obejmuje duży asortyment o niewielkiej powtarzalności
• produkcja seryjna – wytwarzanie określonej liczby (serii) jednakowych wyrobów według takiej samej technologii; zależnie od liczby wyrobów w serii (przy czym „seryjność” jest pojęciem umownym; kilka gwoździków to nie seria, lecz produkcja jednostkowa, kilka statków pełnomorskich to wielka seria) wyróżniane są:
  • produkcja małoseryjna
  • produkcja średnioseryjna
  • produkcja wielkoseryjna
• produkcja masowa – wyrób (zwykle w kilku wariantach konstrukcyjnych) wytwarzany w ciągu długiego okresu

Skala

• produkcja przemysłowa (zobacz: przemysł)
• drobna wytwórczość
  • produkcja rzemieślnicza (zobacz: rzemiosło)
  • produkcja chałupnicza (zobacz: chałupnictwo)

Organizacja pracy

• produkcja „gniazdowa” – wytwarzanie odbywa się w „gniazdach” – komórkach organizacyjnych wyspecjalizowanych
  • technologicznie, czyli wykonujących pewien rodzaj obróbki, lub
  • przedmiotowo, czyli wykonujących pewną grupę wyrobów lub ich elementów (detali).
• produkcja potokowa, produkcja przepływowa („potok produkcyjny”) – stanowiska robocze rozmieszczone są zgodnie z przebiegiem procesu technologicznego; przetwarzany materiał przemieszcza się w sposób ciągły od stanowiska do stanowiska.
  • linia produkcyjna – stanowiska połączone są systemem transporterów i podajników.

Ciągłość wytwarzania

• produkcja okresowa (wsadowa), produkcja w partiach – produkcja „przerywana” – wytwarzanie produktów w partiach, nieciągły tok produkcji
• produkcja ciągła – produkcja o przepływie ciągłym – przepływ materiału w procesie produkcyjnym jest ciągły (szczególnymi przykładami produkcji ciągłej są procesy chemiczne, metalurgiczne itp.).

Rodzaj produktów

• produkcja dyskretna, wytwarzanie dyskretne – produkcja wyróżniających się jednostek wyrobów (np. samochody, artykuły gospodarstwa domowego)
• produkcja procesowa – produkcja w której mają zastosowanie technologie procesów ciągłych

Asortyment

• produkcja sprzężona – przez zastosowanie dodatkowych komponentów wytwarzanie równocześnie z produktem głównym innego produktu w celu zwiększenia opłacalności procesu
• produkcja uboczna – wytwarzanie dodatkowych, nietypowych dla przedsiębiorstwa produktów (zobacz produkt uboczny), w celu pełniejszego wykorzystania posiadanych mocy i środków
• produkcja wielowariantowa – wytwarzanie szeregu różnych produktów w ilościach zgodnie z popytem (możliwościami sprzedaży)

Przypisy

Bibliografia

• Stefan Błażewski (red.): Ilustrowany słownik techniczny dla wszystkich. Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, 1970.
• Sławomir Sojak: Rachunek kosztów. Wybrane zagadnienia. Toruń: TNOiK, 2000.
• Antoni Kożuch, Anna Dyhdalewicz: Ekonomika i organizacja przedsiębiorstwa. Białystok: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Białymstoku, 2004.
• Włodzimierz Świetlik: Organizacja przedsiębiorstwa. Warszawa: Wyższa Szkoła Ekonomiczna, 2004.